GRS 1915+105

GRS 1915+105, V1487 Orla ― rentgen qoʻshaloq yulduzi boʻlib, uning komponentlaridan biri oddiy yulduz, ikkinchisi esa qora tuynuk. Tizim 1992-yil 15-avgustda „Granat“ (GRANAT) kosmik observatoriyasining WATCH asbobida kuzatuvlar paytida topilgan. „GRS“ „GRANAT tomonidan kuzatilgan manba“ degan maʼnoni, „1915“ — toʻgʻri koʻtarilish (19 soat 15 daqiqa), „105“ — taxminiy moyillikni (10 daraja 56 daqiqa) anglatadi. Xuddi shu hududdagi infraqizil nurlanish spektroskopik kuzatishlar natijasida aniqlangan^[1]. Ikkilik tizim Quyoshdan taxminan 11 kpc masofada Orla yulduz turkumida joylashgan. GRS 1915+105 — Somon yoʻlida maʼlum boʻlgan eng katta yulduz massali qora tuynuk boʻlib, ob’ektning massasi quyosh massasidan 10 karradan 18 karragacha oshadi. Tizim shuningdek mikrokvazar^[2]; qora tuynuk sekundiga taxminan 1150 aylanish tezligida aylanadi, qora tuynukning aylanishi 0,82 dan 1,00 gacha (mumkin boʻlgan eng yuqori qiymat)^[3]^[4].

Oʻta yorqin galaktik manba

MERLIN radio interferometri yordamida bir necha kun davomida rentgen nurlari juft GRS 1915+105 kuzatuvlari ketma-ketligi.

1994-yilda GRS 1915+105 materiyani yorugʻlik tezligidan tezroq kuzatilgan tezlikda chiqaradigan birinchi maʼlum galaktik manba boʻldi^[5].

VLA, MERLIN, VLBI kabi yuqori aniqlikdagi radioteleskoplarda oʻtkazilgan kuzatishlar radiodiapazonda sinxrotron nurlanshini chiqaradigan zaryadlangan zarrachalarning bipolyar chiqishi mavjudligini koʻrsatdi^[6]. Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, kuzatilgan superyorugʻ harakat relyativistik aberratsiyaga bogʻliq boʻlib, bunda chiqarishning haqiqiy tezligi yorugʻlik tezligining taxminan 90 % ni tashkil qiladi^[7]^[8]^[9].

Ogʻirlik oʻsishini tartibga solish

Oʻn yil oʻtgach, Chandra teleskopidagi takroriy kuzatishlar GRS 1915+105 oʻsish sur’atlarini oʻz-oʻzini tartibga solishning mumkin boʻlgan mexanizmini aniqladi. Chiqib ketayotgan materiyaning jeti vaqti-vaqti bilan akkretsion diskini esadigan issiq shamol taʼsirida zaiflashadi. Shamol pasayganda, jet yana kuchayadi^[10]^[11].

Manbalar

↑ Fender, R. P.; Garrington, S. T; McKay, D. J; Muxlow, T. W. B; Pooley, G. G; Spencer, R. E; Stirling, A. M; Waltman, E. B. MERLIN observations of relativistic ejections from GRS 1915+105^(ingl.) // Monthly Notices of the Royal Astronomical Society : journal. — Oxford University Press, 1999. — Vol. 304, no. 4. — P. 865. — DOI:10.1046/j.1365-8711.1999.02364.x. — Bibcode:1999MNRAS.304..865F. —

Arxiv
astro-ph/9812150

.

↑ J; Greiner. Grs 1915+105. — 2001. — С. arXiv:astro—ph/0111540. — Bibcode:2001astro.ph.11540G. —

Arxiv
astro-ph/0111540

.

↑ Reid, M. J.; McClintock, J. E; Steiner, J. F; Steeghs, D; Remillard, R. A; Dhawan, V; Narayan, R. A Parallax Distance to the Microquasar GRS 1915+105 and a Revised Estimate of its Black Hole Mass^(ingl.) // The Astrophysical Journal : journal. — IOP Publishing, 2014. — Vol. 796. — P. 2. — DOI:10.1088/0004-637X/796/1/2. — Bibcode:2014ApJ...796....2R. —

Arxiv
1409.2453

.

↑ Jeanna Bryne. „Pushing the Limit: Black Hole Spins at Phenomenal Rate“. space.com. 2021-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 25-noyabr.
↑ NASA (2009-yil 25-mart). „An Erratic Black Hole Regulates Itself“. Press-reliz. 9-iyul 2017-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2009-yil 16-aprel.
↑ „A Very Massive Stellar Black Hole in the Milky Way Galaxy“. 2020-yil 26-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 25-noyabr.
↑ Castro-Tirado, A. J.; Brandt, S; Lund, N. Grs 1915+105 // IAU Circ. — 1992. — Т. 5590. — С. 2. — Bibcode:1992IAUC.5590....2C.
↑ Mirabel, I. F; Rodríguez, L. F. A superluminal source in the Galaxy^(ingl.) // Nature. — 1994. — Vol. 371, no. 6492. — P. 46. — DOI:10.1038/371046a0. — Bibcode:1994Natur.371...46M.

