Bogʻi shamol jangi

Bogʻi Shamol jangi — Buxoro xonligida bir tomondan Movarounnahr shayboniylari bilan ashtarxoniylar oʻrtasida boʻlib oʻtgan hal qiluvchi jang boʻlib, bu jangda Boqi Muhammad boshchiligidagi ashtarxoniylar 1599-yilda Shayboniylarning soʻnggi hukmdori ustidan hal qiluvchi gʻalabaga erishadilar. movarounnahr sulolasi - Pirmuhammadxon II (1598- 1599).

Pirmuhammadxon II ustidan qozonilgan gʻalaba natijasida ashtarxoniylar davlatning poytaxti – Buxoro va Movarounnahrning ikkinchi muhim shahri – Samarqandni toʻla nazorat ostiga olishga muvaffaq boʻldilar. 1601-yildan boshlab Ashtarxoniylar sulolasi Movarounnahr va Janubiy Turkiston hayotida hal qiluvchi rol oʻynay boshladi.

Fors shohi Abbos (1588-1629) Pirmuhammadxon II ga Boqi Muhammadga qarshi kurashda yordam berdi. U Buxoroga 10 ming askar yubordi, ular Pirmuhammadxon II bilan qoʻshildi. Umuman olganda, “Tarixi Qipchoq-xoniy” muallifi Xoʻja Qulibek Balxiyning hisob-kitoblariga koʻra, Pirmuhammadxon II 40 ming kishilik qoʻshin toʻplay olgan. Boqiy Muhammad Buxoro xoni bilan muzokara qilmoqchi boʻldi, lekin u sulh tuzishdan bosh tortdi va Sari Pul tomonga joʻnadi.

Boqi Muhammad qarindoshlaridan yordam soʻradi. Uning oldiga birinchi boʻlib amakisi Abbos Sulton va Rahmonquli Sulton keldi. Boqi Muhammad yoʻllarni qoʻriqlash va razvedka qilish uchun Kuchukbiy otaliq, Muhammad Yorbiy qarluk va Lutfibiy otaliq qoʻmondonligida kichik otryadlarni yubordi. Yor Muhammad, Joni Muhammad va ashtarxoniylar urugʻining boshqa vakillari Samarqandda boʻlib, Mahmud ibn Valiy aytganidek, “ehtiyotkorlik maqsadida” shaharni tark etmaganlar.

Jangning borishi

1599-yilda Samarqand yaqinidagi Bagʻi Shamol hududida raqib qoʻshinlari toʻqnash keldi. Pirmuhammadxon II va uning amirlari oʻzlarining son jihatdan ustunligi tufayli ashtarxoniylarni kuchli siqib chiqarishga muvaffaq boʻldilar, ammo keyin Boqi Muhammad dushman qoʻshinining markazini agʻdarib, gʻalaba qozondi. Pirmuhammadxon II yaralanib, asirga olinadi. Oradan bir qancha vaqt oʻtgach, Boqiy Muhammadning buyrugʻi bilan qatl etildi. Ashtarxoniylar tartibsiz holda chekingan buxoriylarni quvib, katta oʻlja qoʻlga kiritdilar.

Ahamiyati va oqibatlari

Ta'riflangan voqealarning zamondoshi, bo'lajak ashtarxoniylar saroy tarixchisi Mahmud ibn Valiy Bog'i Shamoldagi jangni Movarounnahrdagi Shayboniylar hukmronligining oxiri deb hisoblashga moyil. Mana uning soʻzlari: “Shayboniylarning Movorounahrdagi ishlari shu yerda tugaganidan keyin boshqaruvni Toʻqay Temuriylar qoʻlga oldi”. Pirmuhammadxon II ustidan qozonilgan gʻalaba natijasida ashtarxoniylar davlat poytaxti – Buxoro va ikkinchi muhim Movarounnahr shahri – Samarqandni toʻla nazorat ostiga olishga muvaffaq boʻldilar.

Yor Muhammad Xon oliy hukmdor deb e'lon qilindi, u bu vaqtga qadar juda keksa odam edi. U davlatni boshqarishga jur’at eta olmadi va boshqaruvni xon hokimiyati va hukmronligining barcha sifatlari: xutba, sikka, unvonlar meros qilib olgan toʻngʻich oʻgʻli Joni Muhammadga topshirdi. 1601-yildan boshlab to'rtta zarbxona Joni Muhammad nomi bilan tangalar chiqara boshladi: Buxoro, Balx, Samarqand va Toshkentda.