Vikipediya

Maqsad

Maqsad (falsafada) — inson amaliy faoliyatining avvaldan fikran oʻylangan natijasi. Maqsad insonlarga xos boʻlib, uni kelajakning loyihasi, deb taʼriflash mumkin. Ehtiyoj, manfaat, motiv individ yoki ijtimoiy guruh xulq-atvori, faoliyatining muhim tarkibiy qismlari boʻlsa, Maqsad faoliyat yoʻnalishini belgilovchi elementdir. Maqsadning shakllanishiga subʼyektning ehtiyoj va manfaatlari kuchli taʼsir oʻtkazadi. Maqsadning real va noreal, qisqa muddatli va uzoq muddatga moʻljallangan, asosiy va ikkinchi darajali va boshqa turlari bor. Real Maqsadlar subʼyektning imkoniyatlari, atrof muhitning holati va obyektiv qonuniyatlarni hisobga olsa, noreal Maqsadlar faqatgina subʼyektning orzu-istaklarini ifodalaydi, atrofdagi vaziyatni hisobga olmaydi[1].

Maqsadni belgilash tahrir

 
Birlashgan Millatlar Tashkiloti shtab-kvartirasida Ming yillik rivojlanish maqsadlari koʻrsatilgan plakat

Maqsadlarni belgilash nazariyasi empirik tadqiqot asosida tuzilgan va tashkilot psixologiyasidagi eng muhim nazariyalardan biri deb ataladi[2]. Maqsad qoʻyish nazariyasining otalari Edvin A. Lokk va Gari P. Latham 2002-yilda nazariyaning asosiy xulosalarini har tomonlama koʻrib chiqishdi[3]. Xulosa qilib aytganda, Lokk va Latham aniq, qiyin maqsadlar oson maqsadlar yoki "qoʻlingizdan kelganini qilish" bo'yicha koʻrsatmalardan koʻra yuqori natijalarga olib kelishini aniqlaydi, agar taraqqiyot haqida fikr ta'minlangan boʻlsa, odam o'z maqsadiga sodiq boʻlsa, shaxs esa vazifani bajarish qobiliyati va bilimiga ega. Lokk va Latemning fikriga koʻra, maqsadlar ishlashga quyidagi yoʻllar bilan taʻsir qiladi[3]:

  1. maqsadlar eʻtibor va saʻy-harakatlarni maqsadga muvofiq faoliyatga yoʻnaltiradi,
  2. qiyin maqsadlar koʻproq harakatga olib keladi,
  3. maqsadlar qatʻiyatni oshiradi, qiyin maqsadlar esa harakatni uzaytiradi va
  4. maqsad bilvosita qoʻzgʻalishga va vazifaga tegishli bilim va strategiyalarni topishga va ulardan foydalanishga olib keladi.

Baʻzi murabbiylar aniq, oʻlchanadigan, erishish mumkin boʻlgan, tegishli va vaqt bilan chegaralangan (SMART) maqsadlarni belgilashni tavsiya qiladi, ammo hamma tadqiqotchilar ham bu SMART mezonlari zarurligiga rozi emas[4]. SMART tizimi mezon sifatida maqsad qiyinligini oʻz ichiga olmaydi; Lokk va Lathamning maqsad qoʻyish nazariyasida, vazifani bajarganlarning oʻrtacha oldingi koʻrsatkichlariga asoslanib, 90 foiz qiyinchilik darajasida maqsadlarni tanlash tavsiya etiladi[5][3].

Maqsadlar uzoq muddatli, oʻrta muddatli yoki qisqa muddatli boʻlishi mumkin. Asosiy farq - bu ularga erishish uchun zarur boʻlgan vaqt[6]. Qisqa muddatli maqsadlar nisbatan qisqa vaqt ichida, uzoq muddatli maqsadlar uzoq muddatda va oraliq maqsadlar oʻrta vaqt ichida bajarilishidir.

Harakat bosqichlarining tafakkur nazariyasi tahrir

Biror kishi oʻz maqsadiga erishishdan oldin, birinchidan, ular xohlagan yakuniy holat qanday boʻlishini hal qilishlari kerak. Piter Gollvitserning harakat bosqichlari haqidagi tafakkur nazariyasi, agar shaxs maqsadga erishmoqchi boʻlsa, ikki bosqichdan oʻtishi kerakligini taklif qiladi[7]. Birinchi bosqichda shaxs oʻz maqsadini mezonlarni aniqlab, uni amalga oshirishga boʻlgan sadoqatidan kelib chiqib, qaysi maqsadni qoʻyishini hal qiladi. Ikkinchi bosqich - rejalashtirish bosqichi boʻlib, unda shaxs qaysi xatti-harakatlar toʻplamini oʻz ixtiyorida ekanligini hal qiladi va ularga oʻzlari xohlagan yakuniy holat yoki maqsadga erishishga imkon beradi[8]:342–348.

Maqsad xususiyatlari tahrir

Maqsadning maʻlum xususiyatlari maqsadni aniqlashga va shaxsning ushbu maqsadga erishish uchun motivatsiyasini aniqlashga yordam beradi. Maqsadning xususiyatlari odamlarni maqsadga erishishga nima undayotganini aniqlash imkonini beradi va boshqa shaxsiy xususiyatlar bilan bir qatorda maqsadga erishishni bashorat qilishi mumkin.

  • Ahamiyat maqsadning jozibadorligi, intensivligi, dolzarbligi, ustuvorligi va belgisi bilan belgilanadi[8]. Muhimlik yuqoridan pastgacha boʻlishi mumkin. .
  • Qiyinchilik maqsadga erishish ehtimolining umumiy baholari bilan aniqlanadi[8].
  • O'ziga xoslik maqsad sifatli boʻlsa va noaniqlikdan aniq ifodalangangacha boʻlsa aniqlanadi[8]. Odatda, yuqori darajadagi maqsad pastki darajadagi pastki maqsaddan noaniq; masalan, muvaffaqiyatli karyeraga ega boʻlishni xohlash magistrlik darajasini olishni xohlashdan koʻra noaniqroqdir.
  • Vaqtinchalik diapazoni maqsadning davomiyligi va proksimaldan (tezkor) distal (kechiktirilgan) oraligʻi bilan belgilanadi[8].
  • Ong darajasi insonning maqsadni kognitiv anglashini bildiradi. Ogohlik odatda proksimal maqsadlar uchun distal maqsadlarga qaraganda yuqoriroqdir[8].
  • Maqsadning Murakkabligi maqsadga erishish uchun qancha kichik maqsadlar zarurligi va bir maqsad boshqasi bilan qanday bogʻlanishi bilan belgilanadi[8]. Masalan, kollejni bitirishni murakkab maqsad deb hisoblash mumkin, chunki u koʻplab kichik maqsadlarga ega (masalan, yaxshi baholar olish) va boshqa maqsadlarga, masalan, mazmunli ish topishga bogʻliq.

Maqsadning siljishi tahrir

Maqsadning oʻzgarishi korxona yoki tashkilotning dastlabki maqsadlari vaqt oʻtishi bilan turli maqsadlar bilan almashtirilganda sodir boʻladi. Baʻzi hollarda, bu muammolarni keltirib chiqaradi, chunki yangi maqsadlar dastlabki maqsadlarga erishish uchun oʻrnatilgan mexanizmlarning imkoniyatlaridan oshib ketishi mumkin. Tashkilot tomonidan qabul qilingan yangi maqsadlar, shuningdek, xodimlarning umumiy kelishmovchiliklarini kamaytirish uchun tuzilmalarni yaratish va qoʻllash kabi ichki tashvishlarga tobora koʻproq eʻtibor qaratilishi mumkin[9]. Baʻi hollarda tashkilot ichida anʻanaviy boʻlib qolgan xatti-harakatlarni takrorlash orqali tashkilotning asl maqsadlari qisman oʻzgartiriladi. Misol uchun, vidjetlar ishlab chiqaruvchi kompaniya mashhur xayriya tashkiloti uchun mablagʻ yigʻish yoki mahalliy tuman yarmarkasida chodir qurish orqali yaxshi reklama izlashga qaror qilishi mumkin. Agar mablagʻ toʻplash yoki tuman yarmarkasi chodiri muvaffaqiyatli boʻlsa, kompaniya buni yillik an'anaga aylantirishni tanlashi mumkin va oxir-oqibat eng xayriya mablagʻlarini to'plash yoki eng yaxshi tuman yarmarka chodiriga ega boʻlish kabi yangi maqsad uchun koʻproq xodimlar va resurslarni jalb qilishi mumkin. Baʻzi hollarda maqsadlar oʻzgartiriladi, chunki boshlangʻich muammo hal qilinadi yoki boshlangʻich maqsadga erishish imkonsiz boʻladi. Mashhur misol, poliomiyelitga qarshi kurashni moliyalashtirish tashkiloti sifatida boshlangan Dimlar marti, ammo bu kasallik poliomiyelitga qarshi vakcina tomonidan samarali nazoratga olingandan soʻng, u vakcinaga oʻtdi. Tugʻilish nuqsonilarga qarshi kurashuvchi tashkilot[9].

Yana qarang tahrir

  • Qarama-qarshi rejalashtirish
  • Qaror qabul qilish dasturi
  • Moslashtirish yo'nalishi
  • Maqsad agent dasturlash tili
  • Maqsadlarni modellashtirish
  • Maqsad yoʻnalishi
  • Maqsadni dasturlash
  • GQM|Maqsad–savol–metrik (GQM)
  • Maqsad nazariyasi
  • Maqsadlar boʻyicha boshqaruv
  • Darvoza ustunlarini siljitish
  • Maqsadlar va asosiy natijalar (OKR)
  • Muloyimlik
  • Regulyativ fokus nazariyasi
  • Strategik boshqaruv
  • Strategik rejalashtirish
  • SWOT tahlili
  • Maqsad (roman)|Maqsad (roman)
  • The Jackrabbit Factor

Manbalar tahrir

  1. ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
  2. ↑ . doi:10.5465/amle.2003.10932132. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 . doi:10.1037/0003-066X.57.9.705. PMID 12237980. 
  4. ↑ . doi:10.53841/bpsicpr.2012.7.2.146. http://coachingconsultinginternational.com/wp-content/uploads/2013/01/An-integrated-model-of-goal-focused-coaching-Grant-ICPR-2012.pdf. 
  5. ↑ . doi:10.1016/0749-5978(89)90053-8. 
  6. ↑ Creek, Jennifer. Occupational therapy and mental health, 4th, Churchill Livingstone Elsevier. ISBN 9780443100277. OCLC 191890638. 
  7. ↑ Gollwitzer, P. M. (2012). Mindset theory of action phases. In P. A. M. Van Lange. A. W. Kruglanski, & E. T. Handbook of motivation science (pp. 235–250). New York: Guilford Press.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 Motivation: biological, psychological, and environmental. ISBN 9781138036321. OCLC 1009183545. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Karen Kirst-Ashman, Inson xulq-atvori, jamoalar, tashkilotlar , va Makro ijtimoiy muhitdagi guruhlar (2007), p. 112. 




"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Maqsad&oldid=4293894" dan olindi