Vikipediya

Anqara

(Ankiradan yoʻnaltirildi)

Anqara — Turkiya Respublikasining poytaxti, Anqara vilotatining maʼmuriy markazi. Aholisi 4 million kishi (shahar atrofi bilan, 1997). Shahar Anadolu yassitogʻligida, Anqara va Chubuk daryolari tutashgan joyda, dengiz sathidan taxminan 938 m balandlikda. Anqara va avtomobil yoʻllari tuguni, xalqaro aeroport bor. Mamlakatning yirik sanoat, savdo va madaniyat markazi. Anqara Kichik Osiyoning koʻhna shaharlaridan biri; milloddan avvalgi VII asrda Osiyoni Yevropa bilan bogʻlagan savdo yoʻllaridagi Rim imperiyasiga qarashli muhim savdo markazi sifatida maʼlum. XI asrdan Anqara saljukiy turklar tasarrufida. XIV asrning 1-yarmidan usmonlilar saltanati tarkibidagi Anqara poshsholigining maʼmuriy markazi. 1402-yil 20-iyulda Anqara yonida katta buyuk Amir Temur bilan turk sultoni Boyazid I Yildirim oʻrtasida jang boʻlgan (qarang Anqara jangi). 1864-yildan esa viloyat markazi. 1920-yil 23-aprelda Anqarada Turkiya Buyuk Millat majlisi ochildi va unda yangi milliy hukumat tashkil etildi. 1923-yil 13-oktabrdan Anqara Turkiya poytaxti, 1923-yil 29-oktabrdan Turkiya Respublikasining poytaxti deb eʼlon qilindi. Anqarada Turkiyaning asosiy harbiy sanoat (oʻqdori, qurol-aslaha, samolyot zavodlari), mashinasozlik va metallsozlik, elektrotexnika, sement, yogʻochsozlik, toʻqimachilik, oziq-ovqat, poligrafiya sanoati korxonalari bor. Anqarada bir necha universitet, konservatoriya, Otaturk nomidagi pedagogika instituti, Tasviriy sanʼat akademiyasi, oliy texnika maktabi, bir qancha hunar oʻquv yurtlari, teatrlar, muzeylar, kutubxonalar, kino-teatrlar va boshqa ilmiy-madaniy muassasalar bor. Shahar 2 qismdan iborat. Shimoliy yoki eski Anqarada oʻrta asr meʼmoriy yodgorliklari saqlanib qolgan. Anqara poytaxt boʻlgach, uning janubiy qismida zamonaviy binolar qurilgan.

Anqara
Poytaxt va metropolitan munitsipaliteti
Nickname(s): 
Turkiyaning yuragi
(turkcha: Türkiye'nin Kalbi)
Mamlakat  Turkiya
Mintaqa Viloyat
Markaziy Anadolu Anqara
Hukumat
 • Hokim Mansur Yavaş
 • Gubernator Vasip Şahin
Hudud
 • Poytaxt va metropolitan munitsipaliteti 4 130,2 km2 (2 sq mi)
 • Metro
 24 521 km2 (9 sq mi)
Balandligi
 938 m (3 100 ft)
Aholisi
 (31-dekabr 2023-yil)
 • Poytaxt va metropolitan munitsipaliteti 5 803 482
 • Zichligi 14/km2 (36/sq mi)
Vaqt mintaqasi UTC+3 (TRT)
Pochta kodi
06xxx
Hudud kodi +90 312
Veb-sayt ankara.bel.tr
ankara.gov.tr
Söğütözü, Anqara

Etimologiyasi

tahrir

Shaharga miloddan avvalgi VII asrda asos solingan. Ankira (yunoncha Ἄgyra, lotincha Ancyra, ruscha langar) deb ataladi. Xuddi shu maʼnoli „langar“ yoki „langar“ atamalari O‘rta Osiyo va Yaqin Sharqdagi joy nomlarida koʻp uchraydi. Shahar koʻchib kelgan kelt qabilasi Galatiyaliklar toʻxtagan joyda paydo boʻlgan degan nuqtai nazar mavjud. Bu nom uzoq vaqt davomida Angora shaklida ishlatilgan, undan omon qolgan rus tushunchalari olingan: Angora echkilari, mushuklari, Angora junlari va boshqalar. 1923-yilda davlat poytaxti shaharga oʻtkazilgandan soʻng, zamonaviy fonetik shakl Anqara rasman tashkil etilgan.

