Ali Xomanaiy: Versiyalar orasidagi farq

| ismi = Sayid Ali HusayniHusayniy HomeneiXomanaiy

| oʻtmishdoshi = [[Ruhillo HomeyniXomeyniy]]

| otasi = Javod Husayniy HomeneiXomanaiy

| partiyasi = [[Kurashuvchi kliriklar assotsiatsiyasi|KKA]] (1977—1979, 1987-h.v) <br />[[Islom Respublikasi partiyasi|IRP]] (1979—1987)

'''Sayid Ali HusayniHusayniy HomeneiXomanaiy''' ({{lang-fa|سید علی حسینی خامنه‌ای}} {{IPA|[ʔæˈli hosejˈni xɒmeneˈʔi]}}, {{lang-az|سید علی حسینی خامنه‌ای /Seyyid Əli Xameneyi}}; [[1939-yil]], [[17-iyul]]; [[Mashhad]], [[Eron]]) — [[Eron]]lik siyosiy va diniy arbob. Eron Oliy Rahbari - Oyatullo. 1981—1989-yillarda Eronning 3-Prezidenti.

Ali Sayid HusayniHusayniy HomeneiXomanaiy [[1939-yil]]ning [[17-iyul]] kuni [[Eron]]ning [[Mashhad]] shahrida tugʻilgan. HomeneiXomanaiy oilada sakkiz farzanddan ikkinchisi boʻlgan. Kelib chiqishi va millati boʻyicha [[Ozarbayjonlar|ozarbayjondir]]. Ali HomeneiXomanaiy [[Muhammad]] paygʻambarning avlodlaridan biri boʻlgan [[Saidiylar]]dan kelib chiqgan. Uning bobosi Sayid Hussayn [[Janubiy Ozarbayjon]]da taniqli din arbobi hisoblanib, avval [[Hiyoboniy]] va [[Tabriz]]da, keyinroq esa [[Iroq]]ning [[En-Najaf]] shahrida yashab oʻtgan. Ali HomeneiningXomanaiyning otasi Sayid Javod Husayniy HomeneiXomanaiy madrasada muallim, keyinroq Mashhad shahri ulamolaridan biri boʻlgan. 93 yoshida vafot etgan. Ali HomeneiXomanaiy oʻz otasi haqida shunday degan: "''Otam mashhur ulamo boʻlgan. Biroq u juda sofdil boʻlib asketik hayot tarzini kechardi. Bizning hayotimiz ogʻir edi. Esimda, baʼzi vaqtlar uyimizda tushlik yoʻq edi. Onam qiyinchilik bilan bizga ovqat tayyorlardi... Tushligimiz non va mayizdan iborat edi."'' Onasi [[Yazd]] shahridan boʻlib, [[1989-yil]]da 76 yoshida vafot etgan.

Ali HomeneiXomanaiy oʻz taʼlimini [[Mashhad]] shia akademiyasida (''Havza'') boshlagan. Uning muallim va oʻqituvchilari Haj Shayx Hoshim Gʻazviniy va Oyatullo Miloniy boʻlgan. [[1957-yil]]da HomeneiXomanaiy [[Najaf]] shahriga koʻchib oʻtadi. Bir yil Najafda yashab [[Qum]] shahriga koʻchib oʻtadi. Qum shahrida u Oyatullo [[Husayn Borujerdiy]] va [[Ruhillo HomeyniHomeyniy]] bilan tanishadi. Ruhillo HomeyniningHomeyniyning radikal dunyoqarashi Ali HomeneigaXomanaiyga qattiq taʼsir qilib u faol tarzda Shohga qarshiaksilshoh targʻibotini boshlaydi. [[1964-yil]]da Ruhillo HomeyniHomeyniy Erondan badargʻa qilinadi. Ali HomeneiXomanaiy esa [[Birjand]]da «SAVAK» tomonidan hibsga olinadi, biroq keyinroq ozod etiladi va HomeneiXomanaiy Mashhadga qaytib ketadi. [[1963]]—[[1975-yil]]gacha Homeneiu yana besh martmarta bir necha oyga qamoqqa tushadi.

Ali HomeneiXomanaiy Islom inqilobining eng faol ishtirokchilaridan va Ruhillo HomeyniningHomeyniyning eng yaqin maslakdoshlaridan biri edi. Inqilobdan soʻng ular tomonidan «Jumhuriye islomi» gazetasiga asos solindi. Ruhillo HomeyniHomeyniy Ali HomeneiniXomanaiyni [[Tehron]]dagi bosh juma masjidi imomi (rahbari) (oʻsha paytda [[Tehron]]dagi umumdavlat va umummilliy siyosiy xabarlar joyi) etib tayinlaydi. Ushbu lavozimda u Oyatullo [[Husayn Ali MontazariMontazariy]]ning oʻrnini egalladi. Keyinroq u kam vaqt [[Abulhasan Banisadr]] hukumatidagi harbiy qoʻmondonlik vaziri oʻrinbosari boʻlib faoliyat yuritadi. Ali HomeneiXomanaiy bir necha marotaba eron-iroq urushi paytida [[parlament]] komiteti nomidan frontlarga tashrif buyuradi.

