Kivi (qush)
Kivi (/ˈkiːwiː/ KEE-wee)[1] — Apteryx (/ˈæptərɪks/) urugʻi, Apterygidae (/ˌæptəˈrɪdʒədiː/) oilasiga mansub Yangi Zelandiyada uchrovchi endemik uchmaydigan qush.[2] Taxminan uy tovuqlari oʻlchamiga ega boʻlgan kivi eng kichik ratitdir. Ratitlar uchmaydigan, yirik va uzun oyoqli qushlar boʻlib, shuningdek, emu, reazlar va kazuarlarni ham oʻz ichiga oladi. DNK ketma-ketligini taqqoslash hayratlanarli xulosaga keldiki, kivi Yangi Zelandiya bilan boʻlgan moadan koʻra yoʻqolib ketgan Malagas fil qushlari bilan koʻproq bogʻliq.[3] Beshta tan olingan turi mavjud boʻlib, ulardan toʻrttasi hozirda kamyob va bittasi yoʻqolish xavfi ostida. Barcha turlarning yoʻqolishiga tarixiy oʻrmonlarning kesilishi salbiy ta'sir koʻrsatdi, ammo ularning qolgan yashash joylari katta oʻrmon zahiralari va milliy bogʻlarda yaxshi himoyalangan. Hozirgi vaqtda ularning omon qolishi uchun eng katta xavf yirtqich sutemizuvchilar hisoblanadi.
| Kivi | |
|---|---|
 Shimoliy orol jigarrang kivisi (Apteryx mantelli) | |
Ilmiy tasniflash | |
| Olam: | Hayvonot dunyosi |
| Sinf: | qushlar |
| Infrasinf: | palaeognathae |
| Turkum: | Apteryginiformes |
| Oila: | Apterygidae |
| Urugʻ: | Apteryx |
| Turlari: | Apteryx haastii, Apteryx owenii, Apteryx rowi, Apteryx australis, Apteryx mantelliS |
| Sinonimlari | |
| Stictapteryx, Pseudapteryx | |
 | |
Kivi tuxumi dunyodagi barcha qushlar ichida tana oʻlchamiga nisbatan eng katta tuxumlardan biridir (urgʻochi vaznining 20% gacha qismini tashkil etadi). Kivining boshqa oʻziga xos moslashuvlari, masalan, tuklari, kalta va qalin oyoqlari, oʻljani koʻrmasdan oldin aniqlash uchun uzun tumshugʻining oxirida burun teshigidan foydalanishi qushning xalqaro miqyosda mashhur boʻlishiga yordam berdi. Kivi Yangi Zelandiyaning timsoli sifatida tan olingan va hattoki Kivi atamasi xalqaro miqyosda Yangi Zelandiyaliklar uchun soʻzlashuv iblislari sifatida ishlatiladi.[4]
Etimologiya tahrir
Maori tilidagi kivi soʻzi odatda qoʻngʻiroq ovozi "taqlididan kelib chiqqan" deb qabul qilinadi.[5] Biroq, ba'zi tilshunoslar bu soʻzni Tinch okeanining tropik orollarida qishlaydigan koʻchmanchi qush boʻlgan Numenius tahitiensisga tegishli boʻlgan proto-yadroviy polineziya *kivisidan olgan.[6] Uzun qiyshiq tumshugʻi va jigarrang tanasi bilan jingalak kiviyga oʻxshaydi. Shunday qilib, birinchi Polineziya koʻchmanchilari kelganlarida, ular yangi topilgan qushga kivi soʻzini qoʻllagan boʻlishi mumkin. Qushlar uchun ishlatilganda bu soʻz odatda bosh harf bilan yoziladi.
Manbalar tahrir
- ↑ "kiwi". Lexico UK English Dictionary. Oxford University Press. n.d.
- ↑ Davies, S.J.J.F. (2004). Grzimek's Animal Life Ecyclopedia (Vol 8: Birds1. 2nd ed.). Gale. p. 89.
- ↑ Mitchell, K. J.; Llamas, B.; Soubrier, J.; Rawlence, N. J.; Worthy, T. H.; Wood, J.; Lee, M. S. Y.; Cooper, A. (23 May 2014). "Ancient DNA reveals elephant birds and kiwi are sister taxa and clarifies ratite bird evolution" (PDF). Science. 344 (6186): 898–900. Bibcode:2014Sci...344..898M. doi:10.1126/science.1251981. hdl:2328/35953. PMID 24855267. S2CID 206555952. Archived from the original on 29 June 2020. Retrieved 24 September 2019.
- ↑ "Kiwis/Kiwi - New Zealand Immigration Service (Summary of Terms)". Glossary.immigration.govt.nz. Archived from the original on 26 April 2009. Retrieved 13 September
- ↑ Kiwi", The American Heritage Dictionary of the English Language (4th ed.), Houghton Mifflin, 2006, archived from the original on 23 November 2007, retrieved 14 April 2008
- ↑ "kiwi", Polynesian Lexicon Project Online, archived from the original on 24 July 2011, retrieved 7 January 2011