Karamanoğlu Mehmed Bey

Karamanoğlu Mehmed Bey yoki Şemseddin Mehmed Bey (turkcha: Karamanoğlu Mehmet Bey, usmonli turkcha: قارامان اوغلو محمد بك) — Karamanoğulları bekligining asoschisi Kerimüddin Karaman Beyning eng katta oʻgli boʻlib, beklikni 1261-1277-yillarda boshqargan.

Karamanoğlu Mehmed Bey
turkcha: Karamanoğlu Mehmet Bey usmonli turkcha: قارامان اوغلو محمد بك'
Karamanoğlu Mehmed Bey
Karamanoğulları beki
Saltanat	1261-1277
Oʻtmishdoshi	Kerimüddin Karaman Bey
Davomchisi	Güneri Bey
Tugʻilishi	1240-yil Larende
Vafoti	1277-yil 20-iyun Koʻniya
Uy	Karamanoğulları
Otasi	Kerimüddin Karaman Bey
Dini	Sunni Islom

Tarix

Mehmed Bey 1240-yilda Larendrada tugʻilgan boʻlib, 1277-yilda 37 yoshida Koʻniyada vafot etgan. Mehmet Bey harbiy va maʼmuriy bilimga ega davlat arbobi boʻlib, oʻz atrofiga olimlarni toʻplab, ularga katta ahamiyat bergan.

XIII asr oʻrtalarida saljuqiylar davlat ishlarida fors tilidan foydalangan boʻlib, xalq esa oʻz ona tili boʻlmish turk tilida gaplashgan. Mehmet Bey millat boʻlib birga yashashning birinchi sharti boʻlgan til birligini taʼminlash zarurligini yaxshi bilgan. Bu ittifoqni amalga oshirish uchun Toros togʻlarida yashovchi barcha turkman qabilalarini oʻz atrofiga toʻplab, qoʻshin tuzadi.

Şimden gerü hiç gimesne divanda, dergâhda, bergâhda, mecliste, meydanda ve dahi her yerde Türk dilinden özge söz söylemeye.
Bugundan boshlab hich kim devonda, dargohda, bargohda, majlista va xatto hamma yerda turk tilidan boshqa soʻz soʻzlamaydi. (1277-yil 13-may)

Mehmed Bey oʻziga qarshi yuborilgan saljuqiy va moʻgʻul qoʻshinlarini magʻlub etib, Koʻniya'ga kirdi. Bu yerda yashovchi saljuqiy turklar Karamanoğlulari bilan birlashdilar. Qisqa vaqt ichida Konya viloyati va baʼzi atrofidagi viloyatlar Karamanoʻgʻullari tasarrufiga oʻtdi. Keyinchalik Saljuqiylar sultoni Izziddin Keykavusning oʻgʻli ekanligini daʼvo qilgan Cimriyni (Gʻiyosiddin Siyovush) hokimiyatga olib kelgan Mehmet Bey oʻzi vazir deb eʼlon qildi. Mehmed Bey dastlab moʻgʻullar zulmiga qarshi koʻp marta gʻalaba qozonib, muvaffaqiyatli qarshilik koʻrsatgan boʻlsa-da, ammo keyingi janglarning birida ikki ukasi bilan birga halok boʻlgan. U hukmdorligining oxirgi davrida turk tilini rasmiy til deb eʼlon qilish toʻgʻrisida farmon berdi. Bu farmoda „Bugundan boshlab hich kim devonda, dargohda, bargohda, majlista va xatto hamma yerda turk tilidan boshqa soʻz soʻzlamaydi.“ deb yozilgan boʻlib, Mehmed Bey, nafaqat siyosiy va harbiy gʻalabani, balki madaniy gʻalabani ham qoʻlga kiritdi.

Adabiyotlar

• История стран зарубежной Азии в средние века. М.: Наука, 1970. 
• Гордлевский В. А.. Государство Сельджукидов Малой Азии, Избранные сочинения. М.: Изд-во восточной литературы, 1960 — 63—64-bet.  (Wayback Machine saytida 2017-11-07 sanasida arxivlangan)
• Запорожец. Сельджуки. М.: Воениздат, 2011. ISBN 5203021252. 
• Новичев А.Д.. История Турции. I. Эпоха феодализма (XI—XVIII века). Изд-во ЛГУ, 1963. 
• Armutlu H. Mehmet. Türk Dilinin Anadolu’daki Üç Temel Direği “Üç Karamanlı”. Ankara: Özkan Matbaacılık, 1997—1999. 
• Başkan Y. Karamanoğlu Mehmed Bey ve Türkçe Meselesi : Turk Dunyasi Arastirmalari. — 2012. — С. 55—64. Архивировано 11 fevral 2017 года.
• Başkan Y. KARAMANOGULLARI BEYLIGININ KOKENI MESELESI : Tarih İncelemeleri Dergisi. — 2012. — С. 23—35. Архивировано 24 aprel 2019 года.
• Şikari. Karamanname / Metin Sözen; Necdat Sakoğlu. — Is.: Lebib Yalkın, 2005. — С. 254. — ISBN 975–585–483–5.
• Sumer F. Karaman-Oghullari / In Houtsma, Martijn Theodoor. — Leiden: BRILL, 1995. — Vol. IV. — С. 619—625. — ISBN 90-04-09794-5.^(ingl.)
• Sumer F. Karamanogullari : Islamansiklopedisi. — 2001. — № 24. — P. 454—460.^(turk.)
• Sumer F. Mehmet Bey, Karamanoğlu : Islamansiklopedisi. — 2003. — № 28. — P. 445—446.^(turk.)
• Yildiz S.N. Karamanoğlu Mehmed Bey: Medieval Anatolian warlord or Kemalist language reformer? // Religion, Ethnicity and Contested Nationhood in the Former Ottoman Space. — 2011. — С. 147–170. — DOI:10.1163/9789004216570_010.^(ingl.)
• Zambaur Ed. K. M. von. Manuel de geneologie et de chronologie pour l'historie de l'Islam. H. Lafaire, 1927. 

Humkdorlik unvoni
Oʻtmishdoshi: Kerimüddin Karaman Bey	Karamanoğulları beki 1261-1277	Vorisi: Güneri Bey