Geografiyasi

tahrir

Shahar Anadolu platosida, Anqara va Chubuk daryolarining qoʻshilish joyida, mamlakatning markaziy qismida dengiz sathidan taxminan 938 m balandlikda joylashgan. Qora dengizgacha boʻlgan masofa taxminan 400 km, O'rta yer dengizigacha — 500 km[1].

Tarixi

tahrir

Anqara Kichik Osiyodagi eng qadimiy shaharlardan biridir. Miloddan avvalgi VII asrdan beri Yevropa va Osiyoni bogʻlaydigan gavjum savdo yoʻllari chorrahasida joylashgan Angora yoki Ankira (Ἄgyra, „langar“) nomi bilan maʼlum. Soʻnggi Vizantiya davrida shaharda koʻp sonli badavlat yunon oilalari yashagan[2].

1071-yilda Manzikert jangida Vizantiya qoʻshini magʻlubiyatga uchragach, Anqara saljuqiylar nazoratiga oʻtdi.

1098-yilda shahar 1-salib yurishida qatnashgan ritsarlar tomonidan boʻron ostida turklar tomonidan qaytarib olingan, ammo ular ketganidan keyin shahar turklar tomonidan qayta ishgʻol qilingan.

1118-yilda vizantiyaliklar Angira ustidan nazoratni vaqtincha qaytarib olishga muvaffaq boʻldilar. 1176-yilda Myriokephalos jangida turklar tomonidan magʻlubiyatga uchraganidan keyin va 1182-yilda Kotiy yoʻqolganidan soʻng, Angirani himoya qilish yunonlar uchun logistik jihatdan imkonsiz boʻlib qoldi. 1183-yilda yunonlar shaharni yana yoʻqotdilar, bu safar abadiy. XII asrning oxirida shaharda pravoslavlik tezda pasayib ketdi[3].

1402-yilda Anqara yaqinida Oʻrta Osiyo amiri Temur va turk sultoni Boyazid I oʻrtasida tarixga Angora jangi nomi bilan kirgan jang boʻlib oʻtdi. Sulton qoʻshini magʻlubiyatga uchradi, oʻzi esa Temurga asir tushadi. Shahar ham, uning atrofi ham bu voqealardan jabr koʻrdi, lekin Murod II davrida shahar asta-sekin tiklanib, oʻsishni boshladi.

1912-yilda bu yerda quyidagi xalqlar yashagan: turklar — 32692 kishi, armanlar — 12019 kishi, yunonlar — 3154 kishi[4].

1919-yil oxiridan boshlab Turkiya milliy ozodlik harakati yetakchisi Kamol Otaturkning asosiy qarorgohi shaharda joylashgan edi.

1920-yil aprel oyida Anqarada Turkiya Buyuk Millat Majlisi yigʻilib, unda milliy hukumat tuzildi. Anqara 1922-yilgacha viloyat shahri boʻlib qoldi.

1923-yil 13-oktyabrda Anqara poytaxt deb eʼlon qilindi[5].

