Vikipediya

Isroil — Yaponiya munosabatlari

Isroil — Yaponiya munosabatlari 1952-yil 15-mayda, Yaponiya Isroilning mavjudligini tan olgach Isroilning Tokioda diplomatik vakolatxonasi ochilganida boshlangan. 1954-yilda Yaponiyaning Turkiyadagi elchisi Isroil uchun qoʻshimcha elchi rolini oʻz zimmasiga olgan. 1955-yilda Yaponiya diplomatik elchixonasi Tel-Avivda ochildi. 1963-yilda munosabatlar elchilik darajasiga koʻtarildi va hozirgi kungacha saqlanib qoldi[1].

Isroil — Yaponiya munosabatlari

Isroil
Yaponiya
Diplomatik vakolatxona
Isroil elchixonasi Tokioda. Yaponiya elchixonasi Tel-Avivda.
Elchixona
Isroilning Yaponiyadagi elchisi Eli Koen (2021) Yaponiyaning Isroildagi elchisi Koichi Mizushima (2021).

Yaponiyaning arab davlatlari va Eron bilan savdo aloqalari Isroil bilan munosabatlardan ustun turadi[2]. Biroq, 2015-yil boshida neft narxining pasayishi, shuningdek, Yaponiyaning oʻzida ichki siyosiy oʻzgarishlar tufayli ikkala davlat ham ilmiy tadqiqotlar, iqtisod va madaniy aloqalar sohasidagi munosabatlar darajasini oshirishga intilmoqda[3]. Isroilning Yaponiyadagi elchisi Eli Koen, Yaponiyaning Isroildagi elchisi Kodzi Tomita.

1920-yillar

tahrir

1922-yilda Norixiro Yasue va Yaponiya Imperator dengiz flotining yahudiy maslahat boʻlimi boshligʻi Koreshige Inuzuka Qizil Armiyaga qarshi kurashayotgan oq ruslarga yordam berish uchun Sibirdagi harbiy xizmatga borganlar. Ular „Sion oqsoqollarining bayonnomalari“ni oʻqib chiqqandan keyin yahudiylarga ayniqsa qiziqishgan. 1920-yillarda urushga borgan yaponlar yahudiylar haqida koʻplab hisobotlar yozdilar va ular haqida koʻproq maʼlumot olish uchun hamda sionist liderlar Xaim Weizmann va Devid Ben-Gurion bilan suhbatlashish uchun Falastinga sayohat qilishdi. Yasue hatto Protokollarni yapon tiliga tarjima qilgan (tarjimaning baʼzi qismlari koʻpincha Yaponiyada bestsellerga aylangan). Yasue va Inuzuka Yaponiya tashqi ishlar vazirining qiziqishini yahudiylikka qaratdi. Har bir Yaponiya elchixonasi yoki konsulligi Tashqi ishlar vazirligini oʻz mamlakatlaridagi yahudiy jamoalari bilan bogʻliq tadbirlar va voqealar haqida xabardor qilishi shart edi.

Fugu rejasi

tahrir
 
Yasuo Fukuda 2008-yilda isroillik hamkasbi Ehud Olmert bilan qoʻl berib koʻrishmoqda.

Fugu rejasi birinchi marta 1934-yilda Yaponiya imperiyasida muhokama qilingan gʻoya boʻlib, u fashistlar tomonidan bosib olingan Yevropadan Manjuriya va Yaponiya tomonidan bosib olingan Shanxayga qochib kelgan minglab, balki oʻn minglab yahudiy qochqinlar uchun aholi punktlarini tashkil etishga asoslangan edi. Imperator hukumati AQShni, ayniqsa amerikalik yahudiylarni Yaponiya iqtisodiyotiga sarmoya kiritishga koʻndirgan. Reja birinchi marta 1934-yilda muhokama qilingan va 1938-yilda Beshta vazirlik konferensiyasida tasdiqlangan, ammo 1940-yilda Berlin paktining imzolanishi va boshqa bir qator voqealar bu rejani amalga oshirishga imkon bermadi.

