Apofillit

Apofillit ((K,Na)Ca₄Si₈O₂₀(F,OH)*8H₂O) — yunoncha apophylliso soʻzidan olingan boʻlib, „parchalanadi“ degan maʼnoni anglatadi, bu sinfning qizdirilganda suv yoʻqotilishi tufayli parchalanish tendentsiyasiga ishora qiladi. „Apofillit“ atamasi florapofillit, gidroksiapofillit va natroapofillitni oʻz ichiga olgan oʻxshash minerallarning butun guruhiga tegishli. Bu minerallar odatda bazalt yoki boshqa vulqon jinslaridagi pufakchalarda ikkilamchi minerallar sifatida topiladi. Ushbu guruh uchun ishlatiladigan nomenklatura tizimidagi soʻnggi oʻzgarish (2008 yil) Xalqaro Mineralogiya Assotsiatsiyasi tomonidan tur nomlaridan prefikslarni olib tashlagan va turni belgilash uchun qoʻshimchalardan foydalangan holda tasdiqlangan. Apofillitlar keng jamoatchilikka nisbatan notanish boʻlsada butun dunyo boʻylab keng tarqalgan boʻlib, namunalar dunyodagi eng mashhur mineral joylardan olingan. Bu joylarga quyidagilar kiradi: Jalgaon , Hindiston , Germaniyaning Harz togʻlari , Kanadadagi Mont Saint-Hilaire va Kongsberg , Norvegiya , Shotlandiya , Irlandiya, Braziliya , Yaponiya va Amerika Qoʻshma Shtatlardagi boshqa joylar misol boʻladi.

Apofillit
Asosiy
Formulasi	(K,Na)Ca4Si8O20(F,OH)*8H2O
Fizik xususiyatlari
Rangi	Rangsiz, oq, och pushti, zangori yashil, yashil
Qirra rangi	Oq
Shaffoflik	Shaffofdan , shaffofgacha
Qattiqlik	4,5 - 5
Yopishqoqlik	shishasimon
Zichligi	2,3 - 2,4 g/sm³ g/sm³
Radiaktivlik	radyaktiv GRapi
singoniyasi	tetragonal
Apofillit

Fluorapofillit

Tuzulishi

Apofillit fillosilikat uchun noodatiy tuzilishga ega. Aksariyat fillosilikatlar psevdogeksagonal simmetriyaga ega boʻlgan silika tetraedrlarining oʻzaro bogʻlangan olti qavatli halqalaridan tashkil topgan T qatlamga (kremniy umurtqa suyagi) ega boʻlsa, apofillitdagi T qatlami bir-biriga bogʻlangan toʻrtnchi va sakkizinchi qatlamli silika tetraedralarining haqiqiy tetragonali halqalaridan iborat.

• 
  Apofillitning T qatlami (kremniy umurtqali qatlami).
• 
  Apofillitning tuzilishi qatlamlanishga parallel ravishda {100} yoʻnalishda koʻriladi
• 
  Apofillitning birlik hujayrasi

Xususiyatlari

Shisha probirkada qizdirilganda u devorlarga yotqizilgan suvni yoʻqotadi. Xlorid kislotasi taʼsirida u parchalanib, jelega oʻxshash choʻkma hosil qiladi. Apofillit odatda rangsiz yoki oq rangga ega, baʼzi konlar uchun kristallar odatiy boʻlib pushti, mavimsi-yashil yoki yashil rangdagi pastel soyalarda boʻyalgan. Tarkibi (%):

• K ₂ O — 5,2;
• CaO — 25; SiO ₂ — 53,7;
• H ₂ O — 16,1;
• F — 1,5 gacha.

Kristallar sezilarli darajada katta, rangsiz va shaffof yoki oq boʻladi. Mineral kollektorlar shaffof apofillit kristallarining druzalarini ajoyib eksponatlar sifatida qadrlashadi. Toshning sanoat qiymati yoʻq.

Morfologiya

Oddiy shakllar (110), (101) va (001) birikmalaridan hosil boʻlgan kristallar keng tarqalgan. Kristallar kubik va oktaedrdan tashkil topgan kubik koʻrinadi, lekin toʻgʻri simmetriya bir yoʻnalishda yorilish va bazal tekisliklar va boshqa yuzlar orasidagi yorqinlikdagi farq bilan buziladi. Bundan tashqari pinakoid boʻylab tekislangan jadval shaklida. Apofillit kristallari juda keng tarqalgan va turli xil koʻrinishga ega. Ular yassilangan baʼzilari plastinka shaklida (asosan toʻrtburchaklar shaklida), boshqalari burchaklari toʻrtta yuz bilan kesilgan, boshqalari kubga oʻxshaydi, ularning tepalari tetragonal piramidaning kichik uchburchak yuzlari bilan kesilgan. Oktaedr yoki choʻzilgan prizma yoki juda rivojlangan asosli pinakoidga oʻxshash uchlari uchli kvadrat piramida koʻrinishidagi kristallar ham juda keng tarqalgan.

Apofillit turlari

• Fluorapofillit-(K) (ilgari fluorapofillit, apofillit-(KF)), KCa₄Si₈O₂₀(F) ,OH)·8H₂O — oq, rangsiz, sariq, yashil, binafsha.
• Gidroksiapofillit-(K) (ilgari gidroksiapofillit, apofillit-(KOH)), KCa₄Si₈O₂₀(OH,F)· 8H₂O — oq, rangsiz.
• Fluorapofillit-(Na) (ilgari natroapofillit, apofillit-(NaF)), NaCa₄Si₈O₂₀F·8H ₂O — jigarrang, sariq, rangsiz.
• Fluorapofillit-(Cs) (yangi) CsCa₄(Si₈O₂₀)F·8H₂O.
• Fluorapofillit-(NH4) (yangi) NH₄Ca₄(Si₈O₂₀)F⋅8H ₂O

• 
  Kontrastli matritsada izolyatsiyalangan florapofillit-(K) klasteri
• 
  Gidroksiapofillit
• 
  Fluorapofillit-(Na)

Kelib chiqishi

Seolitlar bilan yaqin aloqada topilgan tipik gidrotermal mineral. Effuzivlarda keng tarqalgan boʻlib, u asosan bazalt va shunga oʻxshash tarkibdagi vulqon jinslaridagi boʻshliqlar va yoriqlarda uchraydi. Mumbay (Hindiston) yaqinidagi Puna zonasidan kvarts va stilbitli, baʼzan zumraddan yashil rangga ega yirik kristallarning druza shaklidagi ajoyib namunalari kelgan va kelmoqda. Italiyada mashhur namunalar Alpe de Siusi (Bolzano viloyati) va Moro (Trento provinsiyasi) yaqinidan maʼlum. Kamroq kichik ammo oqlangan kristallar koʻrinishidagi apofillit Vitsentinodagi Montecchio Majore bazaltining yoriqlarida uchraydi. Sobiq Sovet Ittifoqi hududida apofillit Krasnoyarsk oʻlkasidagi Talnax konida druzlarda uchraydi.

Havolalar

• Apofillit // Ensiklopedicheskiy slovar Brokgauza i Yefrona : v 86 t. (82 t. i 4 dop.). — SPb., 1890—1907.
• Apofillit v kataloge mineralov
• Apofillit na sayte Mindat^(ingl.)