Karl-Marks-Allee

Karl-Marks-Allee — GDR tomonidan 1952-1960-yillarda Berlin Fridrixshayn va Mitte shaharlarida qurilgan monumental sotsialistik bulvar. Bugungi kunda xiyobon Karl Marks nomi bilan ataladi. Uni Berlinning Neukölln tumanidagi Karl-Marks-Straße bilan adashtirmaslik kerak.

Bulvar 1949-1961-yillarda Stalinallee nomini oldi (ilgari Große Frankfurter Straße) va Ikkinchi Jahon Urushidan keyin Sharqiy Germaniyaning rekonstruksiya dasturining eng muhim qurilish loyihasi edi. Koʻcha meʼmorlar Herman Henselmann, Hartmann, Hopp, Leucht, Paulick va Souradniy tomonidan ishchilar uchun keng va hashamatli kvartiralar, shuningdek, doʻkonlar, restoranlar, kafelar, sayyohlik mehmonxonalari va ulkan kinoteatr — Kino Internationalni oʻz ichiga olishi uchun ishlab chiqilgan.

Kengligi 89 metr va uzunligi 2 kilometr deyarli toʻy torti uslubida yaratilgan monumental sakkiz qavatli binolar bilan qoplangan, Sovet Ittifoqining sotsialistik klassikasi. Har bir chekkasida Hermann Henselmann tomonidan ishlab chiqilgan Frankfurter Tor va Strausberger maydonida qoʻsh minoralar mavjud. Binolar fasad qoplamalari bilan farqlanadi, ularda Karl Fridrix Shinkelning anʼanaviy Berlin naqshlari aks ettirilgan. Binolarning aksariyati arxitektura keramika bilan qoplangan.

1989-yilga kelib, bu binolarning tashqi jabhalaridagi bezaklarning yarmi qulab tushgan^[1], bu esa piyodalarni himoya qilish uchun baʼzi joylarda trotuarlar ustiga boshpana inshootlari qurishni talab qildi.

Uchinchi Butunjahon yoshlar va talabalar festivali munosabati bilan komsomol delegatsiyasi tomonidan Sharqiy Germaniya hukumatiga sovgʻa qilingan monumental Stalin haykali 1951-yil 3-avgustda yangi loyihalashtirilgan va taʼsirchan bulvardagi joyga vaqtincha oʻrnatildi. U 1961-yilga qadar oʻsha yerda qoldi, u destalinizatsiya jarayonidagi yashirin operatsiya natijasida olib tashlandi.

1953-yil 17-iyunda Stalinaliya davlatning mavjudligini xavf ostiga qoʻygan ishchilar qoʻzgʻoloni markaziga aylandi. Quruvchilar va qurilishchilar kommunistik hukumatga qarshi namoyishga chiqdi va bu milliy qoʻzgʻolonga olib keldi. Sovet tanklari va qoʻshinlari bilan qoʻzgʻolon bostirildi, natijada kamida 125 kishi halok boʻldi.

Keyinchalik koʻcha Sharqiy Germaniyaning har yili oʻtkaziladigan 1-may paradi uchun foydalanilgan, unda minglab askarlar, tanklar va boshqa harbiy mashinalar kommunistik hukumatning qudrati va shon-shuhratini namoyish etishgan.

1961-yil oxirida destalinizatsiya koʻchaning marksizm asoschisi nomi bilan oʻzgartirilishiga olib keldi. 1989/1990-yillarda Sharqiy Yevropa kommunizmi qulaganidan beri koʻcha nomini urushdan oldingi Große Frankfurter Straße nomiga oʻzgartirish vaqti-vaqti bilan muhokama qilinib kelinmoqda, ammo hozircha aniq natijalar yoʻq.

Keyinchalik bulvar postmodernistlar tomonidan yoqib yuborilgan. Filipp Jonson uni „katta miqyosdagi haqiqiy shaharni rejalashtirish“ deb taʼriflagan. Aldo Rossi esa uni „Yevropaning soʻnggi buyuk koʻchasi“ deb atagan^[2]. Germaniya birlashganidan beri binolarning aksariyati, shu jumladan ikkita minora tiklandi.

Xarid qilish

1950-yillarda qurib bitkazilganidan soʻng, bulvar berlinliklar va mehmonlar orasida juda mashhur edi. Odamlar doʻkonlarda toʻplanishardi. „Stalin bulvaridagi doʻkonlarga E chizigʻini olib borish“ nafaqat jozibali shior, balki Sharqiy Germaniya poytaxtidagi kundalik hayotga ham xos edi. Odamlar boshqa joyda topilmaydigan narsalarni topishlari mumkin edi va savdo obyektlari butun GDR uchun namuna boʻldi. Doʻkonlar juda xilma-xillikni taklif qildi va did bilan bezatilgan edi. Odamlar Sybylle yoki Kosmos kabi kafelarda dam olishlari mumkin boʻlgan. Kechqurun esa ular oʻz mehmonlarini Varshau (Varshava), Bukarest (Buxarest) (18 % alkogolli Ruminiya pivosi bilan mashhur) yoki Budapesht kabi mashhur restoranlardan biriga olib borishlari mumkin^[3].

