Vikipediya

Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi

(Bosh Assambleyadan yoʻnaltirildi)

Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi (UNGA, GA yoki fransuzcha: Assemblée générale AG) – Birlashgan Millatlar Tashkilotining (BMT) oltita asosiy organlaridan biri boʻlib, uning asosiy maslahat, siyosat va vakillik organi sifatida xizmat qiladi. Hozirda uning 78-sessiyasida uning vakolatlari, tarkibi, funksiyalari va tartiblari Birlashgan Millatlar Tashkiloti Nizomining IV bobida bayon etilgan.

Qisqartma
  • GA
  • UNGA
  • AG
Turi Asosiy organ
Ishga tushgan sanasi 1945 (79 yil avval) (1945)
Joylashuvi Nyu-York, AQSH
Prezident Dennis Francis
Vebsayti un.org/ga
Aʼzolik va qatnashish

Bosh Assambleyaga aʼzolik va unda qatnashish bilan bogʻliq ikkita maqola uchun qarang:

Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi BMT byudjeti, Xavfsizlik Kengashining doimiy boʻlmagan aʼzolarini tayinlash, BMT Bosh kotibini tayinlash, BMT tizimining boshqa qismlaridan hisobotlar olish va rezolyutsiyalar orqali tavsiyalar berish uchun javobgardir[1]. Shuningdek, u oʻzining keng vakolatlarini ilgari surish yoki yordam berish uchun koʻplab yordamchi organlarni tashkil qiladi[2]. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi barcha aʼzo davlatlar teng vakillik huquqiga ega boʻlgan BMTning yagona organidir.

Bosh Assambleya Nyu-York shahridagi BMT shtab-kvartirasi, Bosh Assambleya binosida har yili oʻz Prezidenti yoki BMT Bosh kotibi huzurida yigʻiladi. Ushbu yigʻilishlarning asosiy bosqichi odatda sentyabrdan yanvar oyining bir qismiga qadar barcha masalalar koʻrib chiqilgunga qadar davom etadi, bu koʻpincha navbatdagi sessiya boshlanishidan oldin boʻladi[3]. Bundan tashqari, u maxsus va favqulodda maxsus sessiyalar uchun qayta yigʻilishi mumkin. Birinchi sessiya 1946-yil 10-yanvarda Londondagi Metodistlar markaziy zalida chaqirildi va unda 51 ta aʼzo davlat vakillari ishtirok etdi.

Aksariyat savollar Bosh Assambleyada oddiy koʻpchilik tomonidan hal qilinadi. Har bir aʼzo davlat bitta ovozga ega. Baʼzi muhim masalalar boʻyicha ovoz berish, yaʼni tinchlik va xavfsizlik, byudjet muammolari va aʼzolarni saylash, qabul qilish, toʻxtatib turish yoki chiqarib yuborish boʻyicha tavsiyalar – hozir boʻlgan va ovoz berishda qatnashganlarning uchdan ikki qismi tomonidan ovoz berish yoʻli qabul qilinadi. Byudjet masalalarini tasdiqlash, jumladan, baholash shkalasini qabul qilishdan tashqari Assambleya qarorlari aʼzolar uchun majburiy emas. Assambleya Birlashgan Millatlar Tashkiloti vakolatiga kiruvchi har qanday masalalar boʻyicha tavsiyalar berishi mumkin, bundan Xavfsizlik Kengashi koʻrib chiqayotgan tinchlik va xavfsizlik masalalari mustasno.

1980-yillarda Assambleya bir qator xalqaro muammolar boʻyicha sanoati rivojlangan davlatlar va rivojlanayotgan mamlakatlar oʻrtasida „Shimol va Janub muloqoti“ forumiga aylandi. Bu masalalar BMT aʼzoligining ajoyib oʻsishi va oʻzgaruvchan tarkibi tufayli birinchi oʻringa chiqdi. 1945-yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining 51 ta aʼzosi bor edi, XXI asrga kelib aʼzo davlatlar soni 193 taga yetdi, ularning uchdan ikki qismidan koʻprogʻi rivojlanayotgan davlatlardir. Rivojlanayotgan mamlakatlar oʻzlarining soni tufayli koʻpincha Assambleyaning kun tartibini, uning munozaralarining xarakterini va qarorlarining mohiyatini aniqlay oladilar. Koʻpgina rivojlanayotgan mamlakatlar uchun BMT ularning koʻp diplomatik taʼsirining manbai va tashqi aloqalar tashabbuslari uchun asosiy vosita hisoblanadi.

Tarixi

tahrir
 
Metodist Markaziy Zali, London. 1946-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining birinchi yigʻilishi oʻtkazilgan joy[4]

Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining birinchi sessiyasi 1946-yil 10-yanvarda Londondagi Metodistlar markaziy zalida chaqirildi va unda 51 ta aʼzo davlat vakillari ishtirok etdi[4]. 1951-yilda Manxettendagi doimiy uyiga koʻchib oʻtgunga qadar, Assambleya Nyu-Yorkning Flushingdagi 1939-yilgi Nyu-York Jahon yarmarkasining sobiq Nyu-York pavilyonida yigʻildi[5]. 1947-yil 29-noyabrda Assambleya ushbu joyda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Falastinni boʻlish rejasini qabul qilish uchun ovoz berdi[6].

 
1947-yilgi Bosh Assambleyaning 1946–1951-yillardagi Flushingda (Nyu-York) yigʻilishi

1946–1951-yillar davomida Bosh Assambleya, Xavfsizlik Kengashi va Iqtisodiy Ijtimoiy Kengash ham Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nyu-Yorkdagi Lake Success shahridagi muvaqqat shtab-kvartirasida ish olib bordilar[7][8]. 1949-yilda shu vaqt ichida CBS televizion tarmogʻi jurnalist Edmund Chester tomonidan tayyorlangan Birlashgan Millatlar Tashkiloti harakatda serialida ushbu sessiyalarni jonli efirda namoyish etdi[9].

Bosh Assambleya 1952-yil 14-oktabrda oʻzining yettinchi navbatdagi yillik sessiyasi boshlanishida Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nyu-York shahridagi doimiy qarorgohiga koʻchib oʻtdi. 1988-yil dekabr oyida Yasser Arafatni tinglash uchun Bosh Assambleya Shveysariyaning Jeneva shahridagi Millatlar saroyida oʻzining 29-sessiyasini oʻtkazdi[10].

Aʼzolik

tahrir
Asosiy maqola: Birlashgan Millatlar Tashkiloti aʼzolari

Birlashgan Millatlar Tashkilotining barcha 193 ta aʼzosi Bosh Assambleyaning aʼzolari boʻlib, Muqaddas Taxt va Falastin davlatlari, shuningdek, Yevropa Ittifoqi (1974-yildan beri) kuzatuvchi sifatida qoʻshilgan. Bundan tashqari, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi xalqaro tashkilot yoki tashkilotga kuzatuvchi maqomini berishi mumkin, bu esa tashkilotga Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi ishida maʼlum bir cheklovlar bilan ishtirok etish huquqini beradi.

Kun tartibi

tahrir

Har bir sessiyaning kun tartibi yetti oy oldin rejalashtirilgan va muvaqqat kun tartibiga kiritiladigan masalalarning dastlabki roʻyxatini chiqarishdan boshlanadi[11]. Bu sessiya ochilishiga 60 kun qolganda muvaqqat kun tartibiga kiritiladi. Sessiya boshlangandan soʻng, yakuniy kun tartibi yalpi majlisda qabul qilinadi, u ishni turli asosiy qoʻmitalarga taqsimlaydi, ular keyinchalik konsensus yoki ovoz berish yoʻli bilan Assambleyaga qabul qilish uchun hisobotlarni taqdim etadilar.

Kun tartibidagi masalalar raqamlangan. Soʻnggi yillarda Bosh Assambleyaning navbatdagi yalpi majlislari dastlab atigi uch oy davomida oʻtkazilishi rejalashtirilgan edi, biroq qoʻshimcha ish yuklari bu sessiyalarni keyingi sessiyaga qadar uzaytirdi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining protsessual qoidalariga koʻra, sessiyalarning muntazam ravishda rejalashtirilgan qismlari odatda „kamida bir ish kunini oʻz ichiga olgan birinchi haftadan boshlab sentyabr oyining uchinchi haftasining seshanba kuni“ boshlanadi[12]. Ushbu muntazam sessiyalarning soʻnggi ikkitasi dekabr oyining boshlarida roppa-rosa uch oy oʻtgach tanaffus qilinishi rejalashtirilgan edi[13], ammo yanvar oyida davom ettirildi va keyingi sessiyalar boshlanishigacha uzaytirildi[14].

Rezolyutsiyalar

tahrir
Yana qarang: Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi rezolyutsiyasi
 
Malayziya Bosh vaziri Mahathir Mohamad 2003-yil 25-sentyabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasida nutq soʻzladi.

Bosh Assambleya homiy davlatlar tomonidan qabul qilingan koʻplab rezolyutsiyalar boʻyicha ovoz beradi. Bular, odatda, xalqaro hamjamiyatning bir qator jahon muammolariga munosabatini bildiruvchi bayonotlardir[15]. Bosh Assambleyaning aksariyat rezolyutsiyalari qonuniy yoki amaliy masala sifatida ijro etilishi mumkin emas, chunki Bosh Assambleyada koʻpgina masalalar boʻyicha ijro vakolatlari yoʻq[16]. Bosh Assambleya Birlashgan Millatlar Tashkiloti byudjeti kabi baʼzi sohalarda yakuniy qarorlarni qabul qilish vakolatiga ega[17].

Bosh Assambleya, shuningdek, majburiy boʻlgan rezolyutsiyani qabul qilish uchun Xavfsizlik Kengashiga masalani yuborishi mumkin[18].

Rezolyutsiyani raqamlash sxemasi

tahrir

Bosh Assambleyaning birinchi sessiyasidan oʻttizinchi sessiyasigacha Bosh Assambleyaning barcha rezolyutsiyalari ketma-ket raqamlangan boʻlib, rezolyutsiya raqamidan soʻng sessiya raqami rim raqamlari bilan koʻrsatilgan. Oʻttiz Birinchi Sessiyadan boshlab, qarorlar individual sessiya tomonidan raqamlanadi (masalan, 41/10 rezolyutsiya Qirq Birinchi Sessiyada qabul qilingan 10-rezolyutsiyadir)[19].

Byudjeti

tahrir

Bosh Assambleya, shuningdek, Birlashgan Millatlar Tashkilotining byudjetini tasdiqlaydi va tashkilotni boshqarish uchun har bir aʼzo davlat qancha pul toʻlashi kerakligini hal qiladi[20].

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nizomi Bosh Assambleyaga byudjetni tasdiqlash (IV bob, 17-modda) va byudjetni tayyorlash uchun mas’uliyatni Bosh kotibga „bosh maʼmuriy xodim“ (XV bob, 97-modda) sifatida yuklaydi. Ustavda, shuningdek, hisoblangan badallarni toʻlamaslik masalasi ham koʻrib chiqiladi (IV bob, 19-modda). Birlashgan Millatlar Tashkilotining rejalashtirish, dasturlash, byudjetlashtirish, monitoring va baholash sikli yillar davomida rivojlanib bordi. Jarayon boʻyicha asosiy rezolyutsiyalarga Bosh Assambleyaning 1986-yil 19-dekabrdagi 41/213, 1987-yil 21-dekabrdagi 42/211 va 1990-yil 21-dekabrdagi 45/248 rezolyutsiyalari kiradi[21].

Byudjet Birlashgan Millatlar Tashkilotining siyosiy masalalar, xalqaro adolat va huquq, rivojlanish boʻyicha xalqaro hamkorlik, jamoatchilik maʼlumotlari, inson huquqlari va gumanitar masalalar kabi sohalardagi dasturlari xarajatlarini qoplaydi.

Muntazam byudjet mablagʻlarining asosiy manbai aʼzo davlatlarning badallari hisoblanadi. Baholash miqyosi mamlakatlarning toʻlov qobiliyatiga asoslanadi. Bu ularning bir qator omillarni, jumladan, aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan daromadlarini hisobga olgan holda tuzatilgan umumiy yalpi milliy mahsulotdagi nisbiy ulushini hisobga olgan holda aniqlanadi.