↑ Abubekerov, M. K.; Antokhina, E. A; Cherepashchuk, A. M; Shimanskii, V. V. The mass of the compact object in the low-mass X-ray binary 2S 0921-630^(ingl.) : journal. — 2006. — Vol. 50, no. 7. — P. 544. — DOI:10.1134/S1063772906070043. — Bibcode:2006ARep...50..544A. —

Arxiv
1201.4689

.

↑ Castro-Tirado, A. J.; Geballe, T. R; Lund, N. Infrared Spectroscopy of the Superluminal Galactic Source GRS 1915+105 During the September 1994 Outburst^(ingl.) // The Astrophysical Journal : journal. — IOP Publishing, 1996. — Vol. 461, no. 2. — P. L99. — DOI:10.1086/310009. — Bibcode:1996ApJ...461L..99C.

↑ Liu, Q. Z.; Van Paradijs, J; Van Den Heuvel, E. P. J. A catalogue of low-mass X-ray binaries in the Galaxy, LMC, and SMC (Fourth edition)^(ingl.) // Astronomy and Astrophysics : journal. — 2007. — Vol. 469, no. 2. — P. 807. — DOI:10.1051/0004-6361:20077303. — Bibcode:2007A&A...469..807L. —

Arxiv
0707.0544

.

Havolalar

A Very Massive Stellar Black Hole in the Milky Way Galaxy 28 ноября 2001 года (ESO)
Image V1487 Aquilae
O maior buraco negro estelar da Via Láctea (The biggest stellar black hole of the Milky Way) - на португальском.
MICRO-QUASAR WITHIN OUR GALAXY
The micro quasar GRS 1915+105 INTEGRAL Science Data Centre

[Fenderetal-1] Fender, R. P.; Garrington, S. T; McKay, D. J; Muxlow, T. W. B; Pooley, G. G; Spencer, R. E; Stirling, A. M; Waltman, E. B. MERLIN observations of relativistic ejections from GRS 1915+105^(ingl.) // Monthly Notices of the Royal Astronomical Society : journal. — Oxford University Press, 1999. — Vol. 304, no. 4. — P. 865. — DOI:10.1046/j.1365-8711.1999.02364.x. — Bibcode:1999MNRAS.304..865F. —

Arxiv

astro-ph/9812150

.

[greiner-2] J; Greiner. Grs 1915+105. — 2001. — С. arXiv:astro—ph/0111540. — Bibcode:2001astro.ph.11540G. —

Arxiv

astro-ph/0111540

.

[reid-3] Reid, M. J.; McClintock, J. E; Steiner, J. F; Steeghs, D; Remillard, R. A; Dhawan, V; Narayan, R. A Parallax Distance to the Microquasar GRS 1915+105 and a Revised Estimate of its Black Hole Mass^(ingl.) // The Astrophysical Journal : journal. — IOP Publishing, 2014. — Vol. 796. — P. 2. — DOI:10.1088/0004-637X/796/1/2. — Bibcode:2014ApJ...796....2R. —

Arxiv

1409.2453

.

[space-4] Jeanna Bryne. „Pushing the Limit: Black Hole Spins at Phenomenal Rate“. space.com. 2021-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 25-noyabr.

[nasa-5] NASA (2009-yil 25-mart). „An Erratic Black Hole Regulates Itself“. Press-reliz. 9-iyul 2017-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2009-yil 16-aprel.

[eso-6] „A Very Massive Stellar Black Hole in the Milky Way Galaxy“. 2020-yil 26-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 25-noyabr.

[cs1992-7] Castro-Tirado, A. J.; Brandt, S; Lund, N. Grs 1915+105 // IAU Circ. — 1992. — Т. 5590. — С. 2. — Bibcode:1992IAUC.5590....2C.

[mirabel-8] Mirabel, I. F; Rodríguez, L. F. A superluminal source in the Galaxy^(ingl.) // Nature. — 1994. — Vol. 371, no. 6492. — P. 46. — DOI:10.1038/371046a0. — Bibcode:1994Natur.371...46M.

[abubekerov-9] Abubekerov, M. K.; Antokhina, E. A; Cherepashchuk, A. M; Shimanskii, V. V. The mass of the compact object in the low-mass X-ray binary 2S 0921-630^(ingl.) : journal. — 2006. — Vol. 50, no. 7. — P. 544. — DOI:10.1134/S1063772906070043. — Bibcode:2006ARep...50..544A. —

Arxiv

1201.4689

.

[cs1996-10] Castro-Tirado, A. J.; Geballe, T. R; Lund, N. Infrared Spectroscopy of the Superluminal Galactic Source GRS 1915+105 During the September 1994 Outburst^(ingl.) // The Astrophysical Journal : journal. — IOP Publishing, 1996. — Vol. 461, no. 2. — P. L99. — DOI:10.1086/310009. — Bibcode:1996ApJ...461L..99C.

[liu-11] Liu, Q. Z.; Van Paradijs, J; Van Den Heuvel, E. P. J. A catalogue of low-mass X-ray binaries in the Galaxy, LMC, and SMC (Fourth edition)^(ingl.) // Astronomy and Astrophysics : journal. — 2007. — Vol. 469, no. 2. — P. 807. — DOI:10.1051/0004-6361:20077303. — Bibcode:2007A&A...469..807L. —

Arxiv

0707.0544

.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]