Hapi (Nil xudosi)

Hapi (Qadimgi Misr : ḥʿpy) — qadimgi Misr dinida Nil daryosining yillik suv toshqini xudosi. Toʻfon daryo qirgʻoqlariga boy loy (unumdor tuproq) qoʻyib, misrliklarga ekin yetishtirish imkonini berdi. Hapi Misrliklar orasida katta shuhratga ega. Hapida „Baliqlar va botqoq qushlarining shohi“ va „Oʻsimliklarni olib keladigan daryoning hukmdori“ kabi baʼzi unvonlar boʻlgan. Hapi, odatda, koʻzga koʻringan qorni va katta osilgan koʻkraklari, bel kiyimi va tantanali soxta soqolli androgin figurasida tasvirlangan.

Mifologiya

Vaqti-vaqti bilan Nilning yillik suv toshqini Hapi kelishi deb aytilgan. Ushbu toshqin choʻl boʻlgan hududda unumdor tuproqni taʼminlaganligi sababli, Hapi unumdorlikni ramzi edi. U katta ayol koʻkragiga ega edi, chunki u boy va toʻyimli hosil olib kelishini aytilgan. Oʻzining serhosil tabiati tufayli u baʼzan „xudolarning otasi“ deb hisoblangan va tartibli, uygʻun tizim sifatida koʻrilgan kosmos, dunyo yoki koinot muvozanatini saqlashga yordam bergan gʻamxoʻr ota hisoblangan. U Asvon yaqinidagi Nil daryosining taxminiy manbaidagi gʻorda yashaydi, deb taxmin qilingan. Hapi kulti asosan Elefantina nomli Birinchi Kataraktda joylashgan edi. Uning ruhoniylari yillik suv toshqini uchun zarur boʻlgan barqaror oqim darajasini taʼminlash uchun marosimlarda qatnashganlar. Elefantinada suv toshqini darajasini bashorat qilish uchun rasmiy nilometr, oʻlchash moslamasi diqqat bilan kuzatilgan va ruhoniylari uning monitoringi bilan yaqindan shugʻullanishgan.

Hapi Nilning oʻzi emas, balki suv toshqini hodisasining xudosi deb hisoblangan.U shuningdek, „Gebning doʻsti“, Misrning yer xudosi va „ Neper xoʻjayini“, don xudosi hisoblangan.

Tasviri

Garchi erkak va soxta soqol qoʻygan boʻlsa-da, Xapi Nil daryosining unumdorligini ifodalovchi koʻkrak va katta qorin bilan tasvirlangan. Unga odatda koʻk yoki suvni ifodalovchi yashil teri izohlanadi. Tasvirlar mavjud boʻlgan Misr mintaqasiga qarab, boshqa xususiyatlar oʻzgarib turardi. Quyi Misrda u papirus oʻsimliklari bilan bezatilgan va mintaqada mavjud boʻlgan qurbaqalar va uning ramzlari ishtirok etgan. Nilda nilufargul va timsohlar koʻproq boʻlgan boʻlsa, Yuqori Misrda mintaqaning ramzlari Hapi bilan bogʻliqdir. Hapi koʻpincha ovqat olib yoki amforadan suv quyayotganda tasvirlangan, lekin juda kamdan-kam hollarda begemot sifatida tasvirlangan. Oʻn toʻqqizinchi sulola davrida Hapi koʻpincha bir juft figura sifatida tasvirlangan, ularning har biri Yuqori va Quyi Misrni ifodalovchi ikkita oʻsimlikning uzun poyasini ushlab, bir-biriga bogʻlab, ramziy maʼnoda „birlashma“ degan maʼnoni anglatuvchi ieroglif atrofida mamlakatning ikki yarmini bogʻlab turgan. Ushbu ramziy tasvir koʻpincha fir’avnning oʻtirgan haykallari tagida oʻyilgan. Misrlik tarixchi Al Maqriziy (1364-1442) o‘zining „Al-Xutat al-Maqrizia“ („Maqriziyan rejalari“) asarida tirik bokira qizlar har yili „Nil kelinlari“ („Arous El Nil“) sifatida qurbon bo‘lishlari va bu tarixda kech aniqlanganlgini aytib oʻtgan. Ammo bu daʼvo Bassam Al-Shamma kabi baʼzi misrshunoslar tomonidan bahsli hisoblanadi.

Galereya

• 
  Nil xudosi Xapi haykalining yuqori qismi. Fayyumdan, Misr, 12-sulola, mil. Miloddan avvalgi 1800 yil. Neues muzeyi, Berlin
• 
  Nil xudosi Hapi tasvirlangan ohaktosh plitasi. 12-sulola. Koptosdagi Tutmos III ibodatxonasining poydevoridan, Misr. Petri Misr arxeologiyasi muzeyi, London
• 
  Hapi £ E5 banknotida tasvirlangan.
• 
  Hapi, Misrning yuqori va pastki qismini ramziy ravishda bogʻlaydigan ikonografik juftlik sifatida koʻrsatilgan

Adabiyotlar

• Wilkinson, Richard H.. The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt. Thames & Hudson, 2003. ISBN 978-0-500-05120-7. 
• Bonneau, Danielle. La Crue du Nil: Divinité égyptienne, à travers mille ans d'histoire 332 av.–641 ap. J.–C., d'après les auteurs grecs et latins (fr). C. Klincksieck, 1964. 

Havolalar

• Hapi, Nil, unumdorlik, shimol va janubning Xudosi
• Misr xudosi — Hapi: xudolarning otasi
• Qadimgi Misr: mifologiya — Hapi