Bajaur qirgʻini
Bajaur qirgʻini yoki Bajaur jangi 1519-yil 6-7-yanvarda Bobur tomonidan Bajaur hududiga toʻsqinlik qilayotgan qabilalarga qarshi olib borilgan harbiy toʻqnashuv edi. 1504-yilda Qobulni egallagan Fargʻonalik (hozirgi Oʻzbekistonda) temuriy hukmdori Bobur Qobulistonda oʻz hokimiyatini mustahkamlash maqsadida bu hujumni boshladi. Hodisa Pokistonning Afgʻoniston bilan chegarasida, hozirgi Xayber-Paxtunxva shahrida joylashgan Bajaur shahrida boʻlib oʻtdi. Bobur Bajaur qalʼasini qoʻlga kiritgach, kamida 3000 bajauriyni qirgʻin qildi va ularni „islomga soxta“ deb ayblab, bosh suyagidan minora oʻrnatdi.
| Bajaur qirgʻini | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bobur istilosi | |||||||
| |||||||
| Qoʻmondonlar | |||||||
| Bobur | Sultan Haidar Ali Bajauri | ||||||
Kelib chiqish tarixi
tahrir
1515—19-yillarda Bobur Gʻazdevon jangida magʻlubiyatga uchragach va Transoxiyani Buxoro xonligidan boy berganidan soʻng Kobulga qaytib, nisbatan tinch davrni boshdan kechirdi. Ammo bularning barchasi u Qobuliston viloyatining sharqiy chekkasiga yetib kelganida tugadi. U tinchlikni saqlash uchun Yusufzayga murosa qilib, muxtoriyat berishi kerak edi.[1]
Boburning " Boburnoma "sida yozilishicha, Bajaur, Kunar, Nur Gal va Svat xalqlari musulmon boʻlishlariga qaramay, butparastlik odatlariga amal qilganlar. Boburning taʼkidlashicha, bu yerlarning aholisi koʻpincha ayol oʻlib, qabristonga qoʻyilayotganda, agar u gunohkor boʻlmasa, murdani koʻtarganlarni toʻsatdan silkitib qoʻyadi, oqibatda uning jasadi yerga tushib ketadi, agar u zolim boʻlsa tobut qimirlamaydi deyishar edi. Boburning soʻzlariga koʻra, Bajaurning Svati Jahongiriy sultoni Haydar Ali Bajauriy onasi vafot etganda yigʻlamagan va nola qilmagan, aksincha: „Boringlar, uni dafn qilinglar, qimirlamasa, kuydiraman“, deb aytgan. U tobutiga qoʻyilganida, kutilgan harakat sodir boʻladi va shundan keyingina Haydar Ali Bajauriy qora kiyimini kiyib, onasi uchun yigʻladi.[2]
Qirgʻin
tahrir1519-yil 7-yanvarda Bobur shunday deb yozgan edi: " Bajauriylar islom ahli bilan isyonkor va dushman boʻlganliklari sababli, ularning oʻrtasida majusiylik va dushmanlik odatlari hukmron boʻlganligi sababli, islom nomining oʻzi ham ularning qabilasidan yoʻqilib ketgan va ular umumiy qirgʻin qilingan va ularning xotinlari va bolalari asir olingan. Taxminlarga koʻra, 3000 dan ortiq odam qatl qilingan, jang qal’aning sharqiy tomoniga yetib bormagani uchun bir necha kishi u yerdan qochib ketishgan.
„Qal’a olindi, biz ichkariga kirib, koʻzdan kechirdik. Devorlarda, uylarda, koʻcha va xiyobonlarda oʻliklar yotardi! Kelganlar va u yoqdan-bu yoqqa jasadlar ustidan oʻtishardi. Tekshiruvdan qaytib, Bajaur sultonning [Sulton Haydar Ali Bajauriy] qarorgohiga oʻtirdik. Biz Xoja Kalonga Bajaur mamlakatini hadya qildik. Shom namozida biz qarorgohga qaytdik“. 8-yanvarda Bobur shunday deb yozgan edi: „Tongda yurish qilib, Bajaur vodiysidagi Bobo Qoraning bulogʻi boʻyida otdan tushdik. Xoja Kalonning iltimosiga koʻra, qolgan mahbuslar gunohlari kechirildi, xotinlari va bolalariga qaytishga ruxsat berildi, biroq bir qancha sultonlar va eng oʻjarlar oʻzlarining oʻlim jazosiga erishdilar. Gʻalaba xabari bilan Qobulga sultonlarning baʼzi boshliqlari va boshqalar yuborildi; baʼzilari ham gʻalaba maktublari bilan Badaxshon, Qunduz (Qunduz) va Balxga yuborildi . Shoh Mansur Yusufzoy, — u oʻz qabilasidan elchi sifatida biz bilan birga edi, — gʻalaba va umumiy qirgʻinning guvohi edi. Biz unga chopon kiyib, Yusufzayga buyruqlar yozib berganimizdan soʻng ruxsat berdik“.
11-yanvarda Bobur shunday deb yozgan edi: „Bajaur qal’asining muhim ishlarini oʻylab, seshanba kuni Bajaur vodiysi boʻylab bir kuroh (2 m) pastga yoʻl oldik va tepada bosh minorasi oʻrnatishni buyurdik.“.[2]
Talofatlar
tahrirYusufzay pushtunlar bilan tuzilgan tinchlik shartnomasi doirasida Bobur 1519-yil 30-yanvarda Yusufzay boshliq Shoh Mansurning qizi Bibi Mubarikaga uylandi[3] Mubarika Yusufzay pushtun boshliqlarining 1526-yilda Panipat jangida pushtun sultoni Ibrohim Lodiyni magʻlub etib, keyinchalik Boburiylar imperiyasiga asos solgan Bobur bilan doʻstona munosabatlar oʻrnatishda muhim rol oʻynadi[4]
Adabiyotlar
tahrir- ↑ A History of India Under the Two First Sovereigns of the House of Taimur, Báber and Humáyun By William Erskine;Published by Longman, Brown, Green, and Longmans,1854; Public Domain
- ↑ 2,0 2,1 Beveridge, Annette Susannah. The Bābur-nāma in English, Memoirs of Bābur. Project Gutenberg, 7 January 2014.
- ↑ Shyam, Radhey. Babur. Janaki Prakashan, 1978 — 263-bet.
- ↑ Aftab, Tahera. Inscribing South Asian Muslim women : an annotated bibliography & research guide, [Online-Ausg.]., Leiden: Brill, 2008 — 46-bet. ISBN 9789004158498.