Fotimaning uyiga hujum
Fotimaning uyiga qilingan hujum Islom paygʻambari Muhammadning qizi Fotimaning uyiga qilingan bahsli va shiddatli hujumni nazarda tutadi[1]. Hujum Muhammad vafotidan koʻp oʻtmay hijriy 11-yilda (milodiy 632) sodir boʻlgan. Xalifa Abu Bakr tomonidan qoʻzgʻatilgan ushbu hujumga hamrohi Umar boshchilik qilgan[2][3][1]. Hujumdan maqsad Bay’atdan voz kechgan Fotimaning eri Alini hibsga olish edi[2][3][1]. Taʼkidlanishicha, Fotimaning hujum paytida olgan jarohatlari Muhammadning vafotidan soʻng olti oy ichida oʻlimiga sabab boʻlgan.
Yuqoridagi ayblovlar shia tomonidan ilgari surilgan va Islomning ikkinchi yirik tarmogʻi boʻlgan sunniylar tomonidan qatʼiyan rad etilgan[4][1]. Bir tomondan, shia tarixchilari bu daʼvolarni tasdiqlovchi baʼzi ilk sunniy manbalarni sanab oʻtadilar[4] va voqea haqidagi nozik maʼlumotlar sahobalarning adolatli taqdimoti bilan bogʻliq boʻlgan sunniy ulamolar tomonidan senzura qilinganiga ishora qiladilar[2]. Boshqa tomondan, sahobalarning Muhammadning oilasiga qarshi zoʻravonlik qilishini sunniylar uchun tasavvur qilib boʻlmaydi[4]. Oʻz navbatida sunniy islom Fotima Muhammad vafotidan keyin qaygʻudan vafot etgan va uning farzandi goʻdakligida tabiiy sabablar tufayli vafot etgan deb hisoblaydi[5][1][4].
Uning vasiyatiga ko‘ra, Abu Bakr Fotimaning[6][6] dafn marosimidan chetlashtirildi va tunda yashirincha dafn qilindi[2][1]. Shia mazhabida Fotima Iso alayhissalomning onasi Maryamga qiyoslangan[1][7]. Fotimaning Islomdagi oʻrni nuqtai nazaridan, bu daʼvolar juda ziddiyatli boʻlib, eʼtiqodlar asosan sunniy va shia mazhablari oʻrtasida mazhabga boʻlingan.
Shia hikoyasi
tahrirFotimaning uyidagi yuqoridagi janjaldan keyin nima boʻlgani nomaʼlum[8][9][4][3]. Baʼzi kanonik shia manbalari Fotimaning keyinchalik Umar boshchiligidagi uyiga bosqin paytida qovurgʻalari singanini daʼvo qiladi[2][10]. Bunday manbalar qoʻshimcha qiladiki, homilador Fotima va Abbosning soʻzlariga koʻra, oʻgʻli Muhsinni[2][3][1] ismini Muhammad oʻlimidan oldin tanlagan edi[4].
Sunniy hikoyasi
tahrir
Zoʻravonlik haqidagi daʼvolar sunniylar tomonidan qatʼiyan rad etiladi[4], ular Muhsin goʻdakligida tabiiy sabablar tufayli vafot etganini taʼkidlaydilar[2][11][3]. Shunga qaramay, bu daʼvolar sunniylik tarixiy manbalarida maʼlum darajada qoʻllab-quvvatlangan: "As-Saqifa va Fadak" asarida[12] Umar va uning odamlari birinchi marta Fotimaning uyiga o‘t qo‘yish bilan tahdid qilganliklari haqidagi anʼanani o‘z ichiga oladi. Keyin ular uning iltimoslariga qaramay uyga kirib, Ali va uning tarafdorlarini uydan chiqarib yuborishdi[12]. "Al-Imoma va as-siyasa" dagi oldingi rivoyatning qolgan qismida Alining uyidan kuch bilan chiqarib yuborilgani va Abu Bakrning huzuriga olib kelinishi va u yerda u zo‘rlab bay’at qilgani tasvirlangan[13][2]. Muoviya Siffin jangi oldidan (657) Alining zo‘ravonlik bilan hibsga olinganiga ishora qilgani maʼlum[14].
Fotimaning vafoti
tahrirFotima 11/632-yilda Muhammad vafotidan keyin olti oy ichida vafot etdi[3][4]. Shia va sunniy manbalariga koʻra, oʻsha paytda u taxminan oʻn sakkiz yoki yigirma yetti yoshda edi[4]. Sunniy nazarida Fotima Muhammad vafotidan keyin qayg‘udan vafot etgan[5][1]. Biroq, shia Islom, Fotimaning Umar tomonidan bosqin paytida olgan jarohatlari toʻgʻridan-toʻgʻri uning homilasining tushishiga va koʻp oʻtmay oʻlimiga sabab boʻlgan deb hisoblaydi[3][1][4].
Ali o‘z vasiyatiga binoan Fotimani tunda yashirincha dafn qildi[2][1]. At-Tabariy taʼkidlaganidek, uning oʻlim arafasida turgan istagi Abu Bakrning dafn marosimida qatnashmasligi edi[4][6][15] va bu iltimosni Ali amalga oshirdi[16]. Uning Madinadagi aniq dafn etilgan joyi noaniqligicha qolmoqda[4][17][3][2].
Yana qarang
tahrirManbalar
tahrir- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 Fedele 2018.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Khetia 2013.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Buehler 2014.
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 Abbas 2021.
- ↑ 5,0 5,1 Veccia Vaglieri 2022a.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Mavani 2013.
- ↑ Ernst 2003.
- ↑ Madelung 1997.
- ↑ Jafri 1979.
- ↑ Pinault 2000.
- ↑ Glassé 2001a.
- ↑ 12,0 12,1 Soufi 1997.
- ↑ Ayoub 2014.
- ↑ Hazleton 2009.
- ↑ Kassam & Blomfield 2015.
- ↑ Aslan 2011.
- ↑ Klemm 2005.