Matti Nykänen

Matti Nykänen
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavallud paytidagi ismi	Matti Ensio Nykänen
Fuqaroligi	Finlandiya
Tavallud sanasi	17-iyul 1963-yil; Jyväskylä, Finlandiya
Vafot sanasi	4-fevral 2019-yil ; (55 yoshda); Jyväskylä, Finlandiya
Sport
Qaysi sport	(Changʻida sakrash)

Matti Ensio Nykänen — (1963-yil 17-iyulda tavallud topgan – 2019-yil 4-fevralda vafot etgan)^[1]. 1981-yildan 1991-yilgacha musobaqalarda qatnashgan finlandiyalik changʻi sportchisi. Barcha davrlarning eng buyuk erkak changʻi hisoblanadi. Matti beshta qishki Olimpiya medalini (toʻrtta oltin), toʻqqizta jahon chempionati medalini (beshta oltin) va Finlandiya chempionatining 22 medalini (14 oltin) qoʻlga kiritgan^[1]. Eng muhimi, u 1988-yilgi Qishki Olimpiya oʻyinlarida uchta oltin medalni qoʻlga kiritgan va niderlandiyalik Ivon van Gennip bilan birga qishda eng koʻp medal olgan sportchiga aylanishgan.

Nykänen — bu sportning barcha beshta muhim musobaqalarida gʻolib chiqqan yagona changʻi sportchisi: Qishki Olimpiya oʻyinlarida oltin medal (uch marta), changʻida sakrash boʻyicha jahon chempionati (bir marta), changʻida uchish boʻyicha jahon chempionati (bir marta), toʻrtta Jahon kubogining umumiy unvonlari va Toʻrt tepalik turnirlarini (ikki marta) oʻz ichiga oladi. Uning toʻrtta Jahon kubogi gʻolibi Adam Małysz bilan boʻlgan barcha vaqtlardagi erkaklar rekordidir. Nykänen tarixda changʻi uchish boʻyicha besh karra jahon rekordchisi boʻlib qolmoqda.

1990-yillardan boshlab Nykänenning mashhur shaxs sifatidagi maqomi asosan uning shaxsiy munosabatlari, estrada xonandasi sifatidagi faoliyati va koʻpincha spirtli ichimliklarni koʻp isteʼmol qilish va zoʻravonlik bilan bogʻliq turli hodisalar bilan bogʻlangan. U 2004-yilda pichoqbozlik voqeasidan keyin 26 oyga, 2009-yilda esa xotiniga nisbatan qilgan zoʻravonligidan keyin yana 16 oyga qamoq jazosiga hukm qilingan^[2].

Changʻida sakrash faoliyati

Matti Nykänenning Olimpiya, Jahon chempionati va Finlandiya medallari Sport muzeyida. Toʻplam Finlandiya sport muzeyi fondiga tegishli

1980-yillarning koʻp qismida Sharqiy germaniyalik Nykänen va Jens Weißflog sportda ustunlik qilishgan. Nykänen 1984-yilda Sarayevoda boʻlib oʻtgan qishki Olimpiya oʻyinlarida oltin va kumush medalni qoʻlga kiritgan. Uning 17,5 ochko jamgʻargan oltin medaldagi gʻalabasi oʻsha paytdagi Olimpiya oʻyinlari tarixidagi eng yirik gʻalaba hisoblangan. 1988-yilda Kalgaridagi Qishki Olimpiada oʻyinlarida ham birinchi boʻlib ikkala tepalik boʻyicha ham oltin medallarni qoʻlga kiritgan.

1985-yilda Planikada 191 metr masofaga ucha olgan, bu jahon rekordi Piotr Fijas (Polsha) 1987-yilda yana Planikada 194 metrga uchgunga qadar qisqa vaqt ichida saqlanib turgan. Uning boshqa yutuqlari qatoriga Jahon chempionati darajasidagi jami toʻqqizta medallar (beshta oltin) ham kiradi. Bundan tashqari jami 46 Jahon kubogi musobaqalarida gʻolib boʻlgan (hozirgi rekordchi Gregor Shlierenzauer, Avstriya) va toʻrt marta umumiy chempionlikni qoʻlga kiritgan (shuningdek, rekord, hozirda Adam Małysz Polsha).

