|
'''Piyoz''' ({{lang|la|''Allium''}}) — [[loladoshlar]] oilasiga[[oila (biologiya)|oila]]siga mansub ikki yillik va [[koʻp yillik oʻtlar|koʻp yillik oʻtsimon oʻsimliklar]] turkumi[[turkum]]i, sabzavot va manzarali ekin. Shim. yarim sharda 500 ga yaqin turi[[tur (biologiya)|tur]]i maʼlum. Eng koʻp turlari [[Oʻrta Osiyo]], [[Kavkaz]], Sharqiy[[Sharq]]iy Sibirda[[Sibir]]da, kamroq turi Yevropada[[Yevropa]]da va [[Uzoq SharkdaSharq]]da uchraydi. Oʻzbekistonda[[Oʻzbekiston]]da P.ning doyra piyoz (qirqbarg piyoz), piskom P. (togʻ piyoz), koʻrimsiz piyoz, gʻadir-budur piyoz, havorang P. (gulpi-yozgulpiyoz), yovvoyisarimsoq P., sarimsoq P. (sarimsoq), Shubert P.i (choʻchqa piyoz), qoratov piyozi (choʻchqaquloq), novcha piyoz (anzur piyoz), chimyon P., Seversov P. i kabi 15 yovvoyi turi usadi. Asosan, 6 turi — osh P. (vatani Oʻrta Osiyo va [[Afgʻoniston]]), batun P. (vatani Sharqiy Sibirning janubi), porey P. (vatani [[Oʻrta dengizboʻyi oʻlkasi|Oʻrta dengiz boʻylari]]) va b. ekib yetishtiriladi.
Eng koʻp tarqalgan turi osh P. ({{lang|la|''A.sera cepa'' L.}}<!--А.сера Л.-->) tuproq unumdorligiga gʻoyat talabchan, sovuqqa chidamli va oʻta namsevar sabzavot ekini. Oʻrta Osiyodan tashqari [[AQSH]], [[Bolgariya]], [[Ispaniya]], [[Misr]], [[Fransiya]], [[Italiya]] va Yaponiyada[[Yaponiya]]da koʻp ekiladi. Oʻzbekistonda 2 yillik, ay-rimayrim mamlakatlarda 2 va 4 yillik ekin. P. boshlari yapaloq, uzunchoq yoki yumaloq. Tarkibida (navlariga qarab) 2,4—14% qand, 2—13,9 mg% S vitami-ni, efir moyi, bargida esa 19—57,7 mg% S vitamini, shuningdek, A, V,, V2 vitaminlari va 1,3—5,9 mg% A pro-vitamini, limon va olma kislotalar, fitonsidlar va b. bor.
P. boshi poyasining[[poya]]sining shoxlanishiga qarab kam, oʻrtacha va kup uyali navlarga ajratiladi. Kam uyali navlar[[nav]]lar 1, ay-rimayrim hollarda 2, oʻrta uyali navlar 2— 3, koʻp uyali navlar 5 va undan kup pi-yozboshlarpiyozboshlar hosil qiladi. Taʼmiga kura, osh piyoz navlari achchiq, yarim achchik, va chuchuk turlarga ajratiladi.
P., asosan, ovqatga ishlatiladi. Tabobatda oshqozon-ichak, nafas organlari va yurak-tomir sistemasi kasalliklarini davolashda foydalaniladi. Osh P. bir yoki bir necha generativ va vegetativ kurtaklar joylashgan qisqa poyadan iborat. Guli ikki jinsli. Il-dizi popuk ildiz. Urugʻi uch qirrali, 1000 donasi 2,5—4 g . P. janubiy, gʻar-biy, sharqiy kenja turlarga boʻlinadi. Oʻzbekiston va Qozogʻiston janubida janubiy va, qisman, gʻarbiy kenja turga oid mahalliy navlar tarqalgan. Bularga Andijon oq P.i (yirik, oq), Samarqand qizil 172 P.i (dumaloqyassi, qizil), margʻilon P.i yoki tuxum P. (choʻzik, tuxumsimon, oq), Qoratol P.i( dumalok, tillarang), Farobi (yirik, dumaloqyassi, oq), Kaba 132 (yirik, dumaloq, jigarrangsarik), Tungani-56 (dumaloqyassi, toʻq binafsharang) va Ispan 313 (yirik, dumaloq, och sarik) P.lari va b. kiradi.
{{stub}}
{{no iwiki}}
{{OʻzME}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->
[[Turkum:Bir pallali oʻsimliklar]]
|
