Halim (ovqat)

Halim (arabchada Xaris deb ataladi) – goʻsht, bugʻdoy yoki bulgʻor qalampiri bilan pishiriladigan Yaqin Sharq mintaqasining anʼanaviy taomlaridan biri. Halimning har xil turlari mavjud va ularning masalliqlari bir-biridan farq qiladi. Halim tayyorlash uchun, tozalangan va maydalangan bugʻdoy, piyoz, qoʻy goʻshti va bir oz yogʻ ishlatiladi. Halimning rangi dolchin va shakar kabi mahsulotlar qoʻshilishi bilan oʻzgartiriladi.

Bu taom odatda nonushta sifatida Muharram oyida yoki Ramazon oyida iftor va saharlik sifatida isteʼmol qilinadi va tuz, dolchin, kunjut, shakar va maydalangan tovuq yoki kurka goʻshti bilan bezatiladi.

Oʻzbekistonda

Halim – bugʻdoy va mol goʻshtidan tayyorlanadigan qadimiy taom, oʻzbek pazandaligida tansiq taomlardan biri. Uzoq qaynatib pishiriladi. Buxoro va Samarqand viloyatlarida „halisa“ deb ham nomlanadi. Halim tayyorlash uchun qayroqi bugʻdoy bir oz namlanib, yogʻoch keli (oʻgʻir)da tuyilib, sovuq suvda yuviladi, soʻng 5 – 6 soat davomida iliq suvda ivitiladi.

Oʻsimlik yogʻi qizdirilgan qozonda loʻnda-loʻnda toʻgʻralgan qoʻy yoki mol goʻshti qizarguncha qovuriladi, soʻng tayyorlab qoʻyilgan bugʻdoy solinib, darhol suv quyiladi va 2—3 (dosh-qozonlarda 9—10) soat davomida mildiratib qaynatiladi. Taom toʻxtovsiz kovlab turilishi lozim. Agar bugʻdoy pishmay turib suvi bugʻlanib ketsa, oz-ozdan qaynoq suv quyib turiladi.

Halimning bugʻdoyi ezilib, goʻshti esa hil-hil pishib, bugʻdoyga tolasimon boʻlib aralashib ketgach tuzi rostlanadi va olovi pasaytirilib, 2—3 soat davomida „dam beriladi“. Tayyor taom lagan, taqsimchalarda dasturxonga tortiladi (ayrim joylarda suzilgan taomga dolchin yoki shakar sepiladi). Halim koʻproq Navroʻz bayramida, maʼraka-marosimlarda, hayit, ulugʻ yoshni nishonlash va boshqa da tayyorlanadi.

Qazvin halimi

Eronda Qazvin halimi juda mashhur. Qazvin halimi mamlakatning nomoddiy milliy merosi roʻyxatiga kiritilgan va Tehron kabi boshqa shaharlarda bu turdagi halim „Qazvin halimi“ reklama sarlavhasi ostida sotiladi.

Shushtar halimi

Shushtar halimi oʻtgan asrlardan beri Eronning mashhur halimlaridan biri boʻlib, anʼanaviy ravishda Shushtar shahrida pishiriladi. Odatda shakar va dolchin bilan isteʼmol qilinadi. Hijriy IX asr yozuvchisi Jamoliddin Halloj Sheroziy oʻsha davrda har bir shaharning mashhur taomlarini tilga olgan, halimni esa Shushtar shahrining eng mashhur taomi deb hisoblagan.

Shushtarda oq rangdagi bugʻdoy halimdan tashqari, anʼanaviy halimning yana bir turi Qoʻlqol ham pishiriladi, uning rangi sariq boʻlib, pishirishda loviya ham ishlatiladi. Qoʻlqolni pishirish mahorati 1994-yilda Eronning nomoddiy merosi roʻyxatiga kiritilgan. Eronning janubiy va gʻarbiy qismlarida halim „Halim“ deb talaffuz qilinadi.

Shunga oʻxshash ovqatlar

Harissa

Harissa (taom) Armaniston va Kurdistonda tayyorlanadigan halimning bir turi boʻlib, kurd tilida Heliseh yoki Hayriseh deb ataladi. Armanlar uni tovuq, qoʻy yoki mol goʻshti bilan, kurdlar esa kurka yoki qoʻy goʻshti bilan pishirib, yogʻ bilan isteʼmol qiladilar.

Gʻoʻlur

Afgʻonistonda Gʻoʻlur deb nomlangan shunga oʻxshash taom tayyorlanadi. Nordon Gʻoʻlur uning eng keng tarqalgan turlaridan biridir. Uning boshqa turlari:

• Tovuqli Gʻoʻlur
• Yangi goʻshtdan qilingan Gʻoʻlur
• Qorme Gʻoʻlur
• Safar Gʻoʻluri Gʻoʻlur Janubiy Xuroson viloyati va Siston va Balujiston viloyatida ham pishiriladi.