Boʻrilar

; Qazilma davri: 5.332-0 Ma; pliocene – hozirgacha PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Miocene to present
	1-qator: boʻri (C. lupus),; it (C. familiaris);; 2-qator: qizil boʻri (C. rufus),; sharqiy oʻrmon boʻrisi (C. lycaon);; 3-qator: koyot (C. latrans),; chiyaboʻri (C. aureus);; 4-qator: Efiopiya boʻrisi (C. simensis),; Afrika boʻrisi (C. lupaster).
Biologik klassifikatsiya
Domen:	Eukariotlar;
Olam:	Hayvonlar;
Tip:	Xordalilar;
Sinf:	Sut emizuvchilar;
Turkum:	Yirtqichlar;
Oila:	Itsimonlar;
Urugʻ:	Canis;
Binar nomi
	Canis; Linnaeus, 1758
Tip tur
	Canis familiaris; Linnaeus, 1758
Turlari
	Hozirgi turlar: Canis aureus; Canis familiaris; Canis latrans; Canis lupaster; Canis lupus; Canis lycaon; Canis rufus; Canis simensis; Qirilib ketgan turlar: † Canis antonii; † Canis borjgali[manba kerak]; † Canis chihliensis; † Canis edwardii; † Canis etruscus; † Canis lepophagus; † Canis mosbachensis; † Canis palmidens[manba kerak]; † Canis variabilis; † Yonturlar Xenocyon † Canis africanus; † Canis antonii; † Canis falconeri; † Canis lycanoides; ;

Boʻrilar (lotincha: Canis) – sut emizuvchilarning itsimonlar oilasi (Canidae) urugʻi. Ushbu urugʻning turlari oʻrtacha va katta oʻlchamlar, massiv, yaxshi rivojlangan bosh suyagi va tishlari, uzun oyoqlari va nisbatan qisqa quloqlari hamda dumlari bilan ajralib turadi^[1].

Etimologiyasi tahrir

Canisning umumiy nomi lotincha „it“ degan maʼnoni anglatadi. Inglizcha canine atamasi lotincha „caninus“ („kanine“) sifatdoshining bir shaklidan kelib chiqqan boʻlib, „it tish“ atamasi ham kelib chiqadi^[2] . Boʻrilarning oʻljasini oʻldirish uchun ishlatiladigan taniqli tishlari bor. Canis soʻzi yunoncha kūon (grekcha: κύων) soʻzi bilan oʻxshash boʻlib, „it“ degan maʼnoni anglatadi.

Terminologiyasi tahrir

Voyaga etmagan itlar (yaʼni koʻpayish qobiliyatiga ega boʻlmagan hayvonlar) kuchuklar, boshqa tur vakillari esa boʻri bolalari deb ataladi.

Taksonomiyasi tahrir

Amerika mammologlar jamiyati boʻrilarning 8 turini tan oladi^[3]:

„Boʻri“ soʻzi itsimonlar oilasining boshqa avlodiga mansub hayvon turlarining nomlarini ham oʻz ichiga oladi: yeleli boʻri (Chrysocyon brachyurus), qizil boʻri (Cuon alpinus), shuningdek, yirtqich marsupiallar turkumining yoʻqolib ketgan vakili – xaltali boʻri (Thylacinus cynocephalus).

Filogeniyasi tahrir

Taksonning filogenetik holatini quyidagi kladogramma bilan tasvirlash mumkin^[4]^[5]^[6]:

Canina

Vaxshiy boʻri (Aenocyon dirus)

Lupulella

	Yoʻl-yoʻl shoqol (Lupulella adusta)

	Qorayol shoqol (Lupulella mesomelas)

Yovvoyi it (Lycaon pictus)

Qizil boʻri (Cuon alpinus)

Boʻrilar (Canis)

Efiopiya shoqoli (Canis simensis)

Shoqol (Canis aureus)

Afrika boʻrisi (Canis lupaster)

Koyot (Canis latrans)

	Sharqiy oʻrmon boʻrisi (Canis lycaon)

