Hasan Riza
Hasan Riza (1858-yil Istanbul — 1913-yil 16-mart, Edirne)[1] — turk harbiy rassomi. U Bolqon urushlari paytida oʻldirilgan.
Tarjimai holi tahrir
Uning otasi Miralay (polkovnik) Şakir Bey edi. U yoshligidan rasm chizishga qobilyatli boʻlgan. Shu sababli, keyinchalik Kuleli harbiy litseyida tahsil olgan. 1876-yilda koʻplab sinfdosh va tengdoshlari singari u ham koʻngilli ravishda rus-turk urushiga qatnashadi. Natijada peshonasidan yaralanadi. Davolanayotgan vaqtida gazetada frontda xizmat oʻtayotgan italiyalik urush rassomi haqidagi maqolani oʻqib, qiziqib qoladi. Shundan soʻng u rassomning qoʻriqchisi boʻlish uchun ariza bergan va talab qondirilgan. Hasan rassomga oʻz ishlarini koʻrsatganida ular oʻrtasida doʻstlik aloqalari paydo boʻlgan[1].
U urushdan keyin Turkiya harbiy akademiyasiga oʻqishga kirgan. 1881-yilda dengiz akademiyasiga oʻtgan. U yerda boʻlganida urush yillarida xizmat koʻrsatgan va taʼmirdan oʻtayotgan Sulton Abdulhamid II ga tegishli boʻlgan " Sultoniya " kemasining kabina va salonlarini bezash ishlarini amalga oshirgan. Oʻz mehnati uchun mukofot sifatida unga ofitser darajasi beriladi. Lekin Hasan keyinchalik buning oʻrniga maosh olishni afzal koʻrishini yozgan[1]. Bundan tashqari, sevimli oʻqituvchisiga nisbatan yomon munosabat uni Akademiyani tark etishga olib kelgan.
Hasan Riza 1887-yilda Italiyaga ketdi. U yerda oʻn ikki yilini oʻtkazdi. Keyin bir muncha vaqt Misrdagi tarixiy ashyolarni oʻrgandi. Qaytib kelgach, avvalgi lavozimiga qaytish taklifi berilgan, lekin u rad etgan va Edirna shahrida oʻz ustaxonasini ochishni tanlagan. U yerda rassom asosan ilk Usmonli imperiyasi tomonidan olib borilgan yirik urushlardan portretlar va tarixiy sahnalarni yaratadi. Ushbu sahnalarning har birida u oʻzining yanichar yoki qandaydir amaldor sifatida tasvirlar edi[2].
Shuningdek, u turli maktablarda, jumladan, matematik va pedagog Mehmet Nodir tomonidan asos solingan maktabda, keyinchalik esa Bolqon urushi paytida kasalxona sifatida foydalanilgan mahalliy texnik maktabning direktori boʻlgan[1]. 1913-yil mart oyida Hasan Riza bolgar askarlari tomonidan oʻldirilgan. Bir vaqtning oʻzida oʻldirilgan oltmishdan ortiq Usmonli askarlari bilan dafn qilingan.
Rassomlar Sami Yetik va Mehmet Ali Laga Hasan Riza Frontda birga xizmat qilishgan. Sami Yetik asirga olinishidan avval Hasanning rasmlarini saqlab qolish uchun soʻnggi bor urinib koʻradi. Uning urinishlariga qaramay, studiyasi talon-toroj qilingan, rasmlari sindirilgan. Asarlarining qariyb toʻqson foizi yoʻq qilingan yoki yoʻqolgan deb aytiladi.
1900-yillarda Sulton Abdul Hamid italiyalik rassom Fausto Zonaroga Fatih Mehmed hayotini aks ettiruvchi bir qator asarlar yaratishni topshirdi. Rassom Husnü Tenguz (1874 — 1950)ning 2011-yilda nashr etilgan xotira kitobidagi asosiy dizaynni Rizo asarlaridan koʻchirib olganini aniqlangani[3].
Manbalar tahrir
Havolalar tahrir
- Biografiyasi va asarlari @ Edirne munitsipaliteti
- Rizaning boshqa asarlari @ ArtNet