Bosniya va Gersegovinada inson huquqlari

Bosniya va Gersegovinadagi inson huquqlari bilan bogʻliq vaziyat oʻtgan yillar davomida hukumatlararo tashkilotlar, jumladan BMT Inson huquqlari boʻyicha kengashi, Inson huquqlari boʻyicha Yevropa sudi va Yevropada Xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti, shuningdek, xalqaro va mahalliy nohukumat tashkilotlar tomonidan tanqid ostiga olingan. Human Rights Watch va Amnesty International kabi tashkilotlar. Bosniya va Gersegovina hukumati loʻlilar va yahudiylar kabi etnik hamda diniy ozchiliklarga nisbatan etnik va diniy kamsitish uchun tanqid qilingan. Hukumat, shuningdek, Bosniya urushidan keyin ichki koʻchirilganlarga nisbatan koʻrsatayotgan muomalasi va boshpana izlovchilarni oziq-ovqat, boshpana va tibbiy yordam kabi manbalar bilan taʼminlamagani uchun ham tanqid qilingan. BH Novinari, Bosniya Jurnalistlari Assotsiatsiyasiga koʻra, jurnalistlar hukumatning hujumlari, tahdidlari va bosimiga duchor boʻlgan Bosniya va Gersegovinada matbuot erkinligi muammo hisoblanadi. Inson huquqlari nodavlat tashkilotlari ham hukumat ularning faoliyatiga aralashuvi haqida xabar berishadi. Bosniya hukumati 2017-yil dekabrida Sobiq Yugoslaviya boʻyicha Xalqaro Jinoyat Tribunalining yopilishi ortidan Bosniya urushi davrida sodir etilgan harbiy jinoyatlar boʻyicha ichki taʼqiblarga sust munosabatda boʻlgani uchun Yevropa Ittifoqi tomonidan tanqid qilingan.

Tarixi

Yugoslaviya parchalanganidan keyin Bosniya va Gersegovina jamiyatida etnik mojaro asosiy hodisaga aylanadi^[1]. Aholi asosan uch asosiy etnik guruh; musulmon bosnyaklar; katolik xorvatlar va pravoslav serblar tashkil topgan^[1]. Ushbu etnik mojaro Bosniya va Gersegovina Yugoslaviya Sotsialistik Federativ Respublikasidan mustaqillikka erishganidan keyin 1992-1995-yillar oraligʻida sodir boʻlgan Bosniya urushiga olib kelgan^[2]. Urush natijasida 101 000 dan ortiq kishi halok boʻlgan^[3]. Urush jinoyatlari va inson huquqlarining buzilishi barcha millat vakillari tomonidan amalga oshirilgan^[2]. Urush jinoyatlari boʻyicha eng koʻp ayblovlar serblarga qarshi qoʻyilgan^[2].

Etnik va diniy kamsitilish

2019-yilda Jahon banki loʻlilarga nisbatan kamsitish Gʻarbiy Bolqonda, jumladan Bosniya va Gersegovinada jiddiy muammo ekanligi aniqlangan hisobotini eʼlon qiladi. Hisobotda taʼkidlanishicha, Bosniya va Gersegovina aholisining 1,7 foizini tashkil etuvchi loʻlilar sogʻliqni saqlash, taʼlim, ish bilan taʼminlash va uy-joy kabi asosiy xizmatlarga kirishda nodavlat qaraganda koʻproq qiyinchiliklarga duch kelishmoqda^[4].

Human Rights Watch xalqaro nohukumat tashkiloti 2020-yil uchun yillik hisobotida Bosniya va Gersegovinada etnik va diniy ozchiliklarga nisbatan kamsitish inson huquqlari boʻyicha jiddiy muammo boʻlib qolayotganini taʼkidlagan^[5]. Bosniya va Gersegovina Konstitutsiyasi mamlakatdagi ikki yirik ozchilik guruhi boʻlgan yahudiy va loʻli kabi etnik ozchiliklarning saylovda qatnashishini taqiqlaydi^[5].

