Dinozavrlar
Dinozavrlar (Dinosauria) — qirilib ketgan sudralib yuruvchilar. Tanasining uzunligi 20 sm dan 30 m gacha. Antarktidadan tashqari hamma qitʼalarda, jumladan Oʻrta Osiyo va Qozogʻistonda triasboʻr davrlari qatlamlaridan maʼlum. Yura davrida keng tarqalgan, oxirgi dinozavrlar boʻr davrida (65 million yil oldin) qirilib ketgan. Olimlar ayrim dinozavrlarning qirilib ketishini global katastrofa (asteroidning tushishi va boshqalar), boshqalari yer yuzida oʻsimliklar qoplami va iqlimning asta-sekin oʻzgarishi (masalan, aridizatsiya — quruqlashishi) yoki ular yashaydigan muhitdagi boshqa noqulay oʻzgarishlar bilan bogʻlashadi. 600 ga yaqin turi maʼlum.
Dinozavrlar | |
---|---|
![]() Dinozavrlar skeletlari toʻplami. Yuqorida chapdan soat strelkasi boʻylab: Mikroraptor (qanotli teropod), Apatozavr (bahaybat zavropod), Edmontozavr (oʻrdakburun ornitopod), Triseratops (shoxdor seratops), Stegozavr (plastinkasimon stegozavr), Pinakozavr (zirhli ankilozavr) | |
Ilmiy tasniflash![]() | |
Olam: | Hayvonlar |
Dinozavrlar 2 turkum: kaltakesaksimon va qushsimon dinozavrlarga ajratiladi. Ikki turkum ham bir-biridan mustaqil holda har xil psevdozuxiylardan kelib chiqqanligi, ikki oyoqda harakatlanish psevdozuxiylardan ularga oʻtganligi taxmin qilinadi. Keyinroq ikki oyoqda yurish yirtqich dinozavrlar va ornitopodlarda kuchaygan, boshqalari (stegozavrlar, zauropodlar, ankilozavrlar, shoxdor dinozavrlar)da yoʻqolib ketgan. Dinozavrlar morfologik va ekologik jihatdan xilma-xil boʻlib, yirtqichlar ajdodidan kelib chiqqan. Qushsimon dinozavrlar hamda kaltakesaksimon dinozavrlardan zauropodlar oʻsimlik bilan oziqlanishga oʻtgan va yiroq suv havzalari yoki dengiz sohiliga yaqin joyda yashashga moslashgan. Ornitopodlardan boshqa barcha qushsimon dinozavrlarda yirtqichlarga qarshi himoya vositalari (stigozavrlar va ankilozavrlarda — ggixlar va suyak qalqonlar, shoxdor dinozavrlarda — shoxlar) rivojlangan. Dinozavrlar tuxum qoʻyib koʻpaygan. Ayrim olimlar Dinozavrlar issiq qonli boʻlgan, lekin ularning issiqni saqlaydigan teri qoplami boʻlmaganligini taxmin qilishadi. Turlarining keng tarqalganligi va tez almashinganligi ulardan Yer qatlamlari yoshini aniqlashda keng foydalanish imkonini beradi.
AdabiyotlarTahrirlash
Vikiomborda Dinozavrlar haqida turkum mavjud |
- OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- Paul, Gregory S.Dinosaurs of the Air: The Evolution and Loss of Flight in Dinosaurs and Birds. Baltimore; London: Johns Hopkins University Press, 2002.. ISBN 978-0-8018-6763-7. OCLC 1088130487. .
- Sternberg, Charles Mortram. Canadian Dinosaurs, 2nd, Geological Series, Ottawa: National museums of Canada, 1966.. OCLC 1032865683.
- Stewart, Tabori & Chang. The Humongous Book of Dinosaurs. New York: Abrams Books, 1997.. ISBN 978-1-55670-596-0. OCLC 1037269801.
- „The origin and early evolution of birds: discoveries, disputes, and perspectives from fossil evidence“. Berlin: Springer Science+Business Media, oktabr 2004. — s. 455–471. DOI:10.1007/s00114-004-0570-4. Arxivlandi 2011-07-21 Wayback Machine saytida.
Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |