Ibroyim Yusupov
Ibroyim Yusupov (qoraqalpoqcha: Ibrayım Yusupov, oʻzbekcha: Ibroyim Yusupov; 1929-yil 5-may – 2008-yil 24-iyul) – sovet, qoraqalpoq va oʻzbek shoiri, tarjimon va dramaturg, oʻqituvchi. Oʻzbekiston va Qoraqalpogʻiston xalq shoiri. Oʻzbekiston Qahramoni (2004).
| Ibroyim Yusupov | |
|---|---|
| Tavalludi | 5-may 1929[1] |
| Vafoti | 24-iyul 2008 |
| Ijod qilgan tillari | Qoraqalpoq tili va Oʻzbek tili |
| Fuqaroligi | SSSR va Oʻzbekiston |
Biografiyasi tahrir
1929-yil 5-mayda Qoraqalpogʻistonning Azat qishlogʻida (hozirgi Chimboy tumani) tugʻilgan. Boʻlajak shoirning otasi Yusup Oxun Sayekeev (1875—1931) diniy rahnamo va yirik yer egasi boʻlib, mahalliy basmachilar safida sovet hokimiyatiga qarshi qurolli noroziliklarda qatnashgan. Yusup Oxun Sayekeev „Anna“ qoraqalpoq urugʻi rahbarlari (biylar) avlodidan edi. 1931-yilda qoʻporuvchilik aybi bilan hibsga olingan va Turkmanistonga surgunga joʻnatilgan, surgundan qaytmagan. Onasi Xanbibi ikki oʻgʻil, toʻrt qizni voyaga yetkazdi. Oʻn uch yoshida u oilasini boqish uchun ishlay boshladi. Qoraqalpoq pedagogika institutida tahsil olgan. 1949-yilda institutni tugatgach, u yerda adabiyot fanidan dars bera boshladi. 1952-yilda burjua-millatchi guruhlar bilan hamkorlikda ayblanib, jinoiy ish ochiladi. Ammo „dalil yoʻqligi sababli“ degan soʻz bilan u oqlandi.
1961—1962-yillarda „Amudaryo“ jurnali muharriri, soʻng SSSR Fanlar akademiyasi Qoraqalpogʻiston boʻlimi Til, adabiyot va tarix institutiga ilmiy ish olib borgan. 1965—1980-yillarda Qoraqalpogʻiston Muxtor Sovet Sotsialistik Respublikasi Yozuvchilar uyushmasini boshqargan.
Uning tashabbusi bilan SSSRning koʻplab shaharlarida, jumladan, Moskva, Kiyev, Olmaota, Vilnyus va ittifoqning boshqa shaharlarida ilk bor Qoraqalpoq madaniyati kunlari oʻtkazildi. U 1980—1985-yillarda Qoraqalpogʻiston tinchlik qoʻmitasi raisi, Maʼnaviyat va maʼrifat markazi rahbari lavozimlarida ishlagan.
1990-yilda uni M.Gorbachev faoliyatini keskin tanqid qilgan „Bizni qayerga olib kelgan“ sheʼri uchun uni sovetlarga qarshi faoliyatda ayblashdi.
2004-yilda Oʻzbekiston Konstitutsiyasi qabul qilinganligi munosabati bilan Oʻzbekiston Prezidenti Islom Karimov Ibrohim Yusupovga Oʻzbekiston Qahramoni unvoni va „Oltin Yulduz“ oliy mukofotini topshirdi. Prezident Karimov mukofotni topshirar ekan, I.Yusupovni „Oʻzbekiston qurollaridan biri“ deb atadi. Bu unvonni Yusupovga ancha oldin berishimiz kerak edi. Shunday ulugʻ zot va shoirning zamondoshi va doʻsti ekanligimdan juda faxrlanaman"[2][3].
Unga KASSR prezidiumi raisi Mateka Jumanazarovning qizi Bibizada Jumanazarova turmushga chiqqan (1941—1960). U OʻzSSR Kompartiyasi Markaziy Komitetining birinchi kotibi Sharof Rashidov bilan shaxsan tanish edi.
