Ferromagnetizm

Ferromagnetizm — baʼzi kristall moddalarning magnit jihatidan tartiblashgan xolati. Bunda barcha atomlarning magnit momentlari parallel yoʻnalishda joylashadi. Magnit momentlarining bunday joylashishi Kyuri nuqtasi deb ataladigan kritik temperaturadan pastda yuz beradi. Atom magnit momentlarining ferromagnit tartibi yuz beradigan moddalar ferromagnetiklar deb ataladi. Ferromagnetiklarning magnit qabul qiluvchanligi musbat va 104 ~ 105 qiymatlargacha yetadi. Ularning magnitlanganligi va magnit induksiyasi magnit maydon kuchlanganligi Nga nochizigʻiy bogʻlangan hamda N ~ 103 A/m qiymatlarda toʻyinishga erishadi. Ferromagnetiklarning magnitlanganligi tashqi maydon yoʻqolganidan keyin ham saqlanib qoladi. Kimyoviy elementlardan Fe, Co, Ni, Gd, Tb, Dy, Ho, Er, Tm ferromagnetikdir. Materiallarning ferromagnetik xususiyatlaridan radiotexnik va elektrotexnik qurilmalar (masalan, transformatorlar, axborotni yozishning magnit vositalari va boshqalar)da keng foydalaniladi.

Ferromagnet

Tarixiy ahamiyati

Ferromagnitizm haqidagi tushuncha tabiiy magnit minerallar kshf qilingan davrga borib taqaladi. Yunonlar va xitoylar ilk bora tabiiy magnitning xususiyatlarini anglab, uni turli xil maqsadlarda ishlata boshlashdi. 19-20-asrlardagi ilmiy inqiloblardan keyingina ferromagnitizm tizimli ravishda oʻrganilib, tushunila boshlandi.

André-Marie Amper, Hans Kristian Oersted va Maykl Faradayning innovatsion ishlari zamonaviy elektromagnit nazariyaga asos soldi va Jeyms Klerk Maksvell tenglamalari magnit maydonlari haqidagi tushunchamizni yanada kengaytirdi. 19-asrda ferromagnit materiallarning kashf etilishi va ularning xatti-harakatlarini tavsiflovchi matematik modellarning yaratilishi fizika sohasida sezilarli yutuqlarga erishdi.

Ferromagnit materiallar

Ferromagnitizm ferromagnit materiallar deb nomlanuvchi maxsus moddalar tomonidan namoyon boʻladi. Bu materiallarga temir, nikel, kobalt va ularning qotishmalari kiradi. Ferromagnit moddalarda alohida atomlarning magnit momentlari tashqi magnit maydon taʼsirida bir xil yoʻnalishda tekislanadi. Ushbu materialning oʻzida aniq magnit maydon hosil boʻlishiga olib keladi va uni doimiy magnitga aylantiradi. Shuni taʼkidlash kerakki, barcha temir, nikel yoki kobalt materiallari ferromagnit emas; ularning kristall tuzilishi va boshqa omillar magnit harakatiga taʼsir qiladi.

Hayotga tadbiq

Ferromagnitizm turli sohalarda keng amaliy qoʻllanishga ega, jumladan:

1. Magnit xotira: Ferromagnit materiallar qattiq disklar kabi maʼlumotlarni saqlash qurilmalarida qoʻllanadi, bu yerda kichik domenlarning magnit oʻzgarishlari raqamli maʼlumotni ifodalaydi.

2. Elektr dvigatellari va generatorlari: Ferromagnit materiallar elektromagnit, elektr motorlar va generatorlarning yadrolarida qoʻllanadi va ularning samaradorligini oshiradi.

3. Magnit datchiklar: Kompaslar va turli navigatsiya tizimlarida qoʻllanadigan sensorlar va magnitometrlar magnit maydonlarni aniqlash uchun ferromagnit materiallarga tayanadi.

4. MRT mashinalari: Magnit-rezonans tomografiya (MRT) skanerlari kabi tibbiy tasvirlash mashinalari inson tanasining batafsil tasvirlarini yaratish uchun maʼlum materiallarning ferromagnit xususiyatlaridan foydalanadi.

5. Magnit qulflar: Ferromagnit materiallar turli xil xavfsizlik tizimlari va qulflarda qoʻllanadi va ularning ishonchliligini taʼminlaydi.

Manba

Erik Gregersen,"Ferromagnetism", „Britannica“ jurnali, 2020

Yana qarang

• Paramagnetizm
• Magnit maydon