Kosmonavtlarning harakatlanish boʻlimi
Kosmonavt harakatlanish boʻlimi (yoki kosmonavt manyovr qilish boʻlinmasi) – ochiq kosmosda sayr qilish paytida kosmonavtni kosmik kemaga nisbatan harakatlantirish uchun qoʻllangan. Kosmonavtlar uchun yaratilgan birinchi harakatlanish boʻlimi Gemini 4 parvozida foydalanilgan qoʻlda boshqariladigan manyovr qurilmasi (HHMU) edi.
Modellari
tahrirQoʻlda boshqariladigan manyovr boʻlinmasi
tahrir
1965-yilda Gemini 4 missiyasida Ed White tomonidan qoʻllangan qoʻlda boshqariladigan manyovr qurilmasi EVA „zip“ toʻpponchasi boʻlgan. Qoʻlda ushlanadigan bu toʻpponcha bir necha funt azot saqlagan va Gemini kosmik kemasi atrofida cheklangan harakatlanish imkonini bergan[1]. Bu qurilma 1966-yilda Gemini 10 missiyasida astronavt Micheal Collins tomonidan ham ishlatilgan boʻlgan.
USAF astronavtlarni manyovr boʻlinmasi
tahrir
Amerika Qoʻshma Shtatlari Harbiy-havo kuchlari (USAF) tomonidan ishlab chiqilgan Astronavt Manyovr Boʻlinmasi (AMU) Gemini kosmik kemasini Boshqariladigan orbital laboratoriya (MOL) loyihasining bir qismi sifatida ishlatishni rejalashtirgan boʻlgan. AMU vodorod peroksidini yoqilgʻi sifatida ishlatadigan orqa yukxalta boʻlgan. AMU ning umumiy delta-v qobiliyati taxminan sekundiga 250 fut (76,2 metr) ni tashkil etgan, bu MMU ga nisbatan qariyb uch baravar koʻp boʻlgan. Astronavt AMUni orqa xaltaga oʻxshatib oʻziga mahkamlagan va keyinchalik ishlab chiqarilgan MMU kabi ikkita qoʻl boshqaruvchisi yordamida harakat qilgan. Yoqilgʻi issiq gaz koʻrinishida chiqishi sababli, astronavtning skafandriga Chromel-R metall matosidan toʻqilgan metall „shim“ qoʻshish orqali oʻzgartirish kiritish zarur boʻlgan. AMU Gemini 9 missiyasi bortida olib ketilgan, ammo sinovdan oʻtkazilmagan, chunki astronavt Eugene Cernan Gemini kabinasidan AMU saqlash joyiga, kosmik kemaning orqa tomoniga manevr qilishda qiynalgan va haddan tashqari qizib ketgan, bu esa uning dubulgʻasi old tomonining tumanlanishiga olib kelgan. AMU, shuningdek, Gemini 12 bortida uchirilishi va Gemini kosmik kemasidan bogʻlanmagan holda uchishi kerak boʻlgan, ammo missiyaga ikki oy qolganda tozalangan[2]. NASA bosh astronavti Deke Slayton keyinchalik oʻz tarjimai holida AMU MOL dasturi uchun ishlab chiqilgan boʻlishi mumkinligini taxmin qilgan, chunki Harbiy havo kuchlari „boshqalarning sunʼiy yoʻldoshlarini tekshirish imkoniyatiga ega boʻlishlari mumkin deb oʻylashgan“[3].
Avtomatik barqarorlashtirilgan manyovr qurilmasi (ASMU)
tahrir
1973-yilda Avtomatik barqarorlashtirilgan manyovr boʻlimi (ASMU) Skylab 3 va 4 missiyasi davomida Skylab bortida sinovdan oʻtkazilgan[4]. Orbital laboratoriya ichida sinovdan oʻtkazilgan, u azot gazi ishlatilgan, bu qurilmani ham yaroqsiz, ham mos sinovdan oʻtkazish imkonini bergan. Skylab AMU Shuttle MMUga eng yaqin boʻlgan, ammo kosmik kemadan tashqarida ishlatilmadi, chunki EVAlar hayotni qoʻllab-quvvatlovchi koʻkrak qafasiga biriktirilgan astronavtlar bilan oʻtkazilgan
Oyoq bilan boshqariladigan manyovr qurilmasi (FCMU)
tahrirOyoq bilan boshqariladigan manyovr qurilmasi Skylab doirasida sinovdan oʻtkazilgan. Uning maqsadi kosmonavtning qoʻllarini boʻshatish boʻlgan. U orqa tomondagi idishda joylashgan sovuq, yuqori bosimli azot gazi bilan harakatlangan[5]. Uni mos kelmasligi sinovdan oʻtkazilgan.