	Qizgʻish boʻri (Canis rufus)

	Boʻri (Canis lupus)

	It (Canis familiaris)

Genetikachilarning fikriga koʻra, koʻplab zamonaviy va qadimgi Shimoliy Amerika boʻrilarida koyotlardan (Canis latrans) chatishmalar mavjud. Boʻrilar va koyotlar taxminan 700 ming yil oldin ajralib chiqa boshlagan. Koyotlarning chatishmasi boʻrilarda taxminan 100-80 ming yil oldin paydo boʻlgan. Yukondagi ikkita pleystosen boʻrilari koyot mitoxondrial nasllarini olib yurgan.

Manbalar tahrir

↑ Heptner, V. G.; Naumov, N. P. (1998). Mammals of the Soviet Union Vol. II Part 1a, SIRENIA AND CARNIVORA (Sea Cows, Wolves and Bears). Science Publishers, Inc. USA. pp. 124–129. ISBN 1-886106-81-9.
↑ „canine | Origin and meaning of canine by Online Etymology Dictionary“ (en). www.etymonline.com. 2019-yil 1-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 6-avgust.
↑ Rezultati poiska po zaprosu „Canis“ na sayte ASM Mammal Diversity Database (Wayback Machine saytida 2024-01-17 sanasida arxivlangan).
↑ Perri A. R., Mitchell K. J., Mouton A., et al. Dire wolves were the last of an ancient New World canid lineage^(ingl.) // Nature. — 2021. — Andoza:Бсокр. — ISSN 1476-4687. — DOI:10.1038/s41586-020-03082-x.
↑ Gopalakrishnan S., Sinding M.-H. S., Ramos-Madrigal J., et al. Interspecific Gene Flow Shaped the Evolution of the Genus Canis^(ingl.) // Current Biology : journal. — 2018. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — ISSN 0960-9822. — DOI:10.1016/j.cub.2018.08.041. — PMID 30344120.
↑ von Holdt B. M., Cahill J. A., Fan Z., Gronau I., Robinson J. Whole-genome sequence analysis shows that two endemic species of North American wolf are admixtures of the coyote and gray wolf^(ingl.) // Science Advances : journal. — 2016. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — ISSN 2375-2548. — DOI:10.1126/sciadv.1501714. Архивировано 7 avgust 2021 года.

[heptner1998-1] Heptner, V. G.; Naumov, N. P. (1998). Mammals of the Soviet Union Vol. II Part 1a, SIRENIA AND CARNIVORA (Sea Cows, Wolves and Bears). Science Publishers, Inc. USA. pp. 124–129. ISBN 1-886106-81-9.

[2] „canine | Origin and meaning of canine by Online Etymology Dictionary“ (en). www.etymonline.com. 2019-yil 1-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 6-avgust.

[3] Rezultati poiska po zaprosu „Canis“ na sayte ASM Mammal Diversity Database (Wayback Machine saytida 2024-01-17 sanasida arxivlangan).

[4] Perri A. R., Mitchell K. J., Mouton A., et al. Dire wolves were the last of an ancient New World canid lineage^(ingl.) // Nature. — 2021. — Andoza:Бсокр. — ISSN 1476-4687. — DOI:10.1038/s41586-020-03082-x.

[5] Gopalakrishnan S., Sinding M.-H. S., Ramos-Madrigal J., et al. Interspecific Gene Flow Shaped the Evolution of the Genus Canis^(ingl.) // Current Biology : journal. — 2018. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — ISSN 0960-9822. — DOI:10.1016/j.cub.2018.08.041. — PMID 30344120.

[6] von Holdt B. M., Cahill J. A., Fan Z., Gronau I., Robinson J. Whole-genome sequence analysis shows that two endemic species of North American wolf are admixtures of the coyote and gray wolf^(ingl.) // Science Advances : journal. — 2016. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — ISSN 2375-2548. — DOI:10.1126/sciadv.1501714. Архивировано 7 avgust 2021 года.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]