Vikipediya

Kosmodrom

Kosmodróm (qadimgi yunoncha: δρόμος soʻzdan olingan boʻlib «koinot» va «poyga uchun joy» ma'nolarini anglatadi') — koinot apparatlari ishga tushiriladgan hudud, belgilab qoʻyilgan inshootlar oʻrin egallaydigan majmua. Koinot samolyotlari uchun analog atamasida aerodrom nomi berilgan. Odatda kosmodromlar katta maydon va kamaholi joylar hamda alohidagi jarayonda aholi yashaydigan hududlarda, raketalar zarar etkazmaydigan pogʻonalarda uchiriladigan maskanlar yoki qoʻshni uchiriladigan maydonlar qurilishi uchun qarz olishyapti.Hammasidan koʻra kosmodromni manfaatli vaziyati ekvator boʻlib bu kosmodromdan uchiriladigan aylanish raketalari uchun qulay maskan, hammasidan koʻra energiya talab qila oladigan etarli foydalanish tuprogʻi mavjud. Uchar Raketalar ekvatorda ishga tushirilishi oʻrta kenglikda joylashgan kosmodromda uchiriladigan raketa bilan taqqoslaganda 10 % yonilgʻi tejaladi. Kosmodromlar orbitaga bir qancha katta va foydali yuklarni olib chiqaoladigan va tashishiga muvofiq boʻlishi kerak. Istiqbol davrlarida olimlar uchun xalqaro kosmodromni koʻzga koʻrinarli sayyoraning yuqori nuqtasi Jomolúngma (Everest) choʻqqisida qurish va ishga tushirish variantlarning biri boʻlgan edi. Raketa uchirilishi elektromagnit toʻlqiniga yotqizilgan shkaladagi tezlashish prinsipiga mavjud joyda ruxsat etiladi va yonilgʻi dvigatellarining qizishi boshlanishida tejab qolishi zararli chiqindilar miqdorini kamaytiradi. Orbitani ekvatorda suyukli qiyalik bilan ishga tushirish mumkin. Modomi, ki ekvatorda raketalarni koinotga uchirib yuboradigan darajada qobiliyatli shunday kosmodrom loyihalari koʻp davlatlarda paydo boʻldi. Rossiya 2008-yilda oʻzining 2007-yilgi xususiy koʻrsatkichiga nisbatan 27 raketalar uchirilgan va raketalarni orbitaga qoʻyib yuborish soni boʻyicha dunyoda birinchi oʻrnini saqlab qolgan. Aksariyat 27 dan (19) raketalarning parvozi Boyqoʻngʻir kosmodromi bilan bajarilgan, oltitasi — Plesesk kosmodromi bilan (Arxangelsk viloyati). Bittadan fazoviy parvozlar " Oydin " (Orenburg viloyati) va " Kapustin jar " (Astraxan viloyati) poligon bilan ishga tushiriladigan bazalarda amalga oshirilgan. AQShda 2008-yili 14 raketalar uchirilib, kuchli toʻrtlik qatoridan joy olgan. Xitoy esa 11 raketani koinotda ishga tushirdi, Yevropa mamlakatlarida 6 raketa uchirilgan. 2007-yilda Rossiya 26 uchirilishni amalga oshirgan, AQSh — 19, Xitoy — 10, Yevropa koinot boʻlimi — 6, Hindiston — 3, Yaponiya — 2[1].

2012-yilda fazoviy uchar raketalarning planetadagi kosmodromlardan orbitaga qoʻyib yuborilishi soni:

Dunyo kosmodromlari

tahrir
Oʻzbekcha nomi
Inglizchs nomi
 Atama variantlari

 Jihoz

 Joylashinuvi

 Kordinatalari

 Ishlatishga kiritilgan
 Birinchi uchirilish
[2] 		Yopiq

Vumera Woomera -   Avstraliya
  Birlashgan Qirollik		 Janubiy Avstraliya Shtati 30.955330°57′19.08″S 136°31′55.91″E / 30.9553000°S 136.5321972°E / -30.9553000; 136.5321972 1947 1967 1976
Alkantara Alcantara -   Braziliya Maranyan Shtati 02.36522°21′54.61″S 44°22′38.64″W / 2.3651694°S 44.3774000°W / -2.3651694; -44.3774000 1990 1990 -
Palmaxim Palmachim Yavna
Baza 25		   Isroil Isroil markaziy okrugi 31.884831°53′05.42″N 34°40′48.72″E / 31.8848389°N 34.6802000°E / 31.8848389; 34.6802000 1971[3] 1988 -
Shrixarikota Sriharikota Satisha Dxavana nomidagi fazoviy markaz, (ShAR, SHAR, Satish Dhawan Space Centre)   Hindiston Anxra-Pradesh Shtati 13.719913°43′12″N 80°13′49″E / 13.719914°N 80.230353°E / 13.719914; 80.230353 1971 1980 -
Al-Anbar Al Anbar[4] Al-Anbar fazo markazi   Iroq Al-Anbar provinsiyasi 32.782232°46′55.92″N 44°17′58.63″E / 32.7822000°N 44.2996194°E / 32.7822000; 44.2996194 ? 1989 (?) 1991 (?)
Semnan[5] Semnan   Eron Ostan Semnan 35.222235°13′19.79″N 53°53′42.05″E / 35.2221639°N 53.8950139°E / 35.2221639; 53.8950139 2009 -
San-Marko San Marco Hozirgi Luiji Broglio nomidagi fazo markazi
(Luigi Broglio Space Centre)		   Italiya Formoza boʻgʻozi,
  Keniya Keniya suv territoriyasi		 02.94082°56′27″S 40°12′48″E / 2.94080°S 40.213401964°E / -2.94080; 40.213401964 1964 1967 1988
Venchan Wenchang Xaykou, Haynan   Xitoy Xaynan oroli 19.61719°37′12″N 110°45′3.6″E / 19.62000°N 110.751000°E / 19.62000; 110.751000 2012[6] 2013[7] -
Sichan Xichang 27 Baza   Xitoy Sichuan Provinsiyasi 28.246028°14′45.66″N 102°1′35.60″E / 28.2460167°N 102.0265556°E / 28.2460167; 102.0265556 1970 1984 -
Tayyuan Taiyuan[8][9] Uchjay
(Wuzhai)		   Xitoy Shansi Provinsiyasi 38.848738°50′55.32″N 111°36′28.52″E / 38.8487000°N 111.6079222°E / 38.8487000; 111.6079222 1968 1988 -
Tszyutsyuan Jiuquan 10 Baza, Dunfen (Dongfeng)
oldingi nomi — Chanchensze,
Shuanchenszi		   Xitoy Aymak Alashan
(Mongoliya ichida)		 40.95777840°57′28″N 100°17′30″E / 40.95778°N 100.29167°E / 40.95778; 100.29167 1958 1970 -
Tonxe Musudan-ri Raketalar uchun Kvanday amaliyot poligoni   KXDR Xamgyon-Pukto Provinsiyasi 40.85555640°51′20″N 129°39′57″E / 40.85556°N 129.66583°E / 40.85556; 129.66583 1984 -[10] -
Naro Naro Naro fazo markazi (Naro Space Center)  Koreya  Koreya Respublikasi Venarodo (Oenaro)oroli, Cholla-Namdo Provinsiyasi 34.43186734°25′55″N 127°32′06″E / 34.431867°N 127.535069°E / 34.431867; 127.535069 2009 -[11] -
Boyqoʻngʻir Baikonur Boyqoʻngʻir, Tyuratam,
oldin — Leninsk		   Qozogʻiston
  Rossiya		 Qiziloʻrda viloyati,  Qozogʻiston 45.96611145°57′58″N 63°18′28″E / 45.96611°N 63.30778°E / 45.96611; 63.30778 1957 1957 -
Kapustin Yar Kapustin Yar 4-nchi davlat markaziy poligoni (4GTsMP), Znamensk   Rossiya Astraxan viloyati 48.565548°33′55.89″N 46°17′42.71″E / 48.5655250°N 46.2951972°E / 48.5655250; 46.2951972 1946 1962 -
Plesesk Plesetsk 1-nchi davlat amaliyot oʻtqazadigan kosmodromi, GIK-1, GNIIP-53   Rossiya Arxangelsk viloyati 62.96004462°57′36″N 40°41′00″E / 62.960044°N 40.683380°E / 62.960044; 40.683380 1959 1966 -
Svobodniy Svobodny 2-nchi davlat amaliyot oʻtqazadigan kosmodromi, GIK-2, Svobodniy-18   Rossiya Amursk viloyati 51.793551°47′36.62″N 128°11′16.34″E / 51.7935056°N 128.1878722°E / 51.7935056; 128.1878722 1996 1997 2007[12]
Yasniy Dombarovsky "Yasniy" raketalarning uchirilishini taminlaydigan ombor, Dombarovskiy   Rossiya Orenburg viloyati 51.207151°12′25″N 59°51′00″E / 51.20706°N 59.85003°E / 51.20706; 59.85003 1964 2006 -
Vandenberg Vandenberg Gʻarbiy amaliyot poligoni,
Tinc okeani poligon		   AQSh Santa-Barbara Okrugi,
Kaliforniya shtati		 34.729734°43′47″N 120°34′36″W / 34.7297°N 120.5768°W / 34.7297; -120.5768 1957 1959 -
Kadyak Kodiak "Kadyak" Uchirilish kompleksi,
(Kodiak Launch Complex, KLC)
Mis Nerrou (Narrow Cape)		   AQSh Kadyak oroli,
shtat Аляска		 57.43583357°26′09″N 152°20′16″W / 57.435833°N 152.337778°W / 57.435833; -152.337778 1998 2001 -
Kvadjaleyn Kwajalein Reygan amaliyot poligoni, Reagan Test Site (RTS), oldingi nomi — U.S. Army Kwajalein Atoll (USAKA), Kwajalein Missile Range (KMR)   AQSh Omelek oroli, Kvajaleyn atolli,   Marshall Orollari 08.99958°59′58″N 167°39′16″E / 8.99948°N 167.65457°E / 8.99948; 167.65457 1964 2008 -
Kennedi fazo markazi John F. Kennedy
Space Center (KSC)		 Sharqiy amaliyot poligoni   AQSh Brevard Okrugi,
Florida shtati		 28.585028°35′06″N 80°39′04″W / 28.585°N 80.651°W / 28.585; -80.651 1962 1967 -
Mis Kanaveral Cape Canaveral Sharqiy amaliyot poligoni
Cape Canaveral Air Force Station (CCAFS)		   AQSh Brevard Okrugi,
Florida shtati		 28.488928°29′20″N 80°34′40″W / 28.48889°N 80.57778°W / 28.48889; -80.57778 1949 1958 -
Uollops[13] Wallops Uollops orollarida joylashgan amaliyot markazi
(Wallops Island Test Center, WITC, WFF, WAL, KWAL)		   AQSh Akkomik Okrugi ,
Virjiniya shtati		 37.833037°49′59″N 75°29′24″W / 37.8330°N 75.4899°W / 37.8330; -75.4899 1945 1961 -
Kuru Kourou Gvianadagi fazo markazi
(Guiana Space Centre)		   Fransiya

  Yevropa Ittifoqi Yevropa Ittifoqi Yevropa ittifoqi||  Fransiya Gvianasi ||05.23935°14′21″N 52°46′06″W / 5.239263°N 52.768376°W / 5.239263; -52.768376||1968||1970||-

Xammagir Hammaguir Boshlangʻich Beshar (shahar) raketalar amaliyoti oʻtqaziladigan markaz   Fransiya   Jazoir 30.893530°53′37″N 3°02′09″W / 30.8935°N 3.0357°W / 30.8935; -3.0357 1947 1965 1967
Tanegasima Tanegashima Tanegasima fazo markazi (TNSC)   Yaponiya Tanegasima oroli, Kagosima prefekturasi 30.399530°23′58″N 130°58′13″E / 30.399500°N 130.970283°E / 30.399500; 130.970283 1969 1975 -
Utinoura Uchinoura Utinoura fazo markazi(USC), Kimotsuki   Yaponiya Kagosima Prefekturasi 31.251031°15′3.60″N 131°4′55.98″E / 31.2510000°N 131.0822167°E / 31.2510000; 131.0822167 1962 1970 -

Adabiyot

tahrir
  • Tverdovskiy V. N., Kosmodrom, M., 1977.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Rossiya operedila SShA i Yevropu po kolichestvu zapuskov kosmicheskix raket v 2008 godu, 2016-03-04da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2013-05-07
  2. ↑ Ushbu kosmodromlardan muvaffaqiyatli orbitaga chiqqan birinchi raketalar
  3. ↑ Priblizitelnaya data osnovaniya aviabazi [1] (Wayback Machine saytida 2009-07-18 sanasida arxivlangan)[2]
  4. ↑ Al Anbar
  5. ↑ Nazvanie i mestopolojenie yavlyayutsya predpolojitelnimi.
  6. ↑ Predpolojitelnaya data okonchaniya stroitelstva kosmodroma. Uje suщestvuyuщiy raketniy poligon bil postroen v seredine 1980-x.[3]
  7. ↑ Predpolojitelnaya data pervogo puska
  8. ↑ Taiyuan
  9. ↑ Taiyuan — Chinese Space Facilities
  10. ↑ Proizvedeni dva kosmicheskix zapuska v 1998 i 2009 godax, dannie ob ix uspeshnosti roznyatsya.
  11. ↑ Perviy zapusk, osuщestvlyonniy 25.08.2009, okonchilsya neudachey — sputnik ne vishel na zadannuyu orbitu iz-za problem s obtekatelem, posle chego sgorel v plotnix sloyax atmosferi.[4]
  12. ↑ Na baze ЗАТО Свободный-18 k 2015 godu planiruetsya postroit noviy kosmodrom — „Vostochniy“[5]
  13. ↑ S 2006 goda chast poligona arendovana chastnoy aerokosmicheskoy korporatsiey i ispolzuetsya dlya kommercheskix zapuskov pod nazvaniem „Среднеатлантический региональный космопорт“ Mid-Atlantic Regional Spaceport (MARS)

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kosmodrom&oldid=3876005" dan olindi