Reja dastlab kapitan Koreshige Inuzuka va polkovnik Norixito Yasue boshchiligidagi Yaponiya hukumati va armiyasi rahbariyati kichik guruhining gʻoyasi edi, ular „yahudiy mutaxassislari“ nomi bilan ham tanilgan. Kvantun armiyasi, shuningdek, „Manchu guruhi“ sifatida ham tanilgan. Reja yapon delikatesi „Fugu“ baligʻi sharafiga nomlangan. Agar taom qoidalarga muvofiq tayyorlanmasa, zahari oʻldirishi mumkin boʻlgan puffer baliq fugu deyiladi. Reja Yevropa antisemitizmining notoʻgʻri qarashlarini sodda qabul qilishga asoslangan edi, bu „Sion oqsoqollarining protokollari“ kitobining Yaponiyada qayta nashrida tasdiqlangan. Yaponlarning yahudiylarning kuchi va boyligi haqidagi notoʻgʻri tushunchalari qisman oʻttiz yil avval Yaponiya hukumatiga pul qarz bergan amerikalik-yahudiy bankir Jeykob Shiff bilan boʻlgan tajribalariga asoslanib, rus-yapon urushida gʻalaba qozonishlariga imkon berdi.

„Yahudiy mutaxassislari“ maʼlum darajada Manjuriyadagi Yaponiya harbiy ekspansiyasiga erishmoqchi boʻlgan „Manchu fraksiyasi“ yapon harbiy amaldorlari bilan ittifoq tuzdilar. Fraksiyani polkovnik Seyishiro Itagaki va podpolkovnik Ishivara Kanji boshqargan, ular Manchuriyaga yapon koʻchmanchilari va sarmoyalarini jalb qilishda muammolarga duch kelishgan. 1938-yilda hukumat rahbarlari beshta vazirlik konferensiyasida „Yahudiylar boʻyicha ekspertlar“ gʻoyasi va rejalarini muhokama qildilar. Reja hech qachon amalga oshmagan. 1939-yilda Shanxay yahudiylari bu shaharga boshqa yahudiy qochqinlar yuborilmasligini soʻrashdi, chunki oʻsha paytda jamiyatning oʻz aʼzolarini qoʻllab-quvvatlash imkoniyati keskin cheklangan edi.

Ikkinchi jahon urushi davrida

tahrir
 
Sugihara Chiune, 6000 dan ortiq yahudiy qochqinning bosib olingan Yevropadan qochishiga yordam bergan yapon diplomati[4].

1939-yilda SSSR Germaniya va Sovet Ittifoqi oʻrtasida fashistlar Germaniyasi bilan hujum qilmaslik toʻgʻrisidagi shartnomani imzoladi, bu yahudiylarni Yevropadan Yaponiyaga tashishni ancha qiyinlashtirdi. Yaponiya hukumati Germaniya va Italiya bilan Berlin paktini (1940) imzoladi, bu rejaga Tokiodan har qanday rasmiy yordamni butunlay istisno qildi.

Biroq, Litvaning Kaunas shahridagi Yaponiya konsuli Sugihara Chiune Tokioning buyrugʻiga qarshi, qochgan yahudiylar uchun tranzit vizalari berishni boshladi, ular Yaponiyaga sayohat qilishlari va u yerda maʼlum vaqt qolishlari uchun ruxsat berilgan. Gollandiyaning Kyurasao mustamlakasi yoʻlda tranzit bekati vazifasini bajarib, kirish uchun vizani talab qilmagan. Minglab yahudiylar Chiunedan tranzit vizalari olganlar. Baʼzilar hatto Sugihara tomonidan berilgan vizalarni qoʻlda koʻchirilgan. Sovet hukumatidan chiqish vizalarini olishning mashaqqatli jarayonidan soʻng, koʻplab yahudiylarga Trans-Sibir temir yoʻli orqali SSSRni kesib oʻtishga ruxsat berilgan, soʻngra Vladivostokdan Suruga kemada suzib ketib va nihoyat Yaponiyaning Kobe shahrida joylashishgan.

Koʻchmanchilar

tahrir

Reja koʻchmanchilar sonini moliyalashtirish va butun dunyo boʻylab yahudiy diasporasi tomonidan yuborilgan koʻchmanchilar soniga qarab 18 000 dan 600 000 gacha oshirish imkonini berdi. Barcha rejalashtiruvchilar tomonidan yahudiy koʻchmanchilar toʻliq diniy erkinlik, shuningdek, madaniy va maʼrifiy avtonomiya olishlari toʻgʻrisida kelishuvga erishildi. Yaponlar yahudiylarga juda koʻp erkinlik berishga ikkilangan boʻlsa-da, ular oʻzlarining xayrixohligi va iqtisodiy imkoniyatlarini saqlab qolish uchun qandaydir erkinlik zarur deb hisoblardilar. Rejani tasdiqlashni soʻragan siyosatchilar, agar turar-joy uchun keng muxtoriyat soʻralsa, yahudiylarni doimo kuzatib borish uchun hali ham nazorat oʻrnatish zarurligini taʼkidladilar. Siyosatdonlar yahudiylar Yaponiya hukumatini agʻdarishi yoki iqtisodiyotni buzishi mumkinligidan qoʻrqishgan, masalan, „Sion oqsoqollarining bayonnomalari“ kitobida tasvirlanishicha yahudiylar davlat toʻntarishini koʻp mamlakatlarda allaqachon amalga oshirishgan.

Taʼsir qilish

tahrir

Yaponiyaning vaqtinchalik yahudiyparastlik siyosati tufayli fashistlar tomonidan bosib olingan Yevropada bir necha ming yahudiy deyarli oʻlimdan qutulib qoldi. Sugihara Chiune 1985-yilda Isroil hukumati buyrugʻi bilan xalqlar orasida solihlardan biri sifatida taqdirlandi. Bundan tashqari, Mir Yeshiva, ravvinlar taʼlimining eng yirik markazlaridan biri va Holokostdan omon qolgan yagona yeshiva, bu voqealar tufayli omon qoldi.

1950-yildan hozirgi kungacha boʻlgan munosabatlar

tahrir
 
Tikotin Yaponiya sanʼati muzeyi birinchi marta 1960-yilda Hayfada ochilgan

1993-yilda har ikki davlat „Yaponiya va Isroil Davlati oʻrtasida daromad soligʻi boʻyicha ikki tomonlama soliqqa tortishning oldini olish va soliq toʻlashdan boʻyin tovlashning oldini olish toʻgʻrisidagi konvensiya“ni imzoladilar[1]. 2000-yilda har ikki davlat „Yaponiya hukumati va Isroil Davlati hukumati oʻrtasida havo qatnovi toʻgʻrisidagi bitim“ni imzoladilar[1]. 1999-yil oktabr holatiga koʻra Isroilda 708 nafar yapon, 1998-yil dekabr holatiga koʻra Yaponiyada 604 nafar isroillik yashagan[1].

Yaponiya hukumati 2006-yil 1-avgustda Tashqi ishlar vazirligi matbuot kotibi Yoshinori Katorini Isroilga elchi etib tayinladi. Katori 2005-yilning avgustida hozirgi lavozimiga kirishgunga qadar Janubiy Koreyada vazir va Konsullik byurosi bosh direktori lavozimlarida ishlagan. 2008-yil sentabrida Katori Isroildagi faoliyatini yakunladi va uning oʻrniga 2008-yil 1-dekabrda ishonch yorliqlarini topshirgan elchi Xaruxisa Takeuchi tayinlandi.

2006-yil iyul oyida Yaponiya „Tinchlik va farovonlik yoʻlagi“ deb nomlangan tinchlik rejasini eʼlon qildi. Gʻoya hudud uchun doimiy kurashga emas, balki umumiy iqtisodiy rivojlanishga va isroilliklar va falastinliklarning saʼy-harakatlariga asoslanishi kerak edi[5]. Shimon Peres 2006-yil sentabr oyida Nyu-Yorkda AQShning sobiq prezidenti Bill Klinton tomonidan tashkil etilgan xalqaro konferensiyadagi ishtirokida ushbu gʻoyaga katta eʼtibor qaratgan[6].

 
Tel-Avivdagi Yaponiya elchixonasi.

2008-yil iyul oyida Yaponiya hukumati yana Isroil-Falastin uchrashuvi rejasini ilgari surdi va tomonlarni yarashishga chaqirdi. Yaponiya, shuningdek, 2009-yilda qurilish ishlari boshlanishi kerak boʻlgan Yerixo yaqinida quriladigan agrosanoat parkini aniq qoʻllab-quvvatlashini eʼlon qildi[7][8].

2017-yil mart oyida Yaponiya Davlat milliy oziq-ovqat tadqiqotlari tashkiloti va Isroil davlat tadqiqot instituti Vulkani oʻrtasida „global oziq-ovqat ishlab chiqarish resurslarining sifati va miqdorini oshirish uchun“ qishloq xoʻjaligi tadqiqotlari sohasida hamkorlik qilish toʻgʻrisida shartnoma imzolandi[9].

2017-yil oktabr oyi oxirida Isroil transport va razvedka vaziri İsrael Kats rasmiy tashrif bilan Yaponiyaga joʻnab ketdi. Kats Yaponiya tashqi ishlar vaziri Taro Kono, Yaponiyaning Yaqin Sharq boʻyicha maxsus vakili hamda Yaponiya xizmatlari va Transport vazirligi rahbarlari bilan uchrashdi. Uchrashuvlarda Shimoliy Koreya tahdidi va Yaqin Sharq transport tashabbusi ham muhokama qilindi[10].

2018-yilning 1-may kuni Yaponiya Vazirlar Mahkamasi rahbari Shinzo Abe rafiqasi va ularga hamrohlik qilayotgan yapon siyosatchilari va ishbilarmonlaridan iborat delegatsiya bilan Isroilga keldi. Bu Abening yahudiy davlatiga ikkinchi tashrifi edi (birinchisi 2015-yil yanvarida boʻlgan)[11].

2019-yil yanvar oyida Yaponiya iqtisodiyot, sanoat va savdo vaziri Xirosige Seko boshchiligidagi delegatsiya Isroilga keldi. Undan tashqari yahudiy davlatiga 150 ta yirik tadbirkor va Mitsubishi, Toshiba, Hitachi kabi yirik kompaniyalarning 90 ga yaqin vakillari ham yetib kelgan[12]. Vazir Sako Bosh vazir Benyamin Netanyaxu va Iqtisodiyot vaziri Eli Koen bilan uchrashdi. Bu oxirgi 4 yil ichida Yaponiya iqtisodiyot vazirining Isroilga uchinchi tashrifidir. Uchrashuvdan keyingi matbuot anjumanida Netanyaxu Yaponiyaning Isroilga sarmoyasi 5 milliard dollarga yetganini qayd etdi[13].

Tashriflar

tahrir
Yil Isroilga Yaponiyaga
1985-yil Tashqi ishlar vaziri Yitzhak Shamir
1988-yil Tashqi ishlar vaziri Sousuke Uno
1989-yil Prezident Chaim Herzog, Tashqi ishlar vaziri Moshe Arens
1990-yil Prezident Chaim Herzog
1991-yil Tashqi ishlar vaziri Taro Nakayama
1992-yil Tashqi ishlar vaziri Shimon Peres
1994-yil Tashqi ishlar vaziri Koji Kakizawa, Maxsus vakil Kabun Muto Bosh Vazir Yitzhak Rabin
1995-yil Bosh Vazir Tomiichi Murayama, Tashqi ishlar vaziri va Maxsus vakil Yohei Kono
1996-yil Tashqi ishlar vaziri Yukihiko Ikeda
1997-yil Tashqi ishlar vaziri David Levy, Bosh vazir Benjamin Netanyahu
1999-yil Tashqi ishlar vaziri Masahiko Koumura, Tashqi ishlar davlat kotibi Nobutaka Machimura, Tashqi ishlar boʻyicha bosh davlat kotibi Shozo Azuma Tashqi ishlar vaziri oʻrinbosari Nawaf Massalha
2002-yil Tashqi ishlar vaziri Yoriko Kawaguchi
2003-yil Tashqi ishlar vaziri Yoriko Kawaguchi
2005-yil Tashqi ishlar vaziri Nobutaka Machimura
2006-yil Bosh Vazir Junichiro Koizumi
2008-yil Bosh Vazir Ehud Olmert
2014-yil Bosh Vazir Benjamin Netanyahu
2015-yil Bosh Vazir Shinzo Abe
2018-yil Bosh Vazir Shinzo Abe


Iqtisodiy aloqalar

tahrir
 
Sharqiy Yaponiyada kuchli zilzila sodir boʻlgan Miyagi prefekturasi Minamisanriku shahridagi jabrlangan hududlarga yordam beradigan Isroil tibbiy yordam guruhi (2011).

1990-yillargacha Yaponiya sanoati rivojlangan davlat boʻlib, Isroilga nisbatan arablarning boykot eʼlon qilishiga jimgina yondashardi. Natijada iqtisodiy aloqalar cheklangan edi[14].

Isroilning Yaponiyaga eksporti, asosan, sayqallangan olmos, kimyoviy moddalar, mashinasozlik, elektronika, sitrus mevalari kabi mahsulotlar 810 million dollarga baholangan. Yaponiyaning Isroilga eksporti avtomobillar, mashinalar, elektronika, kimyoviy mahsulotlardan iborat boʻlib, 1,3 milliard AQSh dollarni tashkil etadi[1].

2019-yilda Isroil kompaniyalariga yapon sarmoyasining oʻsishi butun yil davomida 100 million dollardan (2018-yilga nisbatan) 815 million dollarga oshgan. Bitimlarning umumiy soni 53 tani tashkil etdi (2018-yilga nisbatan 25 ta bitimga koʻp). Umuman olganda, 1999—2019-yillarda yaponlar Isroil iqtisodiyotiga 7,2 milliard dollar sarmoya kiritgan va bu mablagʻning katta qismi soʻnggi besh yil ichida 2014—2019-yillarda amalga oshirilgan[15].

2020-yilda Yaponiya Isroil tovarlari uchun Osiyodagi eng yirik bozorlar roʻyxatida 3-oʻrinni egalladi[16].

Akademik aloqalar

tahrir

Ikki mamlakat universitetlari samarali hamkorlikni yoʻlga qoʻyishga harakat qilmoqda. 2012-yil may oyida ikki davlat oʻrtasida diplomatik munosabatlar oʻrnatilganining 60 yilligi sharafiga Ibroniy universitetida simpozium boʻlib oʻtdi. Simpoziumda mahalliy, ikki tomonlama va madaniy aloqalar muhokama qilindi. Yapon tadqiqotlari Isroil assotsiatsiyasi ham xuddi shu yilda tashkil etilgan.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Japan-Israel Relations Ministry of Foreign Affairs of Japan
  2. ↑ Relations with Asian States Library of Congress Country Studies
  3. ↑ Lipshiz, Cnaan. „After decades of distance, Japan seeks closer ties with Israel“. Start-Up Israel. The Times of Israel (6-yanvar 2015-yil). Qaraldi: 11-yanvar 2015-yil.
  4. ↑ Sakamoto, Pamela Rotner. Japanese diplomats and Jewish refugees: a World War II dilemma. New York: Praeger, 1998. ISBN 0-275-96199-0. 
  5. ↑ Japanʼs Concept for Creating the Corridor for Peace and Prosperity (Background Paper) July, 2006, Government of Japan.
  6. ↑ Peres to meet Musharraf and kings of Jordan, Morocco, Israel Today, 9/18/06.
  7. ↑ Japanese still solid on PA industry projectAndoza:Недоступная ссылка ASSOCIATED PRESS, Jul 3, 2008, at jpost.com.
  8. ↑ Press statement: The Third Ministerial-Level Meeting of the Four-Party Consultative Unit for the „Corridor for Peace and Prosperity“ Japan Min of Foreign Affairs, 2 July 2008, Tokyo. In 2011 Japanese Earthquake, Israel was among first to respond with humanitarian aid.
  9. ↑ Izrail podpisal soglashenie o sotrudnichestve s Yaponiey v selskoxozyaystvennix issledovaniyax
  10. ↑ Ministr razvedki i transporta Izrailya pribil v Yaponiyu s ofitsialnim vizitom
  11. ↑ Premer-ministr Yaponii Sindzo Abe pribil s ofitsialnim vizitom v Izrail, NEWSru.co.il
  12. ↑ Ministr ekonomiki Yaponii privyoz v Izrail rukovodstvo Mitsubishi, Toshiba, Hitachi, NEWSru.co.il
  13. ↑ Ministr ekonomiki Yaponii priexal v Izrail v soprovojdenii 150 krupnix biznesmenov, NEWSru.co.il
  14. ↑ Feiler, Gil. „Arab Boycott.“ The Continuum Political Encyclopedia of the Middle East. Ed. Avraham Sela. New York: Continuum, 2002. pp. 54-57
  15. ↑ Yaponskie investitsii v Izrail virosli v 2019 godu na $100 mln, NEWSru.co.il
  16. ↑ Vneshnyaya torgovlya Izrailya v 2020 godu: osnovnoy rinok sbita tovarov — YeS, osnovnoy postavщik — Kitay, NEWSru.co.il 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Isroil_—_Yaponiya_munosabatlari&oldid=3275017" dan olindi