Malayya Federatsiyasi
Malayya Federatsiyasi (malaycha: Persekutuan Tanah Melayu) — Sharqi-janubiy Osiyoda, Malakka yarim orolining janubida joylashgan davlat. Maydoni 131 ming kvadrat kilometr. Aholisi 6,6 million kishi. Asosan malayya xalqlari, xitoy, hind va arablardan iborat boʻlib, davlat tili malayya tilidir. Poytaxti Kuala-Lumpur shahri (aholisi 315 ming kishi).
Malayya Federatsiyasi malaycha: Persekutuan Tanah Melayu
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Madhiya: God Save the King / Queen (1948–1957) Negaraku (1957–1963) | |||||||||||||
 Malayya Federatsiyasining joylashgan joyi (toʻq koʻk) | |||||||||||||
| Maqom |
Britaniya protektorati (1948–1957) Millatlar Hamdoʻstligiga aʼzo davlat sifatida mustaqil monarxiya (1957–1963) | ||||||||||||
| Poytaxt | Kuala Lumpur | ||||||||||||
| Rasmiy til(lar) |
Malaya (rasmiy), Inglizcha | ||||||||||||
| Hukumat |
Britaniya protektorati sifatidagi Federatsiya (1948–1957) Federal parlamentli saylanadigan konstitutsiyaviy monarxiya (1957–1963) | ||||||||||||
| Monarx | |||||||||||||
• 1948–1952 |
Georg VI | ||||||||||||
• 1952–1957 |
Yelizaveta II | ||||||||||||
• 1957–1960 |
Abdul Rahmon | ||||||||||||
• 1960 |
Hisomuddin | ||||||||||||
• 1960–1963 |
Putra | ||||||||||||
| Oliy komissar | |||||||||||||
• 1948 |
Edvard Gent | ||||||||||||
• 1948–1951 |
Genri Gerni | ||||||||||||
• 1952–1954 |
Jerald Templer | ||||||||||||
• 1954–1957 |
Donald MakGillivrey | ||||||||||||
| Qonun chiqaruvchi hokimiyat |
Federal qonunchilik kengashi (1948–1959) Parlament (1959-yildan) | ||||||||||||
• Yuqori palata |
Dewan Negara (Senat) (1959-yildan) | ||||||||||||
• Quyi palata |
Dewan Rakyat (Vakillar palatasi) (1959-yildan) | ||||||||||||
• Tashkil topgan |
1948-yil 1-fevral | ||||||||||||
• Mustaqillik |
1957-yil 31-avgust | ||||||||||||
• Malayziya shartnomasi |
1963-yil 16-sentyabr | ||||||||||||
| Pul birligi |
Malayya dollari (1948–1953) Malayya va Britaniya Barneosi dollari (1953–1967) | ||||||||||||
| Vaqt mintaqasi |
UTC+7:30 (Malaya Standard Time) | ||||||||||||
| |||||||||||||
Tabiati tahrir
Malakka yarim oroli dengiz oʻrtasidagi torgina quruqlikdan iborat. Tepa va togʻli yerlari koʻproq boʻlib, nam tropik iqlimga ega. Yerining 75 foizi qalin oʻrmonlardan iborat.
Tarixi tahrir
XVI asrda Malayyani portugaliyaliklar bosib oldi. XVII asrda gollandlar qoʻliga oʻtdi. XІX asr boshida esa uni Angliya imperializmi egallab, bir necha qismlarga boʻlib yubordi.
Ikkinchi jahon urushi davrida Malayyani yapon askarlari bosib oldilar. Urushdan keyin yana inglizlar qaytib keldi. Mustamlakachilar koʻp yillar davomida mahalliy aholini vahshiylarcha qirdilar, uy-joylarini vayron etdilar, serhosil ekinzorlarni oʻzlarining xususiy mulklariga aylantirdilar. Ammo, xalq oʻz ozodligi uchun astoydil kurashni davom ettirdi. Ingliz mustamlakachilari Malayya xalqini asoratda saqlash uchun koʻp urindi, yangi harbiy texnikani ishga soldi. Ammo, baribir boʻysundira olmadi.
1957-yil 31-avgustda Malayya federatsiyasi mustaqil deb eʼlon qilindi.
Sanoati tahrir
Qishloq xoʻjaligida asosiy ekinlari kauchuk (dunyodagi tabiiy kauchukning uchdan biri), sholi, kokos palmasi, shirin kartoshka va choy edi.
Foydali qazilmalaridan eng muhimi qalayi boʻlib, kapitalistik dunyoda qazib chiqariladigan qalayining uchdan biri shu mamlakatdan olindi. Kuala-Lumpur va Jorjtaun shaharlarida qalayi eritish zavodlari bor boʻlgan. Bundan tashqari, volfram, temir rudasi, boksit, oltin va uran rudasi bor edi. Mamlakatda sement va gʻisht zavodlari, rezinka poyafzal va kauchuk fabrikasi, ananas konserva, palma yogʻi va guruch zavodlari ishlab turgan.
Qishloq xoʻjaligi va sanoatning yirik korxonalari Angliya va AQSh monopolistlari, maydalari esa mahalliy burjuaziya qoʻlida edi.
Chet ellarga kauchuk, qalayi va palma yogʻi chiqarib, chetdan oziq-ovqat mahsulotlari, metall, uskunalar keltirilgan.
Davlat tuzumi tahrir
Malayya federatsiyasi konstitutsion monarxiyadir.
Davlat boshligʻi sultonlar kengashi tomonidan besh yil muddatga saylanadi. Davlat boshligʻi bosh vazirni va hukumat aʼzolarini tayinlaydi. U ikki palatali parlament oldida javobgardir. Qonun chiqaruvchi hokimiyat parlament ixtiyoridadir.
Malayya federatsiyasi Britaniya Millatlar hamdoʻstligi tarkibiga kiradi va Angliya bilan turli iqtisodiy hamda harbiy shartnomalar ila bogʻlangan.
Siyosiy partiyalari tahrir
Malayya birlashgan milliy tashkiloti – 1946-yilda tuzilgan, malayya burjuaziyasining partiyasi; Malayyalik xitoylar uyushmasi – 1949-yilda tuzilgan, xitoy burjuaziyasining partiyasi; Malayya hindlar kongressi – Malayyadagi hind burjuaziyasining partiyasi; Sotsialistik xalq fronti – 1958-yilda tuzilgan partiya. Kommunistik partiya 1931-yilda tuzilgan, 1948-yildan buyon yashirin holatda ishlamoqda. Malayyaning SSSR bilan diplomatik aloqasi yoʻq[1].
Manba tahrir
- ↑ Sarvar Azimov. Jahondagi mamlakatlar. Qisqacha siyosiy va iqtisodiy maʼlumotlar (1962) — 178- bet.