Futbol klubi

Futbol klubi – futbol boʻyicha musobaqalarda ishtirok etuvchi sport tashkiloti. Klub tarkibida sportchi-futbolchilardan tashqari bosh murabbiy va uning yordamchilari, klub menejerlari, shifokorlar va boshqa xizmat koʻrsatuvchi xodimlar ham boʻladi. Asosiy jamoa bevosita yigirma ikki nafar boʻlgan oʻyinchilardan tashkil topadi.

Klub musobaqalari

Futboli atamalarida musobaqalar „klub musobaqalari“ deb yuritiladi. Muxlislar oʻz klublarida aʼzolik huquqlariga ega boʻlishlari mumkin. Hatto homiylar ham tegishli klubning aʼzolari sifatida hisobga olinishi mumkin. Bu sport turi „assotsiatsiya futboli“ deb nomlanishining sabablaridan biridir. Klublarni litsenziyalashning aniq talablari FIFA tomonidan belgilanadi va har bir milliy aʼzo assotsiatsiya doirasida milliy darajada amalga oshiriladi^[1].

Assotsiatsiya futboli klublarining koʻpchiligi liga tizimida ishtirok etadi. Bu liga tizimlari qitʼa darajasida oltita mintaqaviy FIFA konfederatsiyasi tomonidan boshqariladi. Butun dunyo boʻylab havaskor, yarim professional yoki professional darajadagi futbol klublari mavjud. Ular aʼzolarga ham, tijorat tashkilotlariga ham tegishli boʻlishi mumkin.

Tarix

Asosiy maqola: Futbol tarixi

Futbol klublarining tarixi XIX asrga borib taqaladi, ularning mavjudligi 1850-yillarga toʻgʻri keladi^[2]^[3]. 1860-yillarning boshlarida Angliyada davlat maktablarida hamda shimoldagi sanoat hududlarida Sheffild qoidalari asosida oʻynalayotgan turli xil futbol oʻyinlarini birlashtirish va muvofiqlashtirish boʻyicha harakatlar kuchaydi. 1800-yillarning oxirida Buyuk Britaniyaning ishchi sinfi va sanoat shaharlarida oʻz futbol assotsiatsiyalari tuzila boshladi. Bu jarayon 1873-yilda Shotlandiya futbol assotsiatsiyasidan boshlanib, 1878-yilda Lankashir futbol assotsiatsiyasigacha davom etdi. Shu davrda hozirgi kunda ham faoliyat yuritayotgan jamoalar paydo boʻla boshladi. Baʼzilari cherkov yordamida tashkil etildi. Masalan, Aston Villa 1874-yilda, Wolverhampton Wanderers 1877-yilda, Bolton Wanderers 1874-yilda va Everton 1878-yilda tashkil topgan^[4].

Professional futbol klublari

Qoʻshimcha maʼlumotlar: Professional sport

Sportning qamrovi va mashhurligi tufayli professional futbol klublari muhim tijorat mavjudligini taʼminlaydi, muxlislar shaxsiy xizmat va interaktivlikni kutishadi va tashqi manfaatdor tomonlar professional futbol sohasini muhim biznes afzalliklari manbai sifatida koʻrib chiqadilar. Shu sababli, qimmat oʻyinchi transferlari sportning kutilgan qismiga aylandi^[5]^[6]^[7]. Mukofotlar, shuningdek, har yili aʼlo natijalar uchun menejerlar yoki murabbiylarga beriladi.

Professional futbol klublarining dizaynlari, logotiplari va nomlari koʻpincha litsenziyalangan savdo belgilari hisoblanadi. Futbol jamoasi va (professional) futbol klubi oʻrtasidagi farq inkorporatsiyadir. Futbol klubi qoʻmita tomonidan tashkil etilgan va boshqariladigan va futbolchilardan tashqari tarafdorlardan iborat aʼzolarga ega boʻlgan tashkilotdir.

Futbol klublari assotsiatsiyasi uchun FIFA qoidalari va tartib-qoidalarining natijasi shundaki, futbolchilarga klublarning oʻzidan boshqa hech qanday yuridik shaxs egalik qilishi mumkin emas. Bu shuni anglatadiki, futbolchilarni klubga sotib olishda tashqi investorlarni jalb qilish faqat koʻrib chiqilayotgan oʻyinchining shartnomasiga boʻlgan huquqlarning yakuniy transferini oʻz ichiga olishi kerak, ammo shartnomaning oʻzi emas^[8].