Mehnat faoliyati tahrir
Oʻzbekiston va Qoraqalpogʻiston (1975-yil) xalq shoiri, Oʻzbekiston Qahramoni (2004). Qoraqalpoq pedagogika institutini tugatgan (1949). Shu Institutda oʻqituvchi (1949-1961), „Amudaryo“ jurnali bosh muharriri (1961—1962), N. Dovqorayev nomidagi Tarix, til va adabiyot institutida ilmiy xodim, sektor mudiri, Qoraqalpogʻiston Yozuvchilar uyushmasining raisi (1965—1980), „Sovet Qoraqalpogʻistoni“ gaz.ning bosh muharriri (1980— 1985), Qoraqalpogʻiston maʼnaviyat va maʼrifat markazining raisi (1985—2000).
Asarlari tahrir
Dastlabki sheʼrlari 20-asr 40-yillarining oʻrtalarida eʼlon qilina boshlagan. 30 dan ortiq sheʼriy va nasriy toʻplamlari bor. „Qirq qiz“ (A. Shomuratov bilan hamkorlikda, 1965), „Aktrisaning iqboli“ (1967), „Umirbek laqqi“ (1971), „Mangu buloq“ dramalari, „Ajiniyoz“ librettosi muallifi. Yusupovning „Kun chiqish yoʻlovchisiga“, „Qoraqalpoqni koʻp maqtamang koʻzimcha“, „Qora tol“, „Turnalar“ va boshqalar sheʼrlari qoraqalpoq adabiyotining yuksak namunalaridir. Shuningdek, Yusupovning „Akatsiya gullagan joyda“, „Gilamchi xotin haqida haqiqat“, „Dala armonlari“, „Mangu buloq“ singari dostonlari ham 20-asr qoraqalpoq adabiyotining eng katta yutuqlari hisoblanadi.
„Buloqlar qaynaydi“ (1960), „Oltin qirgʻoq“ (1962), „Dala armonlari“ (1967), „Choʻl toʻrgʻayi“ (1972), „Qora tol“ (1988) va boshqalar asarlari oʻzbek tilida nashr etilgan.
Jahon adabiyoti klassiklarining asarlarini qoraqalpoq tiliga tarjima qilgan („Mangu buloqlar“, 1986). Berdaq nomidagi Qoraqalpogʻiston Davlat mukofoti laureati (1974). Ibroyim Yusupov fQoraqalpogʻiston davlat madhiyasi muallifi hisoblanadi. Uning „Qadrdon soʻqmoqlar“ sheʼrini Muhammad Ali oʻzbek tiliga tarjima qilgan.
Mukofotlari tahrir
- Oʻzbekiston Qahramoni (25.08.2004)[4]
- "El-yurt xurmati" ordeni (05.04.1999)[5]
- "Doʻstlik" buyurtmasi
- Mehnat Qizil Bayroq ordeni (05.04.1979)
- "Mehnatdagi farqi uchun" medali (18.03.1959)[6]
- Oʻzbekiston xalq shoiri
Vafoti tahrir
I.Yusupov vafoti munosabati bilan mamlakatning 1-Prezidenti I.Karimov hamdardlik bildirdi. Nukus shahridagi „Shoʻrsha bobo“ qabristoniga dafn etilgan[7].
Manbalar tahrir
- ↑ // (unspecified title)
- ↑ „Русский Шекспир | Skonchalsya narodniy poet Uzbekistana i Karakalpakstana Ibragim Yusupov“. rus-shake.ru. Qaraldi: 2022-yil 2-fevral.
- ↑ „ УП-3476-сон 25.08.2004. О присвоении звания «Узбекистон Кахрамони»“. lex.uz. Qaraldi: 2022-yil 2-fevral.
- ↑ Указ Президента Республики Узбекистан от 25 avgust 2004 года № УП-3476 «О присвоении звания «Узбекистон Кахрамони»
- ↑ Указ Президента Республики Узбекистан от 4 may 1999 года № УП-2288 «О награждении Каипбергенова Т. и Юсупова И. орденом «Эл-юрт ҳурмати»
- ↑ O nagrajdenii ordenami i medalyami SSSR rabotnikov iskusstva i literaturi Uzbekskoy SSR
- ↑ J. Hakimniyazov, I. Seytbaev, R. Ismetov. Qoraqalpogʻiston hududidagi ziyoratgohlar. «Bilim», 2023-yil — 204 bet.
| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |