Deliboz
Deliboz, Dilboz, Dilbaz yoki Qozoq (ozarbayjoncha: Dəliboz, Dilbaz, Qazax atı) — ozarbayjon otining bir turi[1], otlarning ozarbayjon milliy zoti[2]. XVIII-XIX asrlarda hozirgi Gʻazax viloyati hududida yetishtirilgan togʻ otlari zoti.
Zotning tarixi tahrir
Deliboz otlarining hozirgi zoti chatishtirish yoʻli bilan koʻpaytirildi. Bu zot XVIII asrgacha toza zotli edi. Deliboz zoti fors va turkman otlari taʼsirida shakllangan. Keyin otning chidamliligini oshirish uchun arab zotlari bilan chatishtirildi. Bu zotning shakllanishida Gʻazax viloyatining Dilbozi va Zulgadara urugʻlaridan boʻlgan bir necha avlod ot zotlari katta rol oʻynagan.
1836-yilda „Kavkazdan tashqaridagi rus mulklarining sharhi“ nashr etildi va unda Yelizavetpol viloyatining qozoq masofasi tasvirlanadi. Ushbu hujjatda qozoq otlarining tavsifi keltirilgan[3]:
| “ | Qozoq otlari unchalik baland boʻlmasa-da, ulugʻvor, oʻta kuchli va yuguruvchi otlar. Ularning soni 9500 tagacha yetadi. Mahalliy aholida urgʻochi otlar yoʻq, faqat aygʻirlar bor...
...Uzoqdagi eng zo‘r ot fermasi Dah-kesemen qishlog‘ida joylashgan bo‘lib, Agalar, Kapishan Gassan-og‘alar bor. Ushbu fermada qorabogʻ va kurtin otlari chatishmasidan kelib chiqqan 300 dan ortiq ot bor, ular oʻrta boʻyli, ajoyib, kuchli va yugurishi tez, ular asosan qizg‘ish jigarrang rangida. „Kavkazdan tashqaridagi rus mulklarini ko'rib chiqish“ — Dmitriy Zubarev. 1836, 243-bet |
” |
Ozarbayjon SSRda ot zotlarining sifatini yaxshilash maqsadida 1943-yilda davlat naslchilik pitomnik tashkil etildi. 60-yillardan boshlab Deliboz otlari Terek aygʻirlari tomonidan yaxshilandi[4].
2007-yil 27-fevralda Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Ilhom Aliyev “Otchilik toʻgʻrisida”gi qonunni imzoladi, uning maqsadlaridan biri milliy ot zotlari[5] va xalqaro ot zotlarining naslchilik oʻzagini saqlab qolishdir. Genofondni shakllantirish, shuningdek, Ozarbayjonda yuqori sifat va qimmatli irsiy belgilarga ega bo‘lgan otlarni ko‘paytirish va zotini yaxshilashning huquqiy kafolatini yaratish orqali yilqichilikni rivojlantirishga erishish[6].
2015-yil 21-avgustda “Ozarbayjon Respublikasi Prezidentining chorvachilikni moddiy-texnik jihatdan ta’minlashni yaxshilash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni e’lon qilindi. Deliboz ot zotini rivojlantirish chora-tadbirlarini amalga oshirish uchun 1,5 million manat mablagʻ ajratildi[7].
Umumiy xususiyatlar tahrir
Deliboz otlarining boshi keng peshona va tor burun, zich massiv boʻyin, katta hajmli tana, uzun tekis orqa va bel. Deliboz otlarining oyoqlari quruq va ingichka boʻlib, boshqa otlarga qaraganda metakarpusning kattaroq qismiga ega. Bu otlar uchun odatiy belgi tilning uzunlamasına burmasidir. Delibozam muvozanatsiz xarakter bilan ajralib turadi[8].
Oʻrtacha oʻlchovlar tahrir
- Yerdan balandligi — 152 sm.
- Tananing qiya uzunligi — 139 sm.
- Koʻkrak qafasi — 172 sm.
- Tirik vazni — 280-350 kg. 120-140 kg ogʻirlikdagi yuk bilan kuniga 60-70 km masofani bosib oʻtadi.
- Eng koʻp yuk koʻtarish qobiliyati 3000-3200 kg.
- Ikki yoshli toychoqlarning 1600 m masofada oʻrtacha oʻynoqiligi 1 min 56 sek.
Ranglari tahrir
Deliboz otining ranglari : kulrang, sichqonrang, teri rang, qizil, karakov, bay, qora va kamdan-kam hollarda bulbul rang.
Yana qarang tahrir
Manbalar tahrir
- ↑ Азербайджанская лошадь на Wayback Machine — статья из Большой советской энциклопедии
- ↑ Закон Азербайджанской Республики «О коневодстве»
- ↑ „«Обозрение Российских владений за Кавказом» 1836 году. Дмитрий Зубарев“. 2021-yil 28-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 12-mart.
- ↑ „Федеральное государственное бюджетное научное учреждение «Центральная научная сельскохозяйственная библиотека» (ФГБНУ ЦНСХБ)“. 2018-yil 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 12-mart.
- ↑ Закон «О коневодстве» на Wayback Machine:
- ↑ „"Atçılıq haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu“ (az) (2007).
- ↑ „Распоряжение Президента Азербайджанской Республики о мерах по улучшению материально-технического обеспечения животноводства“ (ru) (2015).
- ↑ „Делибозская лошадь (делибоз)“. 2018-yil 25-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 12-mart.