Iqtisodiyot

Yana qarang: Sport menejmenti

Ommaviy savdo qilinadigan bir nechta professional futbol klublari mavjud^[9]. Odatda, futbol klublari foydani maksimallashtirish maqsadida boshqarilmaydi, chunki uning sport natijalari uning mulki tomonidan moliyaviy natijalaridan muhimroq hisoblanadi^[10]. Bundan tashqari, moliyaviy qoidalar, masalan, UEFA Financial Fair Play, klub nima ekanligini cheklashi mumkin.

Futbol klubining kapital tarkibi notijorat korporatsiyaning kapital tuzilishiga juda oʻxshaydi, garchi u oʻz investorlari uchun foydali boʻlishi mumkin. Amaliy misol shuki, klublar oʻyin kuni chiptalarini ataylab bozor qiymatidan past narxga qoʻyishi mumkin, buning oʻrniga stadionga koʻproq tashrif buyurish yoki aʼzolikka umumiy oʻyin kuni daromadlaridan ustuvor kirish imkonini beradi^[11]. Yana bir diqqatga sazovor misol – professional futbol klublari tomonidan hamjamiyat tashabbuslarining keng tarqalganligidir^[12]^[13].

Angliya Premer-ligasi toʻliq 20 ta aʼzo klublarga tegishli^[14].

Bozorlar

Professional futbol klublari, shuningdek, koʻngilochar sektor auditoriyasiga talab yuqori boʻlgan mahsulotni taklif qiluvchi bozor subyektlari sifatida harakat qiladi. Shuning uchun u oʻz mahsuloti (futbolchilar) va uning bozori (tarafdorlar) oʻrtasida bozor vositachisi sifatida ishlaydi^[15]. Shu bilan birga, u futbol madaniyatning tabiiy qismi boʻlgan maʼlum bir geografik hududda mavjudligini toʻldiradi. Futbol klublari oʻz hududlarini oʻzlari mansub boʻlgan mahalliy mintaqadan tashqariga ham kengaytirishi mumkin^[16].

Yoshlar tizimlari

Qoʻshimcha maʼlumotlar: Yoshlar tizimi

Koʻpgina futbol assotsiatsiyalari klubning bir qismi sifatida yoki klubning filiali sifatida tashkilot bilan bogʻlangan bir yoki bir nechta yoshlar tizimlariga ega boʻladi. Nufuzli futbol klublari koʻpincha oʻzlarining yoshlar akademiyalari, shuningdek, biriktirilgan klublar orqali isteʼdodlarning tashqi manbalari (pullari), shuningdek, yoshlar turnirlarini tashkil etish kombinatsiyasiga ega.

Stadionlar

Asosiy maqola: Stadion

Yana qarang: Futbolga ixtisoslashgan stadion

Assotsiatsiya futbol klubi odatda oʻz uy maydoni sifatida belgilangan stadionga ega boʻlib, u yerda klub oʻz uy oʻyinlarini oʻtkazadi, bu odatda maʼlum bir mavsum uchun oʻyinlarning yarmini tashkil qiladi. Uy maydoni klubning oʻziga yoki biznes, shahar yoki tuman kabi boshqa tashkilotga tegishli boʻlishi mumkin. Klublar koʻpincha uy oʻyinlarining yagona tadbir tashkilotchilari hisoblanadi.

Stadionni nomlash huquqi baʼzan homiylar tomonidan futbol klubi uchun qoʻshimcha daromad manbalarini yaratish uchun sotib olinadi. Odatda, bu klubdan (yoki uning egalaridan) nomlash huquqi sotilgan stadionga yagona egalik qilishni talab qiladi^[17].

Maʼmuriy infratuzilma

Assotsiatsiya futbol klubi tadbirkorlik subyekti sifatida mavjud. Klub futbolchilar, shuningdek, oʻynamaydigan xodimlar bilan tijorat shartnomasini imzolaydi. Har qanday tadbirkorlik subyekti sifatida uning oʻz kotibi yoki kotiblik boʻlimi, shuningdek, moliya, yuridik, buxgalteriya va boshqa boʻlimlari mavjud. Klubda koʻpincha boʻlim yoki uni ommalashtiradigan yoki klub nomidan jamoatchilik bilan muloqot qiladigan odam (jamoat ishlari) ham boʻladi. Klubda, shuningdek, oʻz agronom yoki butun qishloq xoʻjaligi boʻlimi boʻlishi mumkin.

Assotsiatsiya futbol klubi koʻpincha oʻz oʻyinchilariga birinchi yoki shoshilinch tibbiy yordam va jismoniy reabilitatsiya yoki tiklanish rejalari shaklida tibbiy yordam koʻrsatadi.

Yana qarang

Manbalar

↑ „FIFA Club Licensing Handbook“. FIFA. Qaraldi: 2022-yil 23-iyul.
↑ „Football clubs ordered after establishment“. footballhistory.org. Qaraldi: 2022-yil 18-iyun.
↑ Lee, Chris. Origin Stories: The Pioneers Who Took Football to the World. Brighton, UK: Pitch Publishing Ltd, 15 July 2021. ISBN 978-1785317699.
↑ „Soccer Origins, Growth and History of the Game“. thepeoplehistory.com. Qaraldi: 2022-yil 20-iyun.
↑ Breuer, Christoph; Rohde, Marc (1 March 2017). "The market for football club investors: a review of theory and empirical evidence from professional European football". European Sport Management Quarterly 17 (3): 265–289. doi:10.1080/16184742.2017.1279203. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/16184742.2017.1279203. Qaraldi: 18 June 2022. Futbol klubi]]
↑ Callejo, Miguel Blanco; Forcadell, Francisco Javier (16 November 2006). "Real Madrid football club: A new model of business organization for sports clubs in Spain". Global Business and Organizational Excellence 26 (1): 51–64. doi:10.1002/joe.20121. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/joe.20121. Qaraldi: 18 June 2022. Futbol klubi]]
↑ Senaux, Benoît (March 2008). "A stakeholder approach to football club governance". International Journal of Sport Management and Marketing 4 (1): 4. doi:10.1504/IJSMM.2008.017655. https://www.researchgate.net/publication/247834609. Qaraldi: 18 June 2022. Futbol klubi]]
↑ Robalinho, Marcelo. Third-Party Ownership of Football Players. Booktango, 2014. ISBN 978-1-4689-4179-1.
↑ „Football Clubs you can buy shares in“. uk.advfn.com. ADVFN Financial News.
↑ Szymanski, Stefan; Smith, Ron (1997). "The English Football Industry: profit, performance and industrial structure". International Review of Applied Economics 11: 135–153. doi:10.1080/02692179700000008. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02692179700000008.
↑ Nash, Rex (December 2000). "Contestation in Modern English Professional Football: The Independent Supporters Association Movement". International Review for the Sociology of Sport (SAGE Journals) 35 (4): 465–486. doi:10.1177/101269000035004002. https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/101269000035004002.
↑ Watson, Neil (2000). "Football in the community: 'What's the score?'". Soccer & Society 1 (1): 114–125. doi:10.1080/14660970008721253. https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/14660970008721253. Qaraldi: 24 April 2023. Futbol klubi]]
↑ Kolyperas, Dimitrios; Morrow, Stephen; Sparks, Leigh (2015). "Developing CSR in professional football clubs: drivers and phases". Corporate Governance: The International Journal of Business in Society (Emerald Insight) 15 (2): 177–195. doi:10.1108/CG-05-2014-0062. https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/CG-05-2014-0062/full/html.
↑ „About the Premier League“. premierleague.com. Qaraldi: 2022-yil 20-iyun.
↑ Fleischmann, A. Carolin; Fleischmann, Martin (January 2019). "International orientation of professional football beyond Europe: A digital perspective on the global reach of English, German and Spanish clubs". Sport, Business and Management (Emerald Insight) 9 (1): 97–114. doi:10.1108/SBM-10-2017-0065. https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/SBM-10-2017-0065/full/html. Qaraldi: 30 June 2022. Futbol klubi]]
↑ Keene, Stefan (6 June 2007). "The Peculiar International Economics of Professional Football in Europe". Scottish Journal of Political Economy 54 (3): 388–399. doi:10.1111/j.1467-9485.2007.00421.x. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1467-9485.2007.00421.x. Qaraldi: 30 June 2022. Futbol klubi]]
↑ Gillooly, Leah; Medway, Dominic „Sponsorships, stadia, and naming rights“, . Routledge Handbook of Football Business and Management. Routledge, 2018 — 199–208-bet. DOI:10.4324/9781351262804-16. ISBN 9781351262804.