Iqlimi

tahrir

Iqlimi moʻtadil kontinentaldan (Köppen iqlim tasnifi: Dsa) yarim qurgʻoqchilikka (Köppen iqlim tasnifi: BSk) oʻtish davri, 4 fasl. Yoz issiq va uzoq, kunlik haroratlarda katta farq bilan[6][7]. Qish nisbatan sovuq va qorli. Bahor nisbatan kech keladi va yoz faqat may oyining oʻrtalarida keladi va sentyabr oyining oxirida tugaydi. Kuz uzoq va ob-havo asta-sekin oʻzgarib turadi. Yogʻingarchilikning asosiy qismi bahor va kuzda tushadi. Yozda yomgʻir kam uchraydi. Qishda yogʻingarchilik odatda qor shaklida tez-tez tushadi. Qor qoplamining oʻrtacha davomiyligi 45 kun (minimal 15 kun — maksimal 75 kun).

Yanvarning oʻrtacha harorati +0,3 °C; Iyul 23 °C. Oʻrtacha yillik harorat 12,1 °C. Anqara yiliga oʻrtacha 402 mm yogʻingarchilikni oladi, bu taxminan 104 yomgʻirli kunga toʻgʻri keladi (asosan qishda qor shaklida)[8][9].

35 °C dan yuqori issiqlik kam uchraydi va qisqa muddatli, −15 °C dan past sovuqlar ham kam uchraydi[32]. Anqara iqlimi Krasnodar[10], Odessa[11], Stavropol[12], Sevastopol[13], Simferopol[14], shuningdek Qrim choʻllarining boshqa shaharlari iqlimiga juda yaqin[10].

Minimal harorat minus 32,2 daraja (1980-yil 16-yanvar), maksimal harorat 41,2 daraja (2000-yil 30-iyul)[15][16].

Adabiyotlar

tahrir
  • OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism — City Guide: Ankara — Introduction“ (deadlink). 2012-yil 19-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 29-mart.
  2. ↑ „Vryonis Decline of Medieval Hellinism in Asia Minor | Anatolia | Byzantine Empire“. 2019-yil 6-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 18-sentyabr.
  3. ↑ „Архивированная копия“. 2015-yil 26-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 4-may.
  4. ↑ George Sotiriadis, An Ethnological Map Illustrating Hellenism in the Balkan Peninsula and Asia Minor, 1918
  5. ↑ „Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism — City Guide: Ankara — History“ (deadlink). 2011-yil 3-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 29-mart.
  6. ↑ „Dmi.gov.tr — İklim Sınıflandırmaları“. 2012-yil 11-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  7. ↑ „Ankara.edu.tr (Ankara Üniversitesi) — Ankara’da Şehir Isı Adasının İncelenmesi / Detection of Urban Heat Island in Ankara, Turkey.“. 2011-yil 25-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 29-mart.
  8. ↑ „Dmi.gov.tr — İl ve İlçelerimize Ait İstatistiki Veriler: Ankara“. 2011-yil 20-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  9. ↑ „Dmi.gov.tr — Ankara ve Konya illeri yağışlı gün sayısı“. 2015-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 29-mart.
  10. ↑ 10,0 10,1 „Ankara.edu.tr (Ankara Üniversitesi) — Ankara’da Şehir Isı Adasının İncelenmesi / Detection of Urban Heat Island in Ankara, Turkey.“. 2011-yil 25-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 29-mart.
  11. ↑ „Погода в Одесі на сьогодні ⋆ Прогноз погоди Одеса зараз ⇒ Температура в Одеській області на 3 дні, на 5 днів » METEOPROG.UA“. www.meteoprog.ua. 2022-yil 1-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-fevral.
  12. ↑ Климат Ставрополя // Википедия. — 2022-01-12.
  13. ↑ Климат Севастополя // Википедия. — 2021-05-18.
  14. ↑ Климат Симферополя // Википедия. — 2022-01-13.
  15. ↑ „Dmi.gov.tr — Ankara Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü — Ankara, Esenboğa“ (oʻlik havola — tarix ).[sayt ishlamaydi]
  16. ↑ „Extreme Temperatures Around the World- world highest lowest temperatures“. 2014-yil 4-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 30-mart. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Anqara&oldid=4502641" dan olindi