Tez orada bulvar GDRda xaridorlar sevgan hududga aylandi. Shuningdek, u tashrif buyuruvchilarni oʻzining „sotsialistik qardosh davlatlar“ madaniyati bilan tanishtirishning mafkuraviy funksiyasini bajardi^[3]. Gʻarbdan tashrif buyuruvchilar uchun xarid qilish aralash tajriba edi. Aksariyat doʻkonlar Sharqiy Germaniya bankidan Gʻarbiy Germaniya markalari Sharqiy Germaniya markalariga 1:1 nisbatda almashtirilganligini koʻrsatuvchi kvitansiyasiz sotib olingan tovarlar uchun toʻlovni qabul qilmagan. Gʻarbda ayirboshlash kursi 1:8 edi, lekin koʻpchilik restoran va kitob doʻkonlarini koʻrish uchun bu talablarga eʼtibor bermadi, shuning uchun savdolashish mumkin edi.

"Stalin hammomi"

2009-yil fevral oyida anonim muallif Vikipediyaning nemis tilidagi sahifasida „Karl-Marks-Allee“ maqolasini tahrir qilib, GDR davrida binolarning fasadlari kafel bilan qoplanganligi sababli yoʻl „Stalin hammomi“ laqabini olganligini daʼvo qilgan. Keyinchalik bir qancha ommaviy axborot vositalari bu daʼvoni takrorladi^[4]^[5]^[6]. Bu termin uchun muqobil tekshirish berilmagan, bu oʻz-oʻzidan havola qilingan iboradir.

Berliner Zeitung gazetasiga yozgan maktubida „Stalin hammomi“ atamasi GDR davrida haqiqatan ham keng tarqalganmi yoki yoʻqmi degan savol tugʻilgandan soʻng^[7], gazeta jurnalisti Andreas Kopietz bu iborani oʻzi oʻylab topganligini tan olgan maqolani chop etdi. Vikipediya muharriri sifatida anonim nomi bilan maqolani tahrirlagan foydalanuvchi keyin ommaga maʼlum boʻldi^[8].

Ommabop ommaviy axborot vositalarida

Bulvar Bertolt Brextning 1953-yildagi Sharqiy Germaniya qoʻzgʻoloni haqidagi „Die Lösung“ satirik sheʼrida oʻzining sobiq nomi Stalinallee bilan tilga olingan.

Fotosuratlar

Frankfurter Tordagi gumbazli minora
Stalin davridagi turar-joy blokining jabhasi
Stalin davridagi turar-joy blokining jabhasi
Fasad detallari
Karl-Marks-Alleedan Berlin teleminorasi tomonning ko'rinishi.
Strausberger maydoni, bulvarning g'arbiy chekkasi
Karl-Marks-Allee Frankfurter Tor va Televizion minorasi bilan
Stalin davridagi binoning yaqin ko'rinishi
Stalinalee. 1950-yil
Stalinalee. 1959-yil
"5 yillik reja" pochta markalari seriyasi. 1953-yil: Weberwiese metro bekati yaqinidagi ko'p qavatli uy oldida turgan oila
Berlin, Stalinalee
Karl-Marks- Alleedagi tirbandlik
Karl-Marks-Alleening yuqoridan ko'rinishi. 2019-yil

Manbalar

↑ „Stalinallee: Palaces for the workers“. Visit Berlin. Berlin Tourismus & Kongress GmbH. Qaraldi: 2022-yil 2-iyul.
↑ Ladd, Brian. The Ghosts of Berlin: Confronting German History in the Urban Landscape. Chicago: University of Chicago Press, 1998 — 187-bet. ISBN 978-0-226-46762-7.
↑ ^3,0 ^3,1 „Karl-Marx-Allee, Berlin, information board | Flickr - Photo Sharing!“. Flickr (2012-yil 11-dekabr). Qaraldi: 2014-yil 4-fevral.
↑ Das längste Baudenkmal Europas [The longest monument in Europe] in Berliner Morgenpost. 1 March 2011.
↑ „Viel Platz, wenige Kunden“. MOZ.de. 2018-yil 28-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 24-sentyabr.
↑ „Nachrichten“ (de). BerlinOnline.de (2011-yil 25-fevral). Qaraldi: 2014-yil 4-fevral.
↑ „Nachrichten“ (de). BerlinOnline.de (2011-yil 1-mart). Qaraldi: 2014-yil 4-fevral.
↑ „Nachrichten“ (de). BerlinOnline.de (2011-yil 24-mart). Qaraldi: 2014-yil 4-fevral.

Havolalar

Media related to Karl-Marx-Allee (Berlin) at Wikimedia Commons

Karl-Marks-Allining fotosayohati

[1] „Stalinallee: Palaces for the workers“. Visit Berlin. Berlin Tourismus & Kongress GmbH. Qaraldi: 2022-yil 2-iyul.

[2] Ladd, Brian. The Ghosts of Berlin: Confronting German History in the Urban Landscape. Chicago: University of Chicago Press, 1998 — 187-bet. ISBN 978-0-226-46762-7.

[flickr1-3] 3,0 ^3,1 „Karl-Marx-Allee, Berlin, information board | Flickr - Photo Sharing!“. Flickr (2012-yil 11-dekabr). Qaraldi: 2014-yil 4-fevral.

[4] Das längste Baudenkmal Europas [The longest monument in Europe] in Berliner Morgenpost. 1 March 2011.

[5] „Viel Platz, wenige Kunden“. MOZ.de. 2018-yil 28-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 24-sentyabr.

[6] „Nachrichten“ (de). BerlinOnline.de (2011-yil 25-fevral). Qaraldi: 2014-yil 4-fevral.

[7] „Nachrichten“ (de). BerlinOnline.de (2011-yil 1-mart). Qaraldi: 2014-yil 4-fevral.

[8] „Nachrichten“ (de). BerlinOnline.de (2011-yil 24-mart). Qaraldi: 2014-yil 4-fevral.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]