Kaliforniya

	Kaliforniya ; California
	Kaliforniya ; California
	Shtat
Kaliforniya bayrogʻi	Kaliforniya tamgʻasi
	Shtat laqabi: ; (Golden State)
Mamlakat	AQSh
Poytaxt	Sakramento
Eng yirik shaharlar	Los-Anjeles; San-Diyego; San-Xose;
Maydon; • Butun; • % suv	AQSh: 3-oʻrinda; 423,970 km²; 4.73 %;
Aholi; • Butun (2021); • Zichlik; • Senat oʻrinlari; • Elektoral ovozlari	AQSh: 1-oʻrinda; 36,132,147 ; 83.85 kishi/km²; 53 ; 55
YIM; • YIM; • YIM/kishi	AQSh: 1-oʻrinda; $1,550,753 million; $43,266
Ittifoqqa kirish; • Sana	31-boʻlib; 9-sentabr 1850
Vaqt	UTC-8 (PST)
Qisqartma	CA [6]
Shtat guli	California Poppy; (Eschscholzia californica)
Shtat daraxti	California redwoods; (Sequoiadendron giganteum, Sequoia sempervirens)

Kaliforniya - AQSH janubigʻarbidagi shtat, Tinch okean sohilida. Mayd. 411 ming km². Aholisi 39,5 mln. kishi (2017). Maʼmuriy markazi — Sakramento sh. Shtat markazini keng Qirgʻoq boʻyi tizmalari bilan oʻralgan Kaliforniya vodiysi egallagan. Yirik daryolari — Sakramento va San-Xoakin. Sharqda Syerra-Nevada togʻlari, jan.da Moxave qumli choʻli va chuqur tektonik botiqlar (Ajal vodiysi, Solton-Si koʻli) bilan chegaradosh. Iklimi yozi issiq va kishi sernam oʻrta dengiz iqlimi. Shtatning togʻ yon bagʻirlarida issiq va quruq iqlim. Togʻ qaragʻay oʻrmonlari va qattiq bargi doim yashil butalar oʻsadi. Kaliforniyada Yosemit, Lassen-Volkanik, Sekvayya va Kings-Kanon milliy parklari tashkil etilgan. Neft, tabiiy gaz, oltin, simob, temir rudasi va boshqa foydali qazilmalar olinadi.

Bu atamaning boshqa maʼnolari ham mavjud. Qarang: Kaliforniya (maʼnolari).

Kaliforniya AQShning iqtisodiy jihatdan yuksak rivojlangan shtati, muhim harbiy ishlab chiqarish markazi. Aviatsiya, raketa-kosmik, radioelektronika, kimyo sanoati, neftni qayta ishlash, mashinasozlik (jumladan, kemasozlik), qora metallurgiya rivojlangan. Koʻplab oziq-ovqat (ayniqsa, konserva sanoati) korxonalari bor. Muhim sanoat markazlari — Los-Anjeles, San-Fransisko, San-Diyego, Oklend. Gollivudda kino sanoati rivoj topgan.

Qishloq xoʻjaligi intensiv dehqonchilik bilan birga (asosan, meva va sabzavotlar, sitrus mevalar, paxta), ekstensiv chorvachilikka ixtisoslashgan. Shim.da oʻrmonchilik, dengiz boʻylarida baliq ovlash, turizm rivojlangan.

Muhim portlari: San-Fransisko, Los-Anjeles. Harbiy bazalar, Kaliforniya universiteti bor.

Kaliforniyaga yevropaliklar 16-asrda kela boshlagan. 18-asrdan ispanlar uni mustamlakaga aylantirganlar. Meksika mustaqillikka erishgach (1821), Kaliforniya hududi uning tarkibiga kirgan. AQTT1 — Meksika urushi (1846—48) natijasida Kaliforniya Meksikadan tortib olinib, AQShga qoʻshib olingan; 1850-yildan AQSH shtati.^[1]

Tarixi

Mahalliy aholi

Kaliforniya Kolumbdan oldingi Shimoliy Amerikaning madaniy va lingvistik jihatdan eng turfaxil hududlaridan biri hisoblangan.^[2] Tarixchilar fikricha Kaliforniyada yevropaliklar kelguniga qadar kamida 300,000 kishi istiqomat qilgan.^[3] Kaliforniyadagi mahalliy aholi vakillari 70 dan ortiq etnik guruhlardan iborat bo'lib, ular Kaliforniyaning tog'lik hududlarida, orollar va cho'llarida hamda redvud o'rmonlarida istiqomat qilgan.

Bunday turfaxil geografik hududlarda istiqomat qilgan mahalliy aholi vakillari o'z ekotizimlariga murakkab yo'llar bilan moslashgan bo'lib, misol uchun, ozuqa moddalari va dorivor vositalar uchun o'rmon bog'dorchiligi kabi sohalar rivojlantirilgan. Buni barqaror dehqon xo'jaligining bir shakli deb atash mumkin. Tabiiy muhitni vayronkor o'rmon yong'inlaridan saqlash uchun mahalliy aholi vakillari nazorat ostidagi o'rmon yoqish amaliyotidan xabardor bo'lishgan. Kaliforniya hukumati ushbu amaliyotning foydasini 2022-yilga kelib tan oldi.

Kaliforniyada yashovchi mahalliy aholi vakillarining siyosiy birlashmalari ham turli-tuman bo'lib, ular to'da, qabila, qishloq hamda resurslarga boy qirg'oq bo'yi hududlarida Chumash, Pomo va Salinan kabi yirik qabilalar ittifoqlariga birlashgan. Savdo, nikoh rishtalari, hunarmandlar almashinuvi va harbiy ittifoqlar ushbu guruhlar orasida ijtimoiy va iqtisodiy aloqalarning rivojlanishiga sabab bo'ldi. Garchi ba’zan turli guruhlar urushga chiqsada, asosiy qurolli to'qnashuvlar bir-biridan xun olishni niyat qilgan qurolli kishilar orasida sodir bo'lgan. Odatda ushbu kichik miqyosli to'qnashuvlardan maqsad hududga ega bo'lish emas edi.

Odatda ayollar va erkaklar jamiyatda turlicha vazifalarni bajargan. Odatda ayollar to'qish, hosilni yig'ish, qayta ishlash va taom tayyorlash bilan mashg'ul bo'lsa, erkaklar ov qilish va shunga o'xshash boshqa jismoniy faoliyat shakllari bilan shug'ullanishgan.

Manbalar

↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
↑ Klein, Barry T.. Reference Encyclopedia of the American Indian. 7th ed. West Nyack, NY: Todd Publications, 1995.
↑ Eargle, Dolan H. Jr.. Native California guide: an introduction to the original peoples from earliest to modern times Fred Dodsworth: . San Francisco: Trees Co. Press, 2008. ISBN 978-0-937401-11-8. OCLC 212858363.

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.
Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

[1] OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

[2] Klein, Barry T.. Reference Encyclopedia of the American Indian. 7th ed. West Nyack, NY: Todd Publications, 1995.

[3] Eargle, Dolan H. Jr.. Native California guide: an introduction to the original peoples from earliest to modern times Fred Dodsworth: . San Francisco: Trees Co. Press, 2008. ISBN 978-0-937401-11-8. OCLC 212858363.

[1]

[2]

[3]