Muntazam byudjetga qoʻshimcha ravishda, aʼzo davlatlar xalqaro tribunallar xarajatlari va asosiy shkalaning oʻzgartirilgan versiyasiga muvofiq tinchlikni saqlash operatsiyalari xarajatlari boʻyicha baholanadi[22].

Yana qarang

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Charter of the United Nations: Chapter IV (Wayback Machine saytida 12 October 2007 sanasida arxivlangan). United Nations.
  2. ↑ „Subsidiary Organs of the General Assembly“. United Nations General Assembly. 2018-yil 15-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  3. ↑ United Nations Official Document „The annual session convenes on Tuesday of the third week in September per Resolution 57/301, Para. 1. The opening debate begins the following Tuesday“. United Nations. 2020-yil 23-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 13-sentyabr.
  4. ↑ 4,0 4,1 „History of United Nations 1941 – 1950“. United Nations. 2015-yil 12-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-mart.
  5. ↑ „Queens Public Library Digital“. digitalarchives.queenslibrary.org. 2022-yil 10-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-dekabr.
  6. ↑ „United Nations, Queens: A Local History of the 1947 Israel-Palestine Partition“. The Center for the Humanities. 2022-yil 6-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-dekabr.
  7. ↑ Rosenthal, A. M.. „U.N. Vacates Site at Lake Success; Peace Building Back to War Output“ (en-US). The New York Times (1951-yil 19-may). 2022-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 26-iyul.
  8. ↑ Druckman, Bella „The United Nations Headquarters in Long Island's Lake Success“. Untapped New York (2021-yil 19-may). 2021-yil 19-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-yanvar.
  9. ↑ „CBS television broadcast of a new series reporting the sessions and...“. Getty Images. 2023-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-yanvar.
  10. ↑ (fransuzcha) „Genève renoue avec sa tradition de ville de paix (Wayback Machine saytida 16 April 2022 sanasida arxivlangan)“, Le Temps, Thursday 16 January 2014.
  11. ↑ „Research Guide: General Assembly“. United Nations. 2013-yil 21-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  12. ↑ „General Assembly of the United Nations“. United Nations. 2018-yil 6-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-iyun.
  13. ↑ General Assembly Adopts Work Programme for Sixty-Fourth Session (Wayback Machine saytida 2 November 2012 sanasida arxivlangan), UN General Assembly Adopts Work Programme for Sixty-Fourth Session
  14. ↑ UN Plenary Meetings of the 64th Session of the UN General Assembly (Wayback Machine saytida 26 July 2018 sanasida arxivlangan), General Assembly of the UN
  15. ↑ „Are UN resolutions binding? – Ask DAG!“ (en). ask.un.org. 2020-yil 1-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 1-fevral.
  16. ↑ „United Nations General Assembly“ (en). Encyclopedia Britannica. 2019-yil 14-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 1-fevral.
  17. ↑ „Article 17 (1) of Charter of the United Nations“ (2015-yil 17-iyun). 2019-yil 1-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 31-avgust.
  18. ↑ „Articles 11 (2) and 11 (3) of Charter of the United Nations“ (2016-yil 15-aprel). 2019-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 31-avgust.
  19. ↑ "Annexes". Resolutions and Decisions Adopted by the General Assembly. 2017-08-02. doi:10.18356/a9a4aeed-en. ISBN 9789210605991. ISSN 2412-0898. http://dx.doi.org/10.18356/a9a4aeed-en. 
  20. ↑ Population, total | Data | Table (Wayback Machine saytida 20 June 2018 sanasida arxivlangan). World Bank. Retrieved 12 July 2013.
  21. ↑ UN Security Council : Resolutions, Presidential Statements, Meeting Records, SC Press Releases (Wayback Machine saytida 2 December 2012 sanasida arxivlangan). United Nations. Retrieved 12 July 2013.
  22. ↑ United Nations Department of Management (Wayback Machine saytida 4 February 2018 sanasida arxivlangan). United Nations. Retrieved 12 July 2013.

Havolalar

tahrir
 
 Vikiomborda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi
haqida turkum mavjud
Wikisourceda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi haqida bir nechta asl matnlar mavjud. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Birlashgan_Millatlar_Tashkiloti_Bosh_Assambleyasi&oldid=4348479" dan olindi