Boshqariladigan manyovr boʻlimi
tahrir
Boshqariladigan manyovr boʻlimi (MMU) – bu harakatlantiruvchi ryukzak boʻlib, u NASA astronavtlari tomonidan 1984-yilda uchta kosmik kemada foydalanilgan. MMU kosmonavtlarga kemadan uzoq masofada bogʻlanmagan EVA kosmik yurishlarini amalga oshirish imkonini bergan. MMU amaliyotda bir juft nosoz aloqa sunʼiy yoʻldoshlarini, Westar VI va Palapa B2 ni olish uchun ishlatilgan. Uchinchi missiyadan soʻng boʻlinma isteʼmoldan chiqarilgan.
Sovet SPK
tahrir
Sovet Ittifoqi, shuningdek, Mir kosmik stansiyasiga parvozlarda kosmonavtlarni harakatlantirish tizimidan foydalangan. SPK (yoki UMK, UPMK[6]) kosmik kema MMU dan kattaroq edi, azot oʻrniga kislorodni oʻz ichiga olgan va xavfsizlik bogʻichiga biriktirilgan boʻlgan. Bogʻlanganiga qaramay, SPK mustaqil Orlan kosmik kostyumini kiygan kosmonavtga orbita majmuasi atrofida „uchishga“ imkon bergan, bu esa boshqa yoʻl bilan kirish deyarli imkonsiz boʻlgan hududlarga kirishga imkon bergan. 1990-yilda Mirda sinovdan oʻtkazilgan boʻlsa-da, kosmonavtlar Strelakranidan foydalanishni afzal koʻrganlar (Mobil xizmat koʻrsatish tizimiga teng). Kvant-2 moduliga tashqi tomondan biriktirilgan SPK, Mir ekspluatatsiyadan chiqarilganidan keyin atmosferaga qaytganda vayron boʻlgan.
21KStizimi Orlan-DMA kosmik kostyumi uchun xavfsizlik ipidan emas, balki havo oqimi dvigatellaridan foydalangan holda butunlay yangi dizayndir[6]. Bu tizim MMU ga oʻxshash boʻlgan. U avtomatik ravishda barqarorlashtirildi, 6 daraja erkinlik qoʻllanilgan, ogʻirligi 180 kg dan kam, delta-v 30 m/s, amaliy tezligi 1 m/s va 8°/s2 aylanish tezlanishiga imkon beradigan favqulodda rejimga ega boʻlgan[7].
Xavfsizligi
tahrirEVA qutqaruvi uchun soddalashtirilgan yordam (SAFER) kosmik sayohatlar paytida xavfsizlik qurilmasi sifatida moʻljallangan kichikroq ryukzakni harakatlantirish tizimidir. U 1,4 kg gazsimon azotni oʻz ichiga olgan, bu MMU ga qaraganda ancha kam delta-v qobiliyatini taʼminlagan, taxminan sekundiga 10 fut (3 metr).Biroq, SAFER MMU ga qaraganda kamroq murakkab, arzon va foydalanish osonroq va cheklangan delta-v faqat rejalashtirilgan qutqarish vazifasi uchun yetrali boʻlgan. Prototiplari ishlab chiqilgan ekipajning oʻzini oʻzi qutqarish (CSR) qurilmalari qatoriga shishiriladigan qutb, teleskopik qutb, ikki ustunli qutb va bola tipidagi lasso qurilmasi (astroropa) kirgan.
Manbalar
tahrir
- ↑ Kranz, Gene. Failure Is Not an Option. Berkley Books, 2000 — 135-bet. ISBN 0-425-17987-7.
- ↑ Kenneth S. Thomas & Harold J. McMann. US Spacesuits. Chichester, UK: Praxis Publishing Ltd., 2006 — 32-bet. ISBN 0-387-27919-9.
- ↑ Slayton, Donald K. "Deke". Deke! U.S. Manned Space: From Mercury to the Shuttle, 1st, New York: Forge (St. Martin's Press), 1994 — 174-bet. ISBN 0-312-85503-6. OCLC 29845663.
- ↑ Leland F. Belew: „SP-400 Skylab, Our First Space Station, Chapter 7 -- The Second Manned Period“. George C. Marshall Space Flight Center (1977).
- ↑ Millbrooke. „From Engineering Science To Big Science, Chapter 13 -- More Favored than the Birds: The Manned Maneuvering Unit in Space“ (1998).
- ↑ 6,0 6,1 Isaac Abramov & Ingemar Skoog. Russian Spacesuits. Chichester, UK: Praxis Publishing Ltd., 2003. ISBN 1-85233-732-X.
- ↑ Igor Afanasiev & Dmitry Vorontzov. „Cosmonaut's Personal Transport“. Vokrug Sveta. Qaraldi: 5-noyabr.
Adabiyotlar
tahrir- Suited for spacewalking a teacher's guide with activities for technology education, mathematics, and science.. DIANE Publishing — 34-bet. ISBN 978-1-4289-2748-3.