Bronxial astma

Astma (yunoncha asthma – halloslash, boʻgʻilib qolish) – bronxlar teshigining toʻsatdan torayib qolishi (Bronxial astma) yoki yurak kasalliklari natijasida (qarang Yurak astmasi) tutadigan boʻgʻilish xuruji. Astma tutganda darhol shoshilinch tibbiy yordam koʻrsatish zarur. Astma qanday sababga koʻra kelib chiqqan boʻlishidan qatʼiy nazar, bemorni oyogʻini pastga osiltirib oʻtqazish va xona havosini yangilash zarur. Dori-darmon faqat shifokor ruxsati bilan beriladi Bronxial kanallarning qisqarishi va havo oʻtishini kamayishiga olib keladigan bronxial astma nafas yoʻllarining surunkali kasalligiga kiradi.

Astmaning eng koʻp uchraydigan simptomlari oʻz ichiga quyidagilarni oladi: bronxospazm, yoʻtal va xirillab nafas olish hurujlari oqibatida nafas olishning qiyinlashishi. Bu hurujlar ayniqsa tunda va erta saharda roʻy beradi. Agar bemor astmaga qarshi davolansa, uning simptomlari tamoman yoki qisman yoʻq boʻlishi mumkin. Astma hurujlari allergen moddalar taʼsir qilganda(chang, oʻsimlik gullar changi, hayvonlar juni, patlari, ayrim oziq-ovqat turlari), jismoniy kuch ishlatilganda, sovuq havodan nafas olganda yoki nafas yoʻllariga infektsiya yuqqanda roʻy berishi mumkin.

Astma kasalligiga moyil odamlar odatda koʻkrak qafasi siqishi, meʼyoridan ortiq soʻlak ajrab chiqishi, uyquning bezovtalanishi yoki nafas olishning tezlashishidan shikoyat qiladilar.

Astmani qoʻzgʻatadigan omillardan ehtiyot boʻlish muhimdir (allergenlar va sovuq havo taʼsiridan). Davolash oʻz ichiga asosan yalligʻlanishga qarshi dorilar bilan birga ishlatiladigan bronxlarni kengaytiradigan dorilarni qabul qilish (masalan, steroidlarni). Fizioterapiya muolajalari va nafas olish mashqlari ham eʼtibordan chetda qolishi kerak emas^[1].

Alomatlari

Astma qayta tiklanuvchi shovqin, nafas olish qiyinligi, koʻkrak boshi va xansirashning episodlari bilan tanqid qilinadi^[2]. Sputum pulmonadan kasallanish orqali hosil boʻlishi mumkin, ammo koʻpincha uni koʻtarish qiyin^[3]. Astma hujumidan (ekserbatsiya) tiklanish paytida, u eozinofillar deb nomlangan oq qon hujayralarining yuqori darajasida boʻlgani sababli, oʻq-quruq kabi koʻrinishi mumkin^[4]. Koʻpincha belgilar kechasi va ertalabda yoki jismoniy mashq yoki sovuq havoga javoban ogʻirlashadi^[5]. Astma bilan kasallangan baʼzi odamlar, odatda, tetiklarga javob sifatida, kamdan-kam simptomlarga duch kelishadi, boshqalari esa tez-tez va tezda harakat qilishlari va doimiy simptomlarga duch kelishi mumkin^[6].

Sabablari

Astma murakkab va toʻliq tushunilmagan atrof-muhit va genetik oʻzaro aloqalarning kombinatsiyasi tufayli sodir boʻladi^[7]^[8]. Bu uning ogʻirligini ham, davolashga javob berish qodirligini ham taʼsir qiladi^[9]. Astma holatining soʻnggi paytlarda koʻpayishi epigenetika oʻzgarish (DNA seriyasi bilan bogʻliq boʻlmagan meros boʻlishi mumkin boʻlgan omillar) va oʻzgaruvchan yashash muhitida sodir boʻlganligi sababli boʻlishi kerak deb hisoblanadi^[10]. 12 yoshdan oldin boshlangan astma genetik taʼsir tufayli koʻproq yuzaga kelishi mumkin, 12 yoshdan keyin paydo boʻlishi esa atrof-muhit taʼsiri tufayli koʻpayishi mumkin^[11].

Spirometriya

Spirometriya tashxis va davolashda yordam berish tavsiya etiladi^[12]^[13]. Bu astma uchun eng yaxshi sinovdir. Agar ushbu usul bilan oʻlchanadigan FEV₁ bu kasallikni aniqlashda 12% dan ortiq yaxshilash va salbutamol kabi bronxodilatator qoʻllashdan keyin kamida 200 millilitrga koʻpaysa, bu tashxisni qoʻllab-quvvatlaydi. Biroq, u yengil astma bilan muomala qilgan, hozirda harakat qilmaydigan kishilarda normal boʻlishi mumkin^[14]. Kofein astma bilan kasallangan odamlarda bronxodilatator boʻlgani uchun, oʻpka funktsiyasi testidan oldin kofeinning foydalanilishi natijalarga xalaqit berishi mumkun^[15]. Bir nafasli tarqalish qobiliyati astmani COPD farqlashga yordam beradi. Insonning astmasi qanchalik yaxshi nazorat qilinishini kuzatish uchun har bir yoki ikki yilda spirometriya oʻtkazish oqilona boʻladi^[16].

Manbalar

↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent 2000-yil
↑ GINA 2011, ss. 2–5
↑ Textbook of pulmonary and critical care medicine. New Delhi: Jaypee Brothers Medical Publishers, 2011 — 242-bet. ISBN 978-93-5025-073-0.
↑ Chest medicine : essentials of pulmonary and critical care medicine, 5th, Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2005 — 62-bet. ISBN 978-0-7817-5273-2.
↑ British Guideline 2009, s. 14
↑ GINA 2011, ss. 8–9
↑ "Genes, environments, development and asthma: a reappraisal". The European Respiratory Journal 29 (1): 179–84. January 2007. doi:10.1183/09031936.00087906. ISSN 0903-1936. PMID 17197483.
↑ "Environmental epigenetics and asthma: current concepts and call for studies". American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine 177 (6): 567–73. March 2008. doi:10.1164/rccm.200710-1511PP. PMID 18187692. PMC 2267336. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2267336.
↑ "Dissecting complex diseases in complex populations: asthma in latino americans". Proceedings of the American Thoracic Society 4 (3): 226–33. July 2007. doi:10.1513/pats.200701-029AW. PMID 17607004. PMC 2647623. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2647623.
↑ "Maternal and childhood asthma: risk factors, interactions, and ramifications". Reproductive Toxicology 32 (2): 198–204. September 2011. doi:10.1016/j.reprotox.2011.04.007. PMID 21575714.
↑ "Age-of-asthma onset as a determinant of different asthma phenotypes in adults: a systematic review and meta-analysis of the literature". Expert Review of Respiratory Medicine 9 (1): 109–23. February 2015. doi:10.1586/17476348.2015.1000311. PMID 25584929.
↑ ((American Academy of Allergy, Asthma, and Immunology)). „Five things physicians and patients should question“. Choosing Wisely. ABIM Foundation. 2012-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 14-avgust.
↑ Expert Panel Report 3: Guidelines for the Diagnosis and Management of Asthma. National Heart, Lung, and Blood Institute (US), 2007. 07-4051.
↑ „Ch. 38 Asthma“, Murray and Nadel's textbook of respiratory medicine, 5th, Elsevier, 2010. ISBN 978-1-4160-4710-0.
↑ "Caffeine for asthma". The Cochrane Database of Systematic Reviews 2010 (1): CD001112. January 2010. doi:10.1002/14651858.CD001112.pub2. PMID 20091514. PMC 7053252. http://openaccess.sgul.ac.uk/2686/1/CD001112.pdf.
↑ NHLBI Guideline 2007, s. 58

Havolalar

http://referat.arxiv.uz (Wayback Machine saytida 2019-11-28 sanasida arxivlangan)

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

[1] OʻzME. Birinchi jild. Toshkent 2000-yil

[GINA2011p2-2] GINA 2011, ss. 2–5

[3] Textbook of pulmonary and critical care medicine. New Delhi: Jaypee Brothers Medical Publishers, 2011 — 242-bet. ISBN 978-93-5025-073-0.

[4] Chest medicine : essentials of pulmonary and critical care medicine, 5th, Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2005 — 62-bet. ISBN 978-0-7817-5273-2.

[bts2009p14-5] British Guideline 2009, s. 14

[GINA2011_p8-9-6] GINA 2011, ss. 8–9

[Martinez2007-7] "Genes, environments, development and asthma: a reappraisal". The European Respiratory Journal 29 (1): 179–84. January 2007. doi:10.1183/09031936.00087906. ISSN 0903-1936. PMID 17197483.

[8] "Environmental epigenetics and asthma: current concepts and call for studies". American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine 177 (6): 567–73. March 2008. doi:10.1164/rccm.200710-1511PP. PMID 18187692. PMC 2267336. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2267336.

[9] "Dissecting complex diseases in complex populations: asthma in latino americans". Proceedings of the American Thoracic Society 4 (3): 226–33. July 2007. doi:10.1513/pats.200701-029AW. PMID 17607004. PMC 2647623. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2647623.

[pmid21575714-10] "Maternal and childhood asthma: risk factors, interactions, and ramifications". Reproductive Toxicology 32 (2): 198–204. September 2011. doi:10.1016/j.reprotox.2011.04.007. PMID 21575714.

[11] "Age-of-asthma onset as a determinant of different asthma phenotypes in adults: a systematic review and meta-analysis of the literature". Expert Review of Respiratory Medicine 9 (1): 109–23. February 2015. doi:10.1586/17476348.2015.1000311. PMID 25584929.

[AAAAIfive-12] ((American Academy of Allergy, Asthma, and Immunology)). „Five things physicians and patients should question“. Choosing Wisely. ABIM Foundation. 2012-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 14-avgust.

[NIHasthmaguide-13] Expert Panel Report 3: Guidelines for the Diagnosis and Management of Asthma. National Heart, Lung, and Blood Institute (US), 2007. 07-4051.

[M38-14] „Ch. 38 Asthma“, Murray and Nadel's textbook of respiratory medicine, 5th, Elsevier, 2010. ISBN 978-1-4160-4710-0.

[pmid20091514-15] "Caffeine for asthma". The Cochrane Database of Systematic Reviews 2010 (1): CD001112. January 2010. doi:10.1002/14651858.CD001112.pub2. PMID 20091514. PMC 7053252. http://openaccess.sgul.ac.uk/2686/1/CD001112.pdf.

[NHLBI07p58-16] NHLBI Guideline 2007, s. 58

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]