Gadulka

Gadulka (bolgarcha: гъдулка) — an’anaviy bolgar, torli cholgʻu asbobi. Gadulka Bolgariya millatining an’anaviy cholg‘u asbobi, hamda musiqiy ansambillarning ajralmas qismi bo‘lib qolgan. Odatda raqs musiqasi orqali ijro etiladi.

Gadulka

Tarixi

Gadulkaning kelib chiqishi fors kemanchasi, arab rubobi va oʻrta asrlar Yevropa rebek musiqa asboblari bilan bogʻlanadi. Gadulka tanasining shakli va tovush tirqishlari Gretsiya va Turkiyaning gʻarbiy qismida chalinadigan armudi kamoncha (shuningdek, Konstantinopolitan lirasi, lira politiki, klassik kamoncha nomi bilan ham mashhur) va lira kritik bilan juda oʻxshash (Krit o.). Ushbu asboblar qatoriga rus signali va bir torli Bolqon guslesi ham kirishi mumkin.

Tuzilishi

Musiqa asbobining tanasi yongʻoq yogʻochidan yasalib, tirqishli noksimon, boʻyni keng, pardasiz, 3-4 ta torlardan tashqari, koʻp hollarda 7-10 ta jarangdor torlar ham mavjud boʻladi. Dobruja mintaqasida gadulkaning rezonansli (simpatik) torlarsiz kichik namunasi keng tarqalgan. Tanasining qoziqlar joylashgan (bolgarcha: кокалче) yuqori qismi (bolgarcha: глава) oval shaklga ega. Asbobning asosiy qismi bitta korpusdan iborat. Old qismi „taxta“ yoki „qopqoq“ (turkcha: kapak) deb ataladi hamda qaragʻay yoki archa yogʻochidan yasaladi. Ovoz teshiklari D harfiga oʻxshash shaklga ega. Zamonaviy asboblarda metall torlardan foydalanilgan boʻlsa, ilgari kamroq bardoshli ipak yoki ichak torlar ishlatilgan. Boshqa torli cholgʻulardan farqli ravishda, gadulkada torosti taxtachalar boʻlmaydi. Qoziqlarga bogʻlangan torlar tovush teshiklari ustida joylashgan koʻprikcha orqali tortilib suyakdan yasalgan tortutqichga oʻrnatiladi. U oʻz navbatida pastki pinga biriktiriladi. Pastki pin koʻpincha musiqa asbobini ijrochi kamariga mustahkamlash uchun ishlatiladi. Shu bilan birga, gadulka xuddi shunday oʻlchamdagi skripka bilan solishtirganda, anchagina ogʻirroq.

Bolgariyaning turli hududlarida gadulka shakli, oʻlchami, torlar soni bilan farqlanadi. Asbob sozlamalari boʻyicha Trakiya, Dobrujan va boshqa namunalari mavjud.

Sozlamasi

Ikkinchi jahon urushidan oldin bolgar musiqachilari asosan yakkaxon ijro etishgan. Shuning uchun ham sozlama aniqligi unchalik muhim emas edi. Biroq, vaqt oʻtishi bilan folklor ansambllarining paydo boʻlishi bilan uni standartlashtirish zarurati paydo boʻldi.

Gadulkaning yakkaxon ijro uchun sozlanishi sozanda xohishiga qarab farq qilishi mumkin, ammo umuman olganda bu beshinchi chorak A^м E¹ A¹ (Frakiya tuningi. Rezonansli torlar xromatik tarzda sozlangan.

Gadulka chalishning "bayroq shaklidagi " usuli va kamon shaklidagi dizayni, torning zaif tarangligi bilan asbobning yumshoq, sokin ovozini taʼminlaydi.

Yana qarang

• Rebab
• Gusle
• Qoʻbiz
• Bizanchi
• Sarangi
• Liritsa

Havolalar

• Gadulka
• Sound sample (Wayback Machine saytida 2022-11-13 sanasida arxivlangan)