Matti ikki marta nufuzli Toʻrt tepalik turnirida gʻolib boʻlgan^[3]. U XCHF changʻi uchish boʻyicha jahon chempionatida besh marta qatnashgan va har safar medallarni qoʻlga kiritgan. Nykänen, shuningdek, Xolmenkollen changʻi festivalida ikki marta (1982-yil, 1985-yil) changʻida sakrash musobaqasida gʻolib boʻlgan. 1987-yilda Nykänen Xolmenkollen medali bilan taqdirlangan (Hermann Vaynbux bilan birgalikda).

2008-yil 28-fevralda changʻidan sakrash boʻyicha faxriylar oʻrtasidagi Xalqaro profesionallar chempionatida gʻolib boʻlgan^[4].

Beshta jahon rekordiga ega yagona shaxs

1984-yil 16-martda ikki marta 182 metr (597 fut) balandlikda changʻida sakrash boʻyicha jahon rekordini oʻrnatgan^[5]^[6]^[7]. Ertasi kuni esa 185 metr (607 fut)ga uchib Oberstdorfdagi musobaqa tarixiga, Gʻarbiy Germaniyada nomini muhirlab qoʻygan^[8]^[9].

1985-yil 15-martda 187 metr (614 fut) va 191 metr (627 fut) balandlikda changʻida sakrash boʻyicha ikkita jahon rekordini oʻrnatgan, ikkalasi ham Yugoslaviyaning Planitsa shahridagi Velikanka Bratov Gorishekda majmuasida analga oshirilgan^[10]^[11].

Olimpiya oʻyinlari

Turnir jadvali

Tadbir	Oddiy tepalik	Katta tepalik	Jamoaviy
1984-yil Sareyevo	Kumush	Oltin	Yoʻq
1988-yil Kalgari	Oltin	Oltin	Oltin

Jahon chempionati

Turnir jadvali

Mavsum	Umumiy natijalar	4H	SF
1980—1981-yil	26	—	Yoʻq
1981—1982-yil	4	11	Yoʻq
1982—1983-yil	01 !	01 !	Yoʻq
1983—1984-yil	02 !	03 !	Yoʻq
1984—1985-yil	01 !	02 !	Yoʻq
1985—1986-yil	01 !	—	Yoʻq
1986—1987-yil	6	65	Yoʻq
1987—1988-yil	01 !	01 !	Yoʻq
1988—1989-yil	9	02 !	Yoʻq
1989—1990-yil	19	16	Yoʻq
1990—1991-yil	—	—	—

Changʻida sakrash boʻyicha jahon rekordlari

Matti jami beshta jahon rekordini oʻrnatgan, bu tarixdagi changʻichilar orasida eng koʻpi hisoblanadi.

Sana	Tepalik	Manzil	Metr	Ballar
1984-yil 16-mart	Heini-Klopfer-Skiflugschanze K182	Oberstdorf, Gʻarbiy Germaniya	182	597
1984-yil 16-mart	Heini-Klopfer-Skiflugschanze K182	Oberstdorf, Gʻarbiy Germaniya	182	597
1984-yil 17-mart	Heini-Klopfer-Skiflugschanze K182	Oberstdorf, Gʻarbiy Germaniya	185	607
1985-yil 15-mart	Velikanka bratov Gorišek K185	Planitsa, Yugoslaviya	187	614
1985-yil 15-mart	Velikanka bratov Gorišek K185	Planitsa, Yugoslaviya	191	627

Shaxsiy hayoti

Matti Nykänen Finlandiyada harbiy xizmatda, 1984-yil

Nykänen olti marta uylangan:

Tiina Hassinen (1986—1988-yillar), bir oʻgʻil bor^[12].

Pia Hynninen (1989—1991-yillar), bir qizi bor^[12].

Sari Paanala (1996—1998-yillar)^[12] (Nykänen shu nikoh paytida familiyasini Paanalaga oʻzgartirgan^[13])

Mervi Tapola (2001—2003-yillar, 2004—2010-yillarda qayta turmush qurgan)

Pia Talonpoika (2014 -vafotiga qadar).