Bosniya va Gersegovina Konstitutsiyasining murakkabligi 1995-yilda Bosniya urushi^[1] oxirida imzolangan Dayton tinchlik kelishuvining natijasidir.

Bosniya jamiyatida etnik millatchilik va etnik oʻziga xoslik siyosati muhim rol oʻynaganligi sababli, Bosniya Konstitutsiyasi hukumat prezidiumi toʻgʻridan-toʻgʻri saylanadigan uchta aʼzodan iborat boʻlishi kerakligini belgilaydi^[1]. Prezidiumning bir aʼzosi bosnyaklar, xorvatlar va serblar tomonidan saylanadi^[1]. Prezidentlikka nomzod ushbu etnik oʻziga xosliklardan faqat bittasidan boʻlishi kerak va agar nomzod boshqa etnik guruhlarga mansub boʻlsa, saylovda ishtirok eta olmaydi, bu esa uchta asosiy etnik guruhlardan biridan koʻproq loʻlilar va yahudiylar kabi etnik ozchiliklarning, shuningdek, unga mansub boʻlgan har qanday kishining prezidentlikka saylanishiga toʻsqinlik qiladi^[1]. Bundan tashqari, bosnyaklar, xorvatlar va serblar faqat oʻz etnik guruhiga mansub bir nomzodga ovoz berishlari mumkin^[1].

Etnik kelib chiqishiga koʻra saylanish huquqiga qoʻyilgan bu cheklovlar munozarali va Inson huquqlari boʻyicha Yevropa sudi^[5] kabi xalqaro tashkilotlar tomonidan tanqid qilingan. 2009-yilda Sejdich va Finchi Bosniya va Gersegovinaga qarshi ishida Inson huquqlari boʻyicha Yevropa sudi Bosniya Konstitutsiyasini kamsitish va Inson huquqlari boʻyicha Yevropa konvensiyasiga zid deb topgan^[6]. Ikkalasi ham Bosniya va Gersegovina fuqarolari boʻlgan loʻli Dervo Sejdich va yahudiy Yakob Finchi Inson huquqlari boʻyicha Yevropa sudiga shikoyat arizasi bilan murojaat qilishgan, ular Bosniya va Gersegovina xalqlar palatasi va prezidentlikka nomzod boʻlish huquqiga ega boʻlmaganlar^[6].

Harbiy jinoyatlar

1992-1995 yillardagi Bosniya urushi davrida koʻp sonli inson huquqlari buzilishi sodir boʻldi ^[7] . Bularga etnik tozalash, suddan tashqari qotillik, zoʻrlash va qiynoqlar kiradi ^[7] . 2017 yil dekabr oyida Sobiq Yugoslaviya boʻyicha Xalqaro jinoiy tribunal, Bosniya urushi davrida sodir boʻlgan harbiy jinoyatlarni taʼqib qilish uchun yaratilgan BMT sudi ^[8] yopildi. Oʻshandan beri milliy sudlar urush paytida sodir etilgan urush jinoyatlari va insoniyatga qarshi jinoyatlarni taʼqib qilish uchun javobgardir ^[8] . Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson huquqlari boʻyicha Oliy komissari boshqarmasi tomonidan tayyorlangan BMT Inson Huquqlari Kengashining Bosniya va Gertsegovina boʻyicha hisobotida Bosniya va Gertsegovinaning ichki sudlari urush jinoyatlari boʻyicha taʼqib qilishni sekinlik bilan yakunlayotganidan xavotir bildirilgan ^[9] . Urush davridagi zoʻrlash va qiynoq qurbonlari adolatga erishishda koʻplab qiyinchiliklarga duch kelishadi va agar ularning ishi muvaffaqiyatsizlikka uchrasa, 5000 evrogacha boʻlgan sud xarajatlariga duch kelishadi ^[3] .