Qoʻshimcha oʻqish uchun

Booth, Keith. Zamonaviy sportning otasi: Charlz V. Alkokning hayoti va davri, Parrs Vud Press. 2002-yil. ISBN 1-903158-34-6

[1] „FIFA Club Licensing Handbook“. FIFA. Qaraldi: 2022-yil 23-iyul.

[2] „Football clubs ordered after establishment“. footballhistory.org. Qaraldi: 2022-yil 18-iyun.

[3] Lee, Chris. Origin Stories: The Pioneers Who Took Football to the World. Brighton, UK: Pitch Publishing Ltd, 15 July 2021. ISBN 978-1785317699.

[4] „Soccer Origins, Growth and History of the Game“. thepeoplehistory.com. Qaraldi: 2022-yil 20-iyun.

[5] Breuer, Christoph; Rohde, Marc (1 March 2017). "The market for football club investors: a review of theory and empirical evidence from professional European football". European Sport Management Quarterly 17 (3): 265–289. doi:10.1080/16184742.2017.1279203. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/16184742.2017.1279203. Qaraldi: 18 June 2022. Futbol klubi]]

[6] Callejo, Miguel Blanco; Forcadell, Francisco Javier (16 November 2006). "Real Madrid football club: A new model of business organization for sports clubs in Spain". Global Business and Organizational Excellence 26 (1): 51–64. doi:10.1002/joe.20121. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/joe.20121. Qaraldi: 18 June 2022. Futbol klubi]]

[7] Senaux, Benoît (March 2008). "A stakeholder approach to football club governance". International Journal of Sport Management and Marketing 4 (1): 4. doi:10.1504/IJSMM.2008.017655. https://www.researchgate.net/publication/247834609. Qaraldi: 18 June 2022. Futbol klubi]]

[8] Robalinho, Marcelo. Third-Party Ownership of Football Players. Booktango, 2014. ISBN 978-1-4689-4179-1.

[9] „Football Clubs you can buy shares in“. uk.advfn.com. ADVFN Financial News.

[10] Szymanski, Stefan; Smith, Ron (1997). "The English Football Industry: profit, performance and industrial structure". International Review of Applied Economics 11: 135–153. doi:10.1080/02692179700000008. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02692179700000008.

[11] Nash, Rex (December 2000). "Contestation in Modern English Professional Football: The Independent Supporters Association Movement". International Review for the Sociology of Sport (SAGE Journals) 35 (4): 465–486. doi:10.1177/101269000035004002. https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/101269000035004002.

[12] Watson, Neil (2000). "Football in the community: 'What's the score?'". Soccer & Society 1 (1): 114–125. doi:10.1080/14660970008721253. https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/14660970008721253. Qaraldi: 24 April 2023. Futbol klubi]]

[13] Kolyperas, Dimitrios; Morrow, Stephen; Sparks, Leigh (2015). "Developing CSR in professional football clubs: drivers and phases". Corporate Governance: The International Journal of Business in Society (Emerald Insight) 15 (2): 177–195. doi:10.1108/CG-05-2014-0062. https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/CG-05-2014-0062/full/html.

[14] „About the Premier League“. premierleague.com. Qaraldi: 2022-yil 20-iyun.

[15] Fleischmann, A. Carolin; Fleischmann, Martin (January 2019). "International orientation of professional football beyond Europe: A digital perspective on the global reach of English, German and Spanish clubs". Sport, Business and Management (Emerald Insight) 9 (1): 97–114. doi:10.1108/SBM-10-2017-0065. https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/SBM-10-2017-0065/full/html. Qaraldi: 30 June 2022. Futbol klubi]]

[16] Keene, Stefan (6 June 2007). "The Peculiar International Economics of Professional Football in Europe". Scottish Journal of Political Economy 54 (3): 388–399. doi:10.1111/j.1467-9485.2007.00421.x. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1467-9485.2007.00421.x. Qaraldi: 30 June 2022. Futbol klubi]]

[17] Gillooly, Leah; Medway, Dominic „Sponsorships, stadia, and naming rights“, . Routledge Handbook of Football Business and Management. Routledge, 2018 — 199–208-bet. DOI:10.4324/9781351262804-16. ISBN 9781351262804.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]