Hatim at-Tay

Hatim at-Tay (hatim-tay, arabcha: حاتم الطائي aql. 578) — VII asrning tay qabilasidan chiqqan mashhur arab shoiri. O‘zining saxovatliligi tufayli arab afsonalari qahramoniga va ko‘plab sharq xalqlari folkloridagi qahramonga aylandi.

Tadqiqotchilar Sharq xalqlari folkloridagi Atimtoy (Xatimtoy, Xatimtoy) obrazi Xatim at-Toyga borib taqaladi, deb hisoblashadi. Sharqda Hatim haqidagi syujetlar keng tarqalgan: ular arablardan Yaqin va Oʻrta Sharq va Oʻrta Osiyoning boshqa xalqlariga — eronlarga, ozarbayjonlarga, turkmanlarga, qozoqlarga oʻtgan.

Xotim at-Toy haqidagi asarlar syujet va janr jihatidan uch guruhga bo‘linadi:

1. ertaklar, u uyerda behisob boylik egasi sifatida namoyon boʻladi, ularni muhtojlarga saxovat bilan baham koʻradi;
2. Xotim at-Toy uy-roʻzgʻor ertaklarida kambagal, ammo u hammaga yordam berishga, oxirgisini baham koʻrishga tayyor;
3. Biografik xarakterdagi musulmon afsonalari boylikning kelib chiqishi va qahramonning gʻayrioddiy saxiyligi sabablarini ochib beradi.

Atimtay Jomart haqidagi hikoyalarning qozoqcha versiyalarida (Qozoq tilida Xatim at-Toy nomi shunday yangraydi) qahramonning boyligiga emas, balki uning maʼnaviy fazilatlariga — mehr-oqibat, saxovatpeshalik va oliyjanoblikka eʼtibor beriladi. Xotim at-toy haqidagi ertak va rivoyatlar E. Sarimboev tarjimasidagi „Xatim-tay xikoyat dastani“ (1891, 1892, 1913) kitoblarida nashr etilgan. Q.Shahmardonning „Kissa-i Xatimtoy-Jomart“ (1897, 1898), Sh. Jangirov yozib olgan ertaklari (1914) nashr etilgan.

Adabiyotlar

• Atimtay Jomart // Kazaxstan. Natsionalnaya ensiklopediya (rus.). — Almati: Qazaq ensiklopediyasi, 2004. — T. I. — ISBN 9965-9389-9-7. (CC BY-SA 3.0)