Foydalanuvchi:Mirishkorlik/qumloq

Qadimgi dunyo davrida

Qarshi tarixining boshlanish davri miloddan avvalgi VIII—VII asrlarga borib taqaladi. Yaʼni ushbu davrda hozirgi Qarshi shahridan 5 km shimolda joylashgan Yerqoʻrgʻon xarobalari oʻrnida Nikshapa shahar-qal’asi paydo boʻlgan. Oʻsha paytda ushbu qal’a-shahar butun janubiy Soʻgʻdning poytaxti vazifasini bajargan. Shahar-qal’asi ikki qator mustahkam devor bilan oʻralgan boʻlgan. Uning birinchi devori miloddan avvalgi VI asrlarga taaluqlidir. Makedoniyalik Aleksandr bosqinidan soʻng qal’ada ikkinchi devor barpo etilgan. Ushbu devor qal’aning tashqi himoyaviy devori vazifasini bajargan.

Shahar markaz vazifasini bajargan shu sabali bu yerda hukmdor saroyi, shahar ibodatxonasi, maqbara boʻlgan. Shaharda kulollar, temirchilar mahallalarida hunarmandchilik rivojlangan. Shahar-qal’ada birinchilardan boʻlib ikki qavatli zardushtiylar dahmasi qurilgan, chunki oʻsha davrda Soʻgʻdda asosiy eʼtiqod qilinadigan din — zardushtiylik dini boʻlgan. Ushbu dahma qadimgi sharq meʼmorchilik uslubida qurilgan. Miloddan avvalgi III asrlarda bu yerda 10 metr uzunlikdagi piramida shakliga ega boʻlgan maqbara qurilgan. Ushbu maqbara Surx Koʻtaldagi maqbaraga oʻxshash tarzda qurilgan. Shaharda tasvirli muhrlar ham muomalada boʻlgan. Masalan bu yerda miloddan avvalgi V asrlar etrusklari madaniyatiga xos boʻlgan muhrlar shular jumlasidandir. Yana bu yerda bundan tashqari turli ilohlar, hukmdorlar, zodagonlar, qahramonlar tasvirlangan miniatyura asarlari ham topilgan.

1999-yilning kuzida Yerqoʻrgʻondan miloddan avvalgi VIII—VII asrlarga oid balandligi 3 metrdan ortiq devor qoldiqlari topilgan ushbu devor miloddan avvalgi VI asrlarda qurilgan devorga parallel qilib qurilgan. Yaʼni ushbu devordan soʻng miloddan avvalgi VI asrda qurilgan devor koʻtarilgan.

Yuqorida taʼkidlanganidek zardushtiylik asosiy din boʻlgan bu shaharda miloddan avvalgi II asrda zardushtiylikning ilk dahmalaridan biri qurilgan. Avval foydalanilib koʻp oʻtmay koʻmib tashlangan.

Qazishmalar davomida III—VI asrlarga taaluqli maʼbuda haykalining boʻlaklari topilgan. Oʻsha paytda ushbu maʼbuda shahar va uning atrofidagi viloyat homiysi boʻlgan. Haykal siniqlari bilan birgalikda yana Silen tasviri va qurbaqa haykalchasi, qoʻrgʻoshin qorishmasidan quyib tayyorlangan, ilon shakli, bir qancha bronza koʻzgu va oltindan tipratikan shaklida yasalgan chogʻroq kulon topilgan.

Bulgar ulusi (shuningdek, Bolgar erlari[2], Bolgariya viloyati[3], Bolgar viloyati[4], Bulgar viloyati[5], Bolgar ulusi[6]) — Oltin Oʻrdaning sobiq Volga boʻyi hududidagi viloyati (ulusi) 13-asrning birinchi yarmi - 15-asr boshlarida mavjud boʻlgan Bolgar shahrida markazi boʻlgan Bolgariya[2].

Tarixchilar o'rtasida Bolgar ulusining avtonomiya darajasi to'g'risida umumiy fikr yo'q: ba'zilari avtonomiya haqida gapirishadi, boshqalari ulusning O'rda hokimiyatiga to'liq bo'ysunishi haqida gapirishadi. XIII asr oxiri - XIV asr boshlarida Bulgar ulusi Jochi ulusining eng muhim mintaqalaridan biri sifatidagi maqomini mustahkamladi. Bolgar jamiyatida yangi tatar aristokratiyasi asta-sekin ildiz otdi, bu keyinchalik siyosiy separatizmning kuchayishiga olib keldi[7]. Tarixchi D. G. Muxametshin tomonidan to'plangan bilvosita ma'lumotlarga ko'ra, Bulgar ulusi ikki mintaqaga bo'lingan: Bulgar va Kirmen-Juketau. Geografik jihatdan Bolgariya erlari O'rta Volga va Kama mintaqasida joylashgan edi. Bolgariya ulusi Eron davlatlari bilan savdo aloqalarida bo'lgan, ularning mahsulotlari ulus poytaxtiga olib kelingan. Bolgariya hududi yerlariga Shiboniylar sulolasi vakillari da’vo qilganlar. Bu hududda moʻgʻullar, burkutlar, uyshunlar va qoʻngrat urugʻlari yashagan..

Bulgar ulusi aholisi asosan musulmon edi. Bolgariya mintaqasidagi islom, mintaqaviylashtirish va yangi ma'naviy amaliyotlar va ilohiyot maktablarini qabul qilish jarayonida O'rta Osiyo va Transkavkazning boshqa musulmon mintaqalaridagi islomdan farq qiladi. Bolgariya ulusida yangi tabaqalar: Chingiziylar sulolasi (sultonlar) va harbiy xizmatchilar tabaqasi (boshchiligida amir va beklar, amaldorlar, harbiy va unvonsiz dvoryanlar) vakillari paydo boʻldi. Mo'g'ullar istilosidan keyingi o'zgarishlar shahar va qishloq aholisining ko'pchiligiga ta'sir qilmadi. Bulgar ulusi mavjud bo'lgan davrda uning hududida o'rta aholi punktlari soni ko'paydi. Mo'g'ul qo'shinlari tomonidan vayron qilinganiga qaramay, Oltin O'rda ichidagi vaziyat barqarorlashgandan so'ng, ulusning ba'zi yirik shaharlari qayta qurildi yoki rivojlanishda davom etdi. Yangi shaharlar asosan Bolgariya erining shimolida, Volganing o'ng qirg'og'ida qurilgan. Juketau, Elabuga va boshqalar kabi shaharlar Bolgariya viloyatining yangi markazlari bo'ldi

Volga Bolgariyasining Mo'g'ullar imperiyasiga kirganidan so'ng, Bulgar ulusi hududi avval mo'g'ul, keyin esa Oltin O'rda tangalarini zarb qilish markaziga aylandi. Oltin O'rda davrida Bolgar erlari Buyuk Dasht tarkibiga kirdi va o'troq dehqonchilik markazlari - yirik shaharlar madaniyati ko'chmanchi madaniyatlar bilan birga yashadi ”. O'rda madaniyati ta'siri ostida uy-ro'zg'or buyumlari ham o'zgardi.

Bolgariya erlari Ushkuiniklar tomonidan bir necha marta bosqinlarga duchor bo'lgan, shuningdek, rus knyazliklari bilan to'qnash kelgan. 1376-1377 yillarda birlashgan Moskva-Novgorod qo'shinlari Bolgar ulusi hududida harbiy yurish qildilar: Bolgar armiyasi Bolgar ichiga haydaldi. Novgorodiyaliklarning reydlari 1409 yilda Volga va Kama bo'ylab Ushkuinik yurishi muvaffaqiyatsizlikka uchraganidan keyin to'xtadi, ular mag'lubiyatga uchradi va ularning rahbari qo'lga olinib, O'rdaga olib ketildi "Rossiya knyazliklari bilan harbiy qarama-qarshilik" bo'limiga o'ting. 1431 yilga kelib, Bolgariya erlari Edigey Oltin O'rda Temnik qo'shinlarining doimiy vayronkor reydlaridan so'ng "yovvoyi dala" ga aylandi[8].