Ajroqlik

Ajroqlik — tashqi yoki ichki kuch taʼsirida togʻ jinslarining oʻz ichidagi yoriqlar boʻylab alohida ajralishi. Odatda magma sovib, jinslarga aylana-yotgan vaqtda yoki choʻkindi jinslar suvdan koʻtarilib quriyotganda, yoriqlardan yoki yopishib turgan joylardan yoriqlar boʻylab ajralgan kezlarida bu xususiyat namoyon boʻladi. Togʻ jinslarining ajra-lish shakllariga qarab A. bir necha tur-li boʻladi; mas, choʻkindi togʻ jinslarida toʻrtburchakli, kubsimon, qatlamsimon, parallelepipedsimon, prizmatik yoki ustunsimon, sharsimon, toshtaxtasimon va boshqa A. yaxlit massivdan zarur shakl va oʻlchamdagi toshni ajratib olishni oson-lashtiradi. Konchilik ishlarini ratsional loyihalashda ahamiyati bor. A3, As, Os — qadimgi turkiy qabilalardan birining nomi. Ular 7-11-asrlarda hozirgi Tuva Respublikasining gʻarbiy qismida yashagan. Asosiy qismi 7-8-asrlardayoq Yettisuvga koʻchib kelib, Ili va Chu daryolari boʻylariga, Kestak dovonining har ikki tomoniga oʻrnashgan. „Hudud ul-olam“ asarida A. tirkashlarning bir qismi deyilgan. Yenisey, Oltoy va Tyanshanning oʻrta asrlarga oid etnonimikasida A. nomi qirgʻizlar bilan bogʻliq holda uchraydi. Oltoyda toʻrt os degan urugʻ-qabila nomi saqlanib qolgan. Tuva va Oltoy togʻ yon bagʻirlaridagi A.larning bir qismi keyinchalik Sibir xalqlari (oltoy, teleut), Yettisuvdagilari esa qozoq, qirgʻiz va oʻzbek xalqlari tarki-biga singib ketgan. Hozirgi Samarqand viloyatining gʻarbiy tumanlarida saroy qabilasiga mansub oʻzbeklar tarkibida A. etnonimi saqlanib qolgan.