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 „Troubled Finnish ski jumping legend Matti Nykänen dead at 55“ (inglizcha). Yle News (4-fevral 2019-yil). Qaraldi: 5-fevral 2019-yil.
↑ Young, Brett; Sarkar, Pritha. „Ski jumping-Olympic champion Nykanen handed 16-month jail term“. Reuters (24-avgust 2010-yil). Qaraldi: 29-mart 2011-yil.
↑ „home.no“. Home.no. Qaraldi: 4-fevral 2019-yil.
↑ The Winter Olympics. The Mountaineers Books — 225-bet. ISBN 9781594853272.
↑ „Rekordni polet 182 m (page 1)“ (slovencha). Delo (17-mart 1984-yil).
↑ „Že prvi dan v Oberstdorfu Nykänen svetovni rekorder (page 6)“ (slovencha). Delo (17-mart 1984-yil).
↑ „Matti Nykänen - Oberstdorf 1984 - 182 m - World record“. YouTube (18-mart 2017-yil). 2022-yil 1-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-noyabr 2022-yil.
↑ „Nykänen na smučeh poletel 185 metrov (page 1)“ (slovencha). Delo (19-mart 1984-yil).
↑ „Matti Nykänen zasenčil vse: rekord 185 m in dve zmagi!“ (slovencha). Delo (19-mart 1984-yil).
↑ „V manj kot dveh urah trije svetovni rekordi in kup državnih (page 5)“ (slovencha). Delo (16-mart 1985-yil).
↑ „Matti Nykänen - Planica 1985 - 191 m - World record“. YouTube (15-mart 1985-yil). 2022-yil 1-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-noyabr 2022-yil.
↑ ^12,0 ^12,1 ^12,2 „Nykänen, Matti – 7 päivää“. Seiska.fi (5-oktabr 2007-yil). 2012-yil 29-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-yanvar 2017-yil.
↑ „Nykäsestä Paanalaksi | Elävä arkisto“. yle.fi. Qaraldi: 29-mart 2011-yil.^{[sayt ishlamaydi]}

[Yle-1] 1,0 ^1,1 „Troubled Finnish ski jumping legend Matti Nykänen dead at 55“ (inglizcha). Yle News (4-fevral 2019-yil). Qaraldi: 5-fevral 2019-yil.

[reuters20100824-2] Young, Brett; Sarkar, Pritha. „Ski jumping-Olympic champion Nykanen handed 16-month jail term“. Reuters (24-avgust 2010-yil). Qaraldi: 29-mart 2011-yil.

[3] „home.no“. Home.no. Qaraldi: 4-fevral 2019-yil.

[4] The Winter Olympics. The Mountaineers Books — 225-bet. ISBN 9781594853272.

[5] „Rekordni polet 182 m (page 1)“ (slovencha). Delo (17-mart 1984-yil).

[6] „Že prvi dan v Oberstdorfu Nykänen svetovni rekorder (page 6)“ (slovencha). Delo (17-mart 1984-yil).

[7] „Matti Nykänen - Oberstdorf 1984 - 182 m - World record“. YouTube (18-mart 2017-yil). 2022-yil 1-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-noyabr 2022-yil.

[8] „Nykänen na smučeh poletel 185 metrov (page 1)“ (slovencha). Delo (19-mart 1984-yil).

[9] „Matti Nykänen zasenčil vse: rekord 185 m in dve zmagi!“ (slovencha). Delo (19-mart 1984-yil).

[10] „V manj kot dveh urah trije svetovni rekordi in kup državnih (page 5)“ (slovencha). Delo (16-mart 1985-yil).

[11] „Matti Nykänen - Planica 1985 - 191 m - World record“. YouTube (15-mart 1985-yil). 2022-yil 1-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-noyabr 2022-yil.

[seiska-12] 12,0 ^12,1 ^12,2 „Nykänen, Matti – 7 päivää“. Seiska.fi (5-oktabr 2007-yil). 2012-yil 29-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-yanvar 2017-yil.

[13] „Nykäsestä Paanalaksi | Elävä arkisto“. yle.fi. Qaraldi: 29-mart 2011-yil.^{[sayt ishlamaydi]}

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]