Aliye Sulton
Aliye Sulton (turkcha: Aliye Sultan[1][2][3]), shuningdek, Aliyye Sulton (turkcha: Aliyye Sultan[4]); 1880-yil 24-avgust, Istanbul – 1903-yil 17 yoki 19-sentyabr, Istanbul) – usmonlilar sultoni Murod V va bosh iqboli (kanizagi) Resan xonim afandining kenja qizi. Aliye hech qachon turmushga chiqmagan va yosh vafot etgan.
| Aliye Sulton | |
|---|---|
| Tavalludi |
24-avgust 1880-yil |
| Vafoti |
19-sentyabr 1903-yil (23 yoshda) Istanbul |
| Fuqaroligi | Usmoniylar davlati |
| Otasi | Murod V |
| Onasi | Resan xonim afandi |
Hayoti
tahrir.jpg)
Aliye Sulton Chiragʻan(Çırağan) saroyida sulton Murod V (1840—1904) oilasiga tugʻilgan, sulton va uning bosh iqboli Resan xonim afandi[4][1][2][3] (1860—1910) 1876-yildan bu saroyda deyarli qamoqda saqlangan, kanizak Artvindan boʻlgan gruzin Omerbey va Fotimaxonimning qizi boʻlgan[5]. Turk tarixchisi Nejet Sakaoʻgʻlu va turk memuaristi Horun Achba Aliye sultonning tugʻilgan sanasini 1880-yil deb koʻrsatishgan[4][3]. Olim Entoni Alderson esa Aliye sulton 1879-yilda tugʻilgan va 1879-yil iyun oyida tugʻilgan Fotima Sultonning egizagi boʻlganligi haqida maʼlumot beradi[4][1][4][1][2][3]. Murod Vning kanizagi Filizten xonim afandi „Chiragʻan saroyida 28 yil“ memuarida quyidagilarni yozadi: „Hukmdorimizning iqbollaridan biri Fotima sultonni dunyoga keltirdi. Va 1296-yilda (1880) Fotima sultondan keyin Resanxonimdan Aliye Sulton tugʻildi“[4]. Turk tarixchisi Chagʻatay Uluchayning yozishicha, Aliye Sulton 1880-yil 24-avgust ertalab soat 11da tugʻilgan[2]. Turk tarixchisi Yilmaz Oʻztuna ham shu sanani taʼkidlaydi[6]. Aliye Sultonning faqat bitta tugʻishgan opasi Fotima Sulton boʻlgan, qolgan beshta aka-opalari oʻgay boʻlishgan[1].
Aliye Sulton goʻdakligi va bolaligidayoq sogʻlom oʻsgan boʻlsa-da, turmushga chiqmadi va yosh vafot etdi. Filizten xonim afandining xotiralari muharriri, jurnalist Ziyo Shokir uning vafoti haqida shunday yozadi: „Aliye Sulton shamollashdan keyin oʻzini tiklay olmadi. Shifokorlar kasallikdan asar qolmaganini aytishsa-da, kundan-kunga umri soʻnib borardi“. Usmonli imperiyasining hukmron sultoni Abdulhamid IIning (uning amakisi) ruxsati bilan Aliye Sultonning „ahvolini yaxshilash maqsadida“ sultonning asosiy qarorgohi Yildiz saroyiga olib borilgan, ammo bu yerda u oʻzini yaxshi his qilmadi. „Va u yerda vafot etadi“[7]. Chagʻatoy Uluchay turk tarixchisi Usmon Ferit Sagʻlomga tayanib, bu voqea 1903-yil 17-sentyabrda boʻlganini yozadi[2]. Nejet Sakaoʻgʻlu Aliye Sultonning 1903-yil 19-sentyabrda vafot etgan deb taxmin qiladi[4]. Entoni Alderson esa aniq sanani koʻrsatmasdan, Aliyening yosh vafot etganini yozadi[1].
Aliye Sulton Mehmed Ali Posho va uning rafiqasi Adile Sultonning Eyupdagi maqbarasiga dafn etilgan[6][2]. Oradan yetti yil oʻtib, 1910-yil 31-martda vafot etgan onasi Resan xonim afandi ham[8][9] Aliye Sulton[10][3][1] yoniga dafn qilindi.
Madaniyatda
tahrirAliye Sulton Ayshe Gulnev Usmonogʻluning „Bosforning oltin qafasi“ (inglizcha: The Gilded Cage on the Bosphorus; 2020) romanidagi bosh qahramonlardan biri hisoblanadi[11].
Manbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Alderson 1956, table XLIX.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Uluçay 2011, s. 243.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Açba 2007, s. 107.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Sakaoğlu 2015, s. 665.
- ↑ Açba 2007, s. 106.
- ↑ 6,0 6,1 Sakaoğlu 2015, s. 666.
- ↑ Sakaoğlu 2015, s. 665—666.
- ↑ Sakaoğlu 2015, s. 654.
- ↑ Uluçay 2011, s. 239.
- ↑ Sakaoğlu 2015, s. 653.
- ↑ Osmanoğlu, Ayşe. The Gilded Cage on the Bosphorus: The Ottomans: The Story of a Family, 2020. ISBN 978-1-9163614-1-6.
Adabiyotlar
tahrir- Alderson An. D.. The Structure of the Ottoman Dynasty. Oxford: Clarendon Press, 1956.
- Açba, Harun. Kadın efendiler: 1839-1924. Profil, 2007 — 102—104-bet. ISBN 978-9-759-96109-1.
- The Concubine, the Princess, and the Teacher: Voices from the Ottoman Harem. University of Texas Press, 2010. ISBN 0292783353, 9780292783355.
- Sakaoğlu, Necdet. Bu mülkün kadın sultanları: Vâlide sultanlar, hâtunlar, hasekiler, kadınefendiler, sultanefendiler. Oğlak Yayıncılık, 2015 — 651—652-bet. ISBN 978-9-753-29623-6.
- Uluçay, M. Çağatay. Padişahların Kadınları ve Kızları. Ötüken, 2011. ISBN 9754378401, 9789754378405.