Vikipediya

Butunjahon qandli diabetga qarshi kurash kuni

Butunjahon qandli diabetga qarshi kurash kuni (BMTning boshqa rasmiy tillarda: ingliz. World Diabetes Day, arab. اليوم العالمي لمرضى السكري,‎ ispan. Día Mundial de la Diabetes, hitoy. 世界糖尿病日, frans. Journée mondiale du diabète) — bu kun butun ilg‘or insoniyatga kasallikning tarqalishi muttasil ortib borayotganligi haqida muhim eslatma bo‘lib xizmat qiladi. Butun dunyoda qandli diabetga qarshi kurashni muvofiqlashtirish maqsadida 1991-yil 14-noyabrda Xalqaro qandli diabet federatsiyasi va JSST (Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti) tomonidan birinchi Jahon qandli diabet kuni oʻtkazildi. IDF faoliyati orqali Butunjahon qandli diabetga qarshi kurash kuni butun dunyo bo‘ylab millionlab odamlarni qamrab oladi hamda qandli diabet va uning asoratlari haqida xabardorlikni oshirishdek ezgu maqsad bilan 145 mamlakatdagi qandli diabet jamiyatlarini birlashtiradi. Har yili qandli diabet bilan og‘rigan odamlar bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan mavzuni aniqlash orqali IDF barcha saʼy-harakatlarni bir kunlik harakatlarga jamlashni maqsad qilgan emas, balki yil davomida faoliyatni taqsimlaydi.

„Qandli diabetga qarshi kurashda birlashing“[1] — Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan diabetes mellitusni ifodalash uchun qabul qilingan belgi.

Har yili 14-noyabrda nishonlanadi — bu sana 1891-yil 14-noyabrda tug‘ilgan insulin kashfiyotchilaridan biri Frederik Bantingning xizmatlarini eʼtirof etish uchun tanlangan. 2007-yildan beri BMT shafeligida nishonlanadi. BMT Bosh Assambleyasining 2006-yil 20-dekabrdagi A/RES/61/225-sonli maxsus rezolyutsiyasida eʼlon qilingan.

Bosh Assambleya rezolyutsiyasi Birlashgan Millatlar Tashkilotiga aʼzo davlatlardan qandli diabetga qarshi kurash va qandli diabetga chalinganlarga g‘amxo‘rlik qilish bo‘yicha milliy dasturlarni ishlab chiqishni taklif qiladi. Ushbu dasturlarda Mingyillik rivojlanish maqsadlarini hisobga olish tavsiya etiladi.

Tadbirning ahamiyati

tahrir

Qandli diabet ko‘pincha nogironlik va aholi o‘limiga olib keladigan uchta kasallik (ateroskleroz, saraton va qandli diabet)dan biridir.

JSST maʼlumotlariga ko‘ra, qabdli diabet o‘limni 2—3 baravar oshiradi va umr ko‘rish davomiyligini qisqartiradi.

Muammoning dolzarbligi qandli diabetning tarqalish ko‘lami bilan bog‘liq. Bugungi kunga qadar butun dunyo bo‘ylab 200 millionga yaqin holat qayd etilgan, ammo haqiqiy holatlar soni taxminan 2 baravar ko‘p (tibbiy davolanishni talab qilmaydigan yengil shaklga ega bo‘lgan shaxslar hisobga olinmaydi). Shu bilan birga, kasallanish barcha mamlakatlarda har yili 5—7% ga oshadi va har 12—15 yilda ikki baravar ko‘payadi. Binobarin, kasallanishlar sonining halokatli o‘sishi yuqumli bo‘lmagan epidemiya xarakterini oladi.

Qandli diabet qon glyukoza darajasining barqaror oʻsishi bilan tavsiflanadi, har qanday yoshda paydo boʻlishi mumkin va umr boʻyi davom etadi. Irsiy moyillik aniq kuzatiladi, ammo bu xavfni amalga oshirish koʻplab omillar taʼsiriga bogʻliq boʻlib, ular orasida semirish va jismoniy harakatsizlik etakchi oʻrinni egallaydi. 1-toifa qandli diabet yoki insulinga bogʻliq va 2-toifa diabet mellitus yoki insulinga bogʻliq boʻlmagan diabetni ajrating. Kasallikning halokatli oʻsishi 2-toifa diabet mellitus bilan bogʻliq boʻlib, bu barcha holatlarning 85% dan ortigʻini tashkil qiladi.

1922-yil 11-yanvarda „Banting va Best“ qandli diabetga chalingan o‘smir Leonard Tompsonga birinchi insulin inʼektsiyasini berishdi — insulin terapiyasi davri boshlandi — insulinning kashf etilishi XX-asr tibbiyotining muhim yutug‘i bo‘ldi va 1923-yil Nobel mukofotiga sazovor bo‘ldi.

1989-yil oktyabr oyida qandli diabet bilan ogʻrigan bemorlarga yordam koʻrsatish sifatini yaxshilash boʻyicha Sent-Vinsent deklaratsiyasi qabul qilindi va uni Yevropada amalga oshirish dasturi ishlab chiqildi. Shunga oʻxshash dasturlar koʻpchilik mamlakatlarda mavjud.

Bemorlarning umri uzaytirildi, ular to‘g‘ridan-to‘g‘ri qandli diabetdan o‘lishni to‘xtatdilar. So‘nggi o‘n yilliklarda diabetologiya sohasidagi yutuqlar qandli diabetdan kelib chiqqan muammolarni hal qilishda optimistik qarashga imkon beradi.

Jahon kuni mavzulari

tahrir
  • 1991-yil „Diabet muammosi dunyoga tarqalmoqda“
  • 1992-yil — „Qandli diabet: barcha yoshdagi va barcha mamlakatlar muammosi“
  • 1993-yil — „Qandli diabet bilan oʻsish“
  • 1994-yil — Qandli diabet va qarish
  • 1995-yil — „Jaholatning bahosi“
  • 1996-yil — „Hayot uchun insulin“
  • 1997-yil „Global xabardorlik — yaxshiroq hayotning kalitidir“
  • 1998-yil — Qandli diabet va inson huquqlari
  • 1999-yil — „Qandli diabetning narxi“ (diabet xarajatlari)
  • 2000-yil — „Yangi ming yillikda qandli diabet va hayot sifati“
  • 2001-yil — Yukni kamaytirish: qandli diabet va yurak-qon tomir kasalliklari
  • 2002-yil — „Koʻzlaringiz va diabet: xavf haqida unutmang“
  • 2003-yil „Qandli diabet sizning buyraklaringiz uchun qimmatga tushishi mumkin. Darhol harakat qiling!“
  • 2004-yil „Semizlikka qarshi kurash diabetning oldini oladi“
  • 2005-yil — „Oyoqqa birlamchi eʼtibor — amputatsiyaning oldini olish“ (Qandli diabet va oyoq parvarishi)[1]
  • 2006-yil Qandli diabet: hamma uchun yordam!" (Iqtisodiy va zaif aholi qatlamlarida diabet) [1]
  • 2007-2008-yillar — „Bolalar va oʻsmirlardagi qandli diabet“[1]
  • 2009-yil — „Qandli diabet, taʼlim va oldini olish“[1]
  • 2010-yil „Keling, qandli diabetni nazorat ostiga olamiz. Endi“ (Keling, diabetni nazorat qilaylik. hozir.) [2]
  • 2011-yil „Biz diabet bilan shugʻullanamiz. Endi“ (Diabetga qarshi harakat. hozir.)[3]
  • 2012-yil — „Diabet: kelajagimizni himoya qiling“ (Diabetes: protect our future)[4]
  • 2013-yil — „Kelajagimizni himoya qilish uchun diabetning oldini olish“[5]
  • 2014-yil — „Kunni sogʻlom nonushta bilan boshlash“[6]
  • 2015-yil — „Sogʻlom ovqatlanishni imtiyozga emas, balki huquqqa aylantiraylik“[7]
  • 2016-yil — Qandli diabetga koʻzlar[8][9]
  • 2017-yil — „Ayollar va diabet“ (Ayollar va diabet)[10]
  • 2018-2019-yil — Oila va diabet[11]
  • 2020-yil — Hamshira va qandli diabet[12]
  • 2021-yil „Qandli diabetga qarshi yordam olish imkoniyati — agar hozir boʻlmasa, qachon?“ (Qandli diabetga qarshi yordam olish imkoniyati — agar hozir boʻlmasa, qachon?)[13]

Yana qarang

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Vsemirniy den borbi s diabetom
  2. ↑ Savitha C Muppala. „World Diabetes Day 2010 - “Let’s Take Control of Diabetes Now”“ (en). Medindia (2010-yil 12-noyabr). 2019-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 13-noyabr.
  3. ↑ G. Cornwell & S. Robin. „Going Blue for World Diabetes Day 2011“ (en). Региональный информационный центр ООН в Брюсселе (2011-yil 10-noyabr). 2019-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 13-noyabr.
  4. ↑ „World Diabetes Day 2012“ (en). Pakistan Nutrition and Dietetic Society (PNDS) (2012-yil 14-noyabr). 2019-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 13-noyabr.
  5. ↑ „Prevent diabetes to protect our future: World Diabetes Day 2013“ (en). ВОЗ (2013-yil 14-noyabr). 2019-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 13-noyabr.
  6. ↑ „World Diabetes Day 2014“ (en). ВОЗ (2014-yil 14-noyabr). 2019-yil 21-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 13-noyabr.
  7. ↑ „Let’s make healthy eating a right, not a privilege“ (en). Международная федерация диабета (2015-yil 14-noyabr). Qaraldi: 2019-yil 13-noyabr.[sayt ishlamaydi]
  8. ↑ Ispolzovana igra slov: virajenie „Eyes on Diabetes“ takje mojno perevesti kak „Vnimatelnost pri diabete“ ili „Budte vnimatelni pri diabete“, odnako v opisanii na sayte VOZ skazano, chto den posvyaщyon imenno glazam.
  9. ↑ „World Diabetes Day 2016“ (en). ВОЗ (2016-yil 14-noyabr). 2019-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 13-noyabr.
  10. ↑ „World Diabetes Day 2017“ (en). ВОЗ (2017-yil 14-noyabr). 2018-yil 18-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 13-noyabr.
  11. ↑ „World Diabetes Day 2018-19“ (en). Международная федерация диабета (2018-yil 13-noyabr). 2018-yil 14-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 13-noyabr.
  12. ↑ „Nurses and Diabetes“ (en). IDF (2020). 2020-yil 14-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 6-oktyabr.
  13. ↑ „Commemorating World Diabetes Day 2021. Access to diabetes care: if not now, when?“ (en). ВОЗ (2021-yil 14-noyabr). Qaraldi: 2022-yil 18-iyun.

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Butunjahon_qandli_diabetga_qarshi_kurash_kuni&oldid=3797402" dan olindi