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 Nardelli, Alberto; Dzidic, Denis; Jukic, Elvira. „Bosnia and Herzegovina: the world's most complicated system of government?“. The Guardian (2014-yil 8-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 13-fevral. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":1" defined multiple times with different content
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Lampe, John R. „Bosnian War“. Encyclopaedia Britannica. Qaraldi: 2020-yil 20-fevral.
↑ ^3,0 ^3,1 Gadzo, Mersiha „Court fees and fear: Bosnia war rape victims struggle“. Al Jazeera. Qaraldi: 2020-yil 21-fevral.
↑ „Breaking the Cycle of Roma Exclusion in the Western Balkans“. World Bank. Qaraldi: 2020-yil 13-fevral.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 „World Report 2020: Rights Trends in Bosnia and Herzegovina“. Human Rights Watch (2020-yil 15-yanvar). Qaraldi: 2020-yil 13-fevral.
↑ ^6,0 ^6,1 „CASE OF SEJDIĆ AND FINCI v. BOSNIA AND HERZEGOVINA“. European Court of Human Rights (2009-yil 22-dekabr). Qaraldi: 2020-yil 13-fevral.
↑ ^7,0 ^7,1 Garms, Ulrich; Peschke, Katharina (2006-05-01). "War Crimes Prosecution in Bosnia and Herzegovina (1992–2002)". Journal of International Criminal Justice 4 (2): 258–282. doi:10.1093/jicj/mql015. ISSN 1478-1395. http://academic.oup.com/jicj/article/4/2/258/888728/War-Crimes-Prosecution-in-Bosnia-and-Herzegovina.
↑ ^8,0 ^8,1 „World Report 2019: Rights Trends in Bosnia and Herzegovina“. Human Rights Watch (2018-yil 21-dekabr). Qaraldi: 2020-yil 13-fevral.
↑ United Nations Human Rights Council „Report of the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights: Compilation on Bosnia and Herzegovina“. undocs.org (2019-yil 13-noyabr). Qaraldi: 2020-yil 13-fevral.

[:1-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 Nardelli, Alberto; Dzidic, Denis; Jukic, Elvira. „Bosnia and Herzegovina: the world's most complicated system of government?“. The Guardian (2014-yil 8-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 13-fevral. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":1" defined multiple times with different content

[:6-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Lampe, John R. „Bosnian War“. Encyclopaedia Britannica. Qaraldi: 2020-yil 20-fevral.

[:7-3] 3,0 ^3,1 Gadzo, Mersiha „Court fees and fear: Bosnia war rape victims struggle“. Al Jazeera. Qaraldi: 2020-yil 21-fevral.

[4] „Breaking the Cycle of Roma Exclusion in the Western Balkans“. World Bank. Qaraldi: 2020-yil 13-fevral.

[:0-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 „World Report 2020: Rights Trends in Bosnia and Herzegovina“. Human Rights Watch (2020-yil 15-yanvar). Qaraldi: 2020-yil 13-fevral.

[:2-6] 6,0 ^6,1 „CASE OF SEJDIĆ AND FINCI v. BOSNIA AND HERZEGOVINA“. European Court of Human Rights (2009-yil 22-dekabr). Qaraldi: 2020-yil 13-fevral.

[:8-7] 7,0 ^7,1 Garms, Ulrich; Peschke, Katharina (2006-05-01). "War Crimes Prosecution in Bosnia and Herzegovina (1992–2002)". Journal of International Criminal Justice 4 (2): 258–282. doi:10.1093/jicj/mql015. ISSN 1478-1395. http://academic.oup.com/jicj/article/4/2/258/888728/War-Crimes-Prosecution-in-Bosnia-and-Herzegovina.

[:3-8] 8,0 ^8,1 „World Report 2019: Rights Trends in Bosnia and Herzegovina“. Human Rights Watch (2018-yil 21-dekabr). Qaraldi: 2020-yil 13-fevral.

[:9-9] United Nations Human Rights Council „Report of the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights: Compilation on Bosnia and Herzegovina“. undocs.org (2019-yil 13-noyabr). Qaraldi: 2020-yil 13-fevral.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]