[[1981-yil]]ning [[27-iyun]] kuni soʻl-radikal «Mojahedine halq» partizanlik tashkiloti tomonidan Ali HomeneigaXomanaiyga suiqasd amalga oshiradi. Biroq ushbu suiqasd ular oʻylaganidek amalga oshmaydi. Oʻsha paytda, matbuot anjumani oʻtkazilayotgan paytda, HomeneiningXomanaiyning yonidagi magnitofonga oʻrnatilgan va yashirilgan bomba portlaydi. Portlash natijasida HomeneiningXomanaiyning oʻng qoʻli ishlamay qoladi. Suiqasddan ikki oy oʻtgach, yana oʻsha tashkilot hukumat boshligʻi kotibiyati binosida portlash uyushtiradi. Ushbu portlash natijasida oʻsha paytdai [[Eron Prezidenti]] [[Muhammad Ali Rojaiy]] va bosh vazir [[Muhammad Javod Bahonar]] halok boʻlishadi.

Oʻsha yili oʻtkazilgan navbatdan tashqari prezidentlik saylovlarida Ali HomeneiXomanaiy 95 % ovoz toʻplab ilk bor prezidentlik lavozimida faoliyatini boshlaydi. Ushbu lavozimda Eronda ilk bor diniy inson gʻalaba qozongan holat sodir boʻladi. Bundan oldin Ruhillo HomeyniHomeyniy [[Eron Prezidenti]] faqat dunyoviy taʼlim olgan inson boʻlishi (Abulhasan Banisadr va Muhammad Ali Rojaiy shunday toifaga kirardi) mumkinligini taʼkidlagan edi. Biroq, HomeneiningXomanaiyning Eronda juda mashhurlik va ommabopligi tufayli u oʻz fikrini oʻzgartirib Ali HomeneiniXomanaiyni prezident saylovlarida qatnashishiga rozilik bildirganbildiradi. Prezident saylovlaridan keyin Eron bosh vaziri etib [[Mir-Husayn Musaviy]] tayinlanadi. Mir-Husayn Musaviyning buvisi Ali HomeneiXomanaiy otasining opasi hisoblangan.

| align=left | Ali HomeneiXomanaiy || 16 003 242 || '''95,02 %'''

Ali HomeneiXomanaiy Eron Prezidenti etib tayinlanganidan keyin Eronda aksilinqilobiy kuchlarga qarshi kurash boshlandi. Ushbu kuchlar faol partizanlik va terrorchilik ishlarini olib borayotgan edi. Ushbu faollik asosan Eronning shimoli-gʻarbiy va gʻarbiy provinsiyalarda yaxshi sezilardi. HomeneiXomanaiy «yoʻnalishdan ogʻish, liberalizm va pro-amerikanizmni» bartaraf etishni talab qildi. Ushbu inqilobiy sudlar tomonidan minglab anti-islomiy muxolifat aʼzolari qatl qilindi. Ushbu davlat terrori [[1982-yil]]gacha kuchda boʻlib, keyinroq ushbu noinsoniy sud davlat tomonidan yopildi.

Ali HomeneiXomanaiy Eronni qariyb butun eron-iroq urushi paytida boshqardi. Uning prezidentligi davrida Islom inqilobi himoyachilari korpusi xalq armiyasidan nufuzli gvardiyaga aylandi. UhbuUshbu ishi uchun HomeneiXomanaiy harbiylarning chuqur hurmatiga sazovor boʻldi. [[1985-yil]]ning [[16-avgust]] kuni Eronda navbatdagi prezident saylovlari boʻlib oʻtdi. Ushbu saylova Ali HomeneiXomanaiy yana bir bor eng koʻp ovoz toʻplab (85 %) ikkinchi prezientlik muddatini boshladi. [[1989-yil]]da Homeinininguning prezidentlik muddati tugadi va u Eron konstitutsiyasi boʻyicha uchinchi marotaba prezidentlikka oʻz nomzodini qoʻyishga haqli emas edi. Shuning uchun u oʻsha yilgi prezident saylovlarida qatnashmadi. Ushbu prezident saylovlarida [[Ali Akbar Rafsanjoniy]] gʻalaba qozondi.

1989-yilning [[3-iyun]] kuni Islom inqilobi rahbari Oyatullo Ruhillo HomeyniHomeyniy [[Tehron]]da vafot etdi. Keyingi kuni Ekspertlar kengashi yigʻilib, 20 soat davom etgan majlisda 74 aʼzodan 60 ta ovoz toʻplab Ali Homenei Eronning yangi Oliy Rahbari Oyatullo deb saylandi. Majlis boshida Oyatullo Ali Meshkiniy, Oyatullo Abdulkarim Musaviy va Oyatullo Muhammad Rizo Gulpayganiy ekspertlar kengashi aʼzolariga Oliy Rahbar lavozimini uchta kishidan iborat yangi Oliy Kengashga topshirishni taklif qilishdi. Ekspertlar kengashi ushbu taklifni rad etishgani bois Oyatullo Muhammad Rizo Gulpayganiy Oliy Rahbar lavozimiga oʻz nomzodini qoʻydi. Biroq yakunda Ali HomeneiXomanaiy 74 ta ovozdan 60 ta ovozni olib Eron Oliy Rahbari etib tayinlandi.

Ali HomeneiXomanaiy azaldan Eronning [[Konservatizm|konservativ]] harakati faollaridan hisoblanadi. Shu bilan birga u [[ilