Havo harorati
Havo harorati atmosfera holatining termodinamik parametrlaridan biridir. Termometr bilan oʻlchanadi.
| Havo harorati | |
|---|---|
| Oʻlchami | Θ |
| Oʻlchov birligi | |
| SI | К |
| SGS | К |
| Sharxlar | |
Umumiy xususiyatlar
tahrirHar bir nuqtada havo harorati doimiy ravishda oʻzgaradi; Yerning turli joylarida bir vaqtning oʻzida harorat turlicha boʻladi. Yer yuzasida havo harorati juda keng diapazonda oʻzgarib turadi: uning hozirgi kunga qadar kuzatilgan ekstremal qiymatlari +58,4 ˚S (1922- yil 13- sentyabr Saudiya Arabistonida) va −89,2 ˚S (1983- yil 21 — iyul Sovet Ittifoqida Sharqiy Antarktidada joylashgan „Vostok“ Antarktika stantsiyasi) [1][2] qayd etilgan. Balandlik oshishi bilan havo harorati turli qatlamlarda va holatlarda turlicha oʻzgaradi. Oʻrtacha, u dastlab 10-15 km balandlikka (qutb kengliklarida taxminan −65 ˚S gacha va tropik kengliklarda −45 ˚S gacha) pasayadi, keyin esa 50-60 km balandlikda 0- +2 ˚S gacha isiydi. Keyin yana tushadi va hokazo.
Nisbiy shkala
tahrirKoʻpgina mamlakatlarda havo, tuproq va suvning harorati xalqaro harorat shkalasi yoki fizik oʻlchovlarda umumiy qabul qilingan Tselsiy shkalasi (˚C) darajalarida ifodalanadi. Ushbu shkalaning noli muzning erish haroratiga va +100 ˚C — suvning qaynash nuqtasiga mos tushirilgan. (normal atmosfera bosimida) Biroq, AQSh va boshqa bir qator mamlakatlarda Farengeyt (˚F) shkalasi nafaqat kundalik hayotda, balki meteorologiyada ham qoʻllanadi. Ushbu shkalada muzning erish nuqtasi va suvning qaynash nuqtasi orasidagi interval 180˚ ga boʻlinadi, muzning erish nuqtasi +32 ˚F qiymati bilan belgilanadi. Shunday qilib, Farengeytning bir darajasining qiymati 5/9 ˚C ga, Farengeyt shkalasining noli esa −17,8 ˚C ga teng. Tselsiy shkalasi boʻyicha nol +32 ˚F va +100 ˚C = +212 ˚F ga mos keladi.
Mutloq shkala (Absolyut)
tahrirBundan tashqari, mutloq harorat shkalasi (Kelvin shkalasi), K, nazariy meteorologiyada qoʻllanadi. Ushbu shkalaning noli molekulalarning issiqlik harakatining toʻliq toʻxtashiga toʻgʻri keladi, yaʼni mumkin boʻlgan eng past harorat. Tselsiy shkalasida bu −273,15 ˚C ni tashkil qiladi, ammo amalda bu qiymat −273 ˚C gacha yaxlitlanadi. Mutlaq shkala birligining qiymati Selsiy darajasining qiymatiga teng. Shuning uchun Selsiy shkalasining noli absolyut shkalaning 273-nuqtasiga (273 K) toʻgʻri keladi. Mutlaq shkalada barcha haroratlar ijobiy, yaʼni mutlaq noldan yuqori. Xuddi shu shkalada normal atmosfera bosimida suvning qaynash nuqtasi 373 K ni tashkil qiladi.
Turlari
tahrir- Faol harorat — havo harorati, butun vegetatsiya davrida biologik minimumdan yuqori.
- Maksimal harorat — maʼlum bir vaqt ichida havo, tuproq yoki suvning eng yuqori harorati.
- Minimal harorat — maʼlum bir vaqt ichida havo, tuproq yoki suvning eng past harorati.
Harorat rekordlari
tahrirYer yuzasi yaqinidagi eng past havo harorati sayyora qutblarida kuzatiladi. Bunday holda, mutlaq harorat minimal yoki oʻrtacha yillik qiymatlarning minimal koʻrsatkichlari nazarda tutilishi mumkin.
- 1922-yil 13-sentabrda Liviyaning El-Aziziya shahrida +58,2 ˚C harorat qayd etildi. Bugungi kunga kelib, bu natija xato deb hisoblanadi va shuning uchun Jahon meteorologiya tashkiloti 1913 — yil 10 — iyulda Oʻlim vodiysidagi Grenlandiya ranchosida (Kaliforniya, AQSh) qayd etilgan +56,7 ˚C ni rekord deb hisoblaydi [3] . Norasmiy maʼlumotlarga koʻra, shu kuni Saudiya Arabistonida (joylashuvi nomaʼlum) +58,4 ˚C qayd etilgan.
- 1983 — yil 21 — iyulda Antarktidaning Vostok stantsiyasida dengiz sathidan 3420 m balandlikda rekord darajadagi past harorat −89,2 ˚C qayd etildi [1][2] . Vostok stantsiyasida oʻrtacha yillik harorat −60,2 ˚C ga teng.
- 2013 — yil 9 — dekabrda Amerika Geofizika Ittifoqi konferentsiyasida bir guruh amerikalik tadqiqotchilar 2010 — yil 10 — avgustda Antarktida nuqtalaridan birida havo harorati −135,8 ° F (-93,2 ° S) ga tushgani haqida xabar berishdi. Ushbu maʼlumot NASA sunʼiy yoʻldosh maʼlumotlarini tahlil qilish natijasida aniqlandi [4] . T. Scambosa (inglizcha: Ted Scambos) xabar berishicha, natijada olingan qiymat rekord sifatida qayd etilmaydi, chunki u termometr bilan emas, balki sunʼiy yoʻldosh oʻlchovlari natijasida aniqlangan [5] .
- 1963 -yil 27 -iyulda Shvetsiya ustidan taxminan 85 000 m balandlikda atmosferada −143 ° C harorat qayd etildi.
Eng yuqori oʻrtacha yillik harorat 1960-1966 yillarda Efiopiyaning Dallol shahrida qayd etilgan va shu 7 yil davomida oʻrtacha +34,4 ˚C ni tashkil qilgan. Eng past oʻrtacha yillik harorat Vostok stansiyasida kuzatiladi: −57,3 ˚C va koordinatalari 78˚ j.k va 96˚ sh. u. boʻlgan nuqtada −57,8 ˚C. Eng past qor harorati 1933 yilda Oymyakonda qayd etilgan, o‘shanda qor yuzasining harorati −69,6 ˚C bo‘lgan.
Havolalar
tahrir- Rossiyadagi harorat rekordlari. Butunrossiya Gidrometeorologiya ilmiy-tadqiqot instituti (Wayback Machine saytida 2022-11-21 sanasida arxivlangan)
Adabiyot
tahrir- Xromov S. P. Meteorologiya va iqlimshunoslik . — L: Gidrometeorologiya nashriyoti, 1968. — 492 p.
Manbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 „Самая низкая температура на поверхности Земли“. National Geographic Россия. 2013-yil 13-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 9-dekabr.
- ↑ 2,0 2,1 „The Coldest Temperatures Ever Recorded On Earth“. 2018-yil 19-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 23-mart.
- ↑ „Старый температурный рекорд оспорен\\"Компьюлента-Онлайн" 14 сентября 2012 года“. 2013-yil 9-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 15-sentyabr.
- ↑ „NASA-USGS Landsat 8 Satellite Pinpoints Coldest Spots on Earth“ (en). NASA. 2013-yil 12-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 10-dekabr.
- ↑ „Antarctica sets low temperature record of -135.8 degrees“ (en). FoxNews. 2013-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 10-dekabr.