Chandarli Qora Xalil Xayriddin posho
Chandarli Qora Xalil Xayriddin posho-(turkcha: Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa; ?-1387-yil 22-yanvar)-Usmonlilar sultoni Murod I davrida Imperiyaning buyuk vaziri lavozimida ish olib borgan.Usmonli beshta yirik vazirlari chiqqan Chandarli oilasining vakili. Usmonli davlatida rasman "Buyuk Vazir" unvonini olgan birinchi kishi.
| Chandarli Qora Xalil Xayriddin posho | |
|---|---|
turkcha: Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa | |
.svg) | |
|
Mansab davri 1364 – 1387gacha | |
| Monarx | Murod I |
| Oʻtmishdoshi | Sinonuddin Foqih Yusuf posho |
| Vorisi | Chandarli Ali posho |
| Shaxsiy maʼlumotlari | |
| Tavalludi | noma'lum Eskishahar yaqinidagi qadimgi Chandarada |
| Vafoti |
1387 22-yanvar Usmoniylar imperiyasi |
| Bolalari | Chandarli Ali posho, Chandarli Ibrohim posho |
| Otasi | Ali |
| Dini | islom, sunniylik |
Qora Xalil posho 1364-yil sentyabr oyida harbiy qozi (Qadiasker) lavozimidan Buyuk Vazirga ko'tarildi va o'limiga qadar 23 yil davomida bu lavozimda xizmat qildi. Shunday qilib, bu Buyuk Vazirning eng uzoq vaqt xizmat qilishi. U devshirma tizimini joriy etish va yangilar korpusini shakllantirish tashabbuskori boʻlgan.
Tarjimayi holi
tahrirTug'ilganida, kelajakdagi katta vazir bo'ladi deb Xalil deb nomlangan, uning laqablari - Qor va Karaj (Tur. Kara, Karaca). Xalil Eskishehir, Seyidgazi va Sivrisisar o'rtasida joylashgan Chandere qishlog'ida tug'ilgan. Bursa shahridagi Yashil masjid va Xalil tomonidan qurilgan Keresdagi Eski masjidning yozuvlariga ko'ra, otasining ismi Ali[1] edi . Ma'lumki, Xalil bir guruh olimlar dan kelib chiqqan, shayx Edebalining tavsiyasiga binoan, Sulton Urxon Xalilni Bilejikdagi kadi lavozimiga tayinlagan . Ehtimol, aynan shu davrda Xalil piyoda qo'shinini muntazam ravishda tashkil qilgan bo'lishi mumkin. 1331-yilda Usmoniy Iznikni zabt etgandan so'ng, Orxan G'ozi Xalilni ushbu shaharning qozisi lavozimiga tayinlaydiБиледжик[2][1].
1348/49-yilda Bursa mamlakatning yangi markaziga aylandi. Orxan vafot etganida Xalil Bursa shahri edi va hokimiyatni topshirishda muhim rol o'ynadi: Murodni Rumelyadan maktub bilan chaqirdi va boshqa o'g'illari Orxan, Xalil va Alaeddinning taxtga da'volari to'g'risida ogohlantirdi.Xalil shahzodalar qo'zg'oloni paytida Bursa shahrini saqlab qoldi, Murodning kelishini kutdi va uning taxtga chiqishini tashkil qildi.Murod I bu yordamni unutmadi va Xalil katta kuchlarga va Qadiasker unvoniga ega bo'ldi. Shuningdek, u Karamanli Mulla Rustam bilan moliya tizimini tashkil qilishda muhim rol o'ynagan.Xalil Rustam bilan birgalikda harbiy o'ljalarga soliqni kiritdi va shu bilan Xalilning tashabbusi bilan 1364-1365-yillarda paydo boʻlgan yangi Yanicharlar Korpusi[3]ning asosini yaratdi.
Usmonli tarixchilar tomonidan rivoyat qilingan afsonaga ko'ra, Qora Xalil Qodiriyning tariqatiga mansub bo'lib, shayx Faxruddin Mudurnulning shogirdi boʻlgan. Urxon G'oziy shayxni ziyorat qilib, unga bir vazir kerakligini aytdi. Shayx uning shogirdi Xalil Xayreddinni unga tavsiya qildi, ammo o'zi ham vazir bo'lishni rad etdi. Afsonaning yana bir versiyasiga ko'ra, Beyl Alauddin Esvedni ziyorat qilish uchun borgan, uning o'quvchilaridan biri Kara Xalil edi. Hikoyaning boshqa tafsilotlari farq qilmaydi[4]. Biroq, bu afsonalar, chunki Xalil faqat qozi boʻlganidan keyin vazir bo'ldi[5].
Xalil Sinonuddin Foqih Yusuf poshodan keyin Vazir bo'ldi. Qachon vazir boʻlganlik sanasi noma'lum bo'lsa-da, bu 1363/64 yoki 1364/65 yilda sodir boʻlgan deb taxmin qilinadi. Shuningdek, u G'arbiy Frakiyani zabt etishda armiya qo'mondoni boʻlgan.Usmoniylar Komotini, Ksanti, Zixne, Kavala, Drama va Serre shaharlarini zabt etganda Qara Xalil Xayriddin posho qo'shinga bosh boʻlgan.1374-1375-yilgacha u G'arbiy Frakiyada Beyrlerbey vazifasini bajarganligi aniq. Keyinchalik u Saloniki, Manastir va Ohrid shaharlarini egallab oldi va 1386 yilda Albaniyada o'tkazilgan ichki kurash paytida Usmonli qo'shini uning qo'mondonligi ostida Kruja va Shkoderni egallab oldi.Sulton Murod I Alovddin Karamanogliga qarshi kampaniyaga tayyorgarlik ko'rish uchun Kichik Osiyoga borganida, u Xalila poshoni o'zi bilan birga olishga emas, balki chegaralarni himoya qilish uchun uni Rumeliyada qoldirishga qaror qildi. 1387-yilda Albaniyadan Frakiyaga qaytib, u kasal bo'lib yotdi va Vardar Yenishehirdagi lagerida vafot etdi[2][6][7]. Katta o'g'li Chandarli Ali Posho Usmonli imperiyasining vakili lavozimini egalladi, u allaqachon Kichik Osiyoga ekspeditsiya tayyorlayotgan edi.
Xalil poshoning jasadi katta o'g'li Iznik Ali Poshoga keltirildi va Sharqiy darvoza (Lefka Kapa) yaqinida dafn qilindi. 1922-yilda qabr Yunon armiyasi tomonidan vayron qilingan, ammo Xalil poshoning avlodi Nuh Nesiyyuddin Bey, ajdodlar maqbarasini asl ko'rinishini tiklab, ta'mirlagan
Oilasi
tahrirUsmonli tarixchilarining ma'lumotlariga ko'ra u Iznik madrasasidan boʻlgan insonnig qiziga uylangan.Xalilning uch o'g'li bor edi: Ali, Ilyos va Ibrohim. Ulardan ikkitasi - Ali va Ibrohim - keyinchalik Buyuk Vazir bo'ldi, shuningdek uning o'g'li va Ibrohimning nevarasi lavozimlarini egallashdi[8]..
Manbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 Uzunçarşılı 1959, s. 457.
- ↑ 2,0 2,1 Aktepe 1993.
- ↑ Taeschner, Wittek 1929, s. 69.
- ↑ Uzunçarşılı 1959, s. 459.
- ↑ Uzunçarşılı 1959, s. 460.
- ↑ Taeschner, Wittek 1929, s. 71.
- ↑ Taeschner, Wittek 1929, s. 71—75.
- ↑ Uzunçarşılı 1959, s. 476—477.