Jarkent masjidi

Jarkent masjidi (qozoqcha: Жаркент мешіті) Qozogʻistonning Jarkent shahrida joylashgan markaziy masjididir. Masjid 1895-yilda xitoylik meʼmor Hon Piket loyihasi boʻyicha muhojirlarning yigʻilgan mablagʻlari hisobiga qurilgan. Masjid 1982-yildan buyon respublikadagi ahamiyatga molik arxitektura va tarix yodgorligi sifatida davlat muhofazasiga olingan.

Masjid
Jarkent masjidi qozoqcha: Жаркент мешіті
Mamlakat	Qozogʻiston
Hudud	Olmaota viloyati
Shahar	Jarkent
Koordinatalar	44.16295°N 80.00034°E / 44.16295; 80.00034
Binokorlar	Hasan Imanov, Ushurbaki, Tair Ismoilov, Nasretdin Kara, Zaynutdin, Abduqodir va boshqalar
Meʼmor	Hon Piket

Tarixi

Yangi masjid qurish taklifi 1887-yilda Jarkent musulmon jamoasi yigʻilishida birinchi gildiya savdogari Vali Oxun Yoʻldoshevdan chiqqan. U dastlabki toʻlovni amalga oshiradi va musulmonlardan ehson yigʻishni tashkil etadi. Bosh meʼmor xitoylik usta Hon Pike (Mukan) boʻlib, unga uygʻur ustalari Hasan Imanov, Ushurbaki, Tair Ismoilov, Nasretdin Kara, Zaynutdin, Abduqodir va boshqalar yordam bergan. 1892–1895-yillarda masjid va minorali asosiy peshtoqqa ega kirish qismi qurilgan. 1903–1905-yillarda kichik masjid, madrasa, panjaralar qurilgan. 1910-yildagi zilzila sababli, bino katta zarar koʻradi – ikkala bezak minorasi, gumbazlarning tepalari qulab tushadi, gumbazlarda yoriqlar paydo boʻladi. Masjid Sovet davrida turli maqsadlarda foydalanilgan: jumladan, omborxona (asosan don ombori), chegarachilar uchun kazarma, kinoteatr va choyxona. Qayta tiklash ishlari 1975–1978-yillarda amalga oshiriladi. Rekonstruksiya ishlaridan soʻng Qozogʻiston SSR Vazirlar Kengashining 1978-yil 24-martdagi buyrugʻiga binoan masjidda arxitektura va sanʼat muzeyi ochiladi, bu hujjatga Vazirlar Kengashi Raisi Bayken Ashimov imzo chekkan. Tom va asosiy peshtoq 2001–2004-yillarda rekonstruksiya qilingan.

Arxitekturasi

Masjid Xitoy islom meʼmorchiligi uslubida qurilgan. Masjidning umumiy maydoni 28×54 metrni tashkil qiladi. Tuzilishiga koʻra, balandligi 14.5 metr (48 ft) boʻlib, minorasining uzunligi 19 metr (62 ft) ga teng. Minora Tyan-Shan archasidan yasalgan 52 ta ustun bilan oʻralgan. Antablement yogʻoch oʻymakorligi bilan bezatilgan. Masjidning devorlari toʻsinlardan, tomi esa tunukadan qilingan. Ustunlar va boshqa yogʻoch qismlarni oʻzaro birlashtirishda mix ishlatilmagan. Masjid majmuasi tosh devor bilan oʻralgan boʻlib, uning balandligi 2.3 m (7.5 ft) ni tashkil etadi. Janub va shimol tomonda darvozalar bor. Masjid hovlisida shimoli-sharqiy tomonda kichik hovli, janub tomonda madrasa joylashgan. Koʻtarilgan tom Xitoy meʼmorchiligi anʼanalari mos tarzda bunyod etilgan. Tomning qiyalik uchlari tepaga egilib, binoga nafislik va yorqinlik beradi. Masjid ikki qavatli. Markaziy qismga ega emas va katta karnizli silindrsimon ustunlar binoni oʻrab turgan galereyani tashkil qiladi. Masjid binosining skeleti 122 ta yogʻoch ustunlardan iborat boʻlib, ustunlar va quvurlar tizimi yaxshi yoʻlga qoʻyilgan. Masjidning diqqatga sazovor joyi dekoratsiyalarning koʻpligi – yogʻoch oʻymakorligi, boy ranglardagi polixrom rasmlaridir. Ular masjidning bosh zali arklari va devorlari yuzasiga goʻzallik baxsh etadi. Ichki bezakda oʻsimlik shaklidagi naqshlar, arab yozuvlari, uygʻur bezaklarining turli elementlari ustunlik qiladi. Bundan tashqari, qushlar, baliqlar va hayvonlarning tasvirlari, shu jumladan hayoliy jonzotlar tasvirlari ham mavjud.

Manbalar

1. Jarkent masjidi – ruscha matn
2. Petrovkiy A. Qozogʻistonning Jarkent shahridagi moʻjiza masjidi. Xitoy arxitektori Xong PIK oʻzini ortda qoldirdi (tarix sahifalari). 2011 yil 3 dekabr. Arxiv 2 aprel 2012 yil. (Petrovskiy A. Chudo-mechet v kazaxstanskom Jarkente. Kitayskiy arxektor Xon Pik prevzoshel samogo sebya (stranitsy istorii). Data obrashcheniya 3 dekabr 2011 yil. Arxivirova 2 aprel 2012 yil.)
3. Postanovlenie Soveta Nazirov Kazaxskoy SSR ot 26 yanvar 1982 yildagi № 38 „O pamyatnikax istorii i kultury Kazaxskoy SSR Respublikanskogo znacheniya“.
4. Sakralnaya geografiya Kazaxstan: Reestr ob’ektov prirody, archaiii, etnografii va kultovoy arxitektura / Pod obshch. qizil. B. A. Baytanayeva. – Almati: Institutiii im. A. X. Margulana, 2017 yil. – S. 127—128. – 904 s. —ISBN 978-601-7312-78-7 .
5. Kazaxskaya SSR: kratkaya entsiklopediya / Gl. qizil. R. N. Nurgaliev. – Alma-Ata: Gl. qizil. Kazaxskoy Sovetskiy entsiklopediyasi, 1991 yil. – T. 4: Yoziq. Adabiyot. Folklor. Iskusstvo. Arxitektura. – S. 205. – 31 300 ekz. —ISBN 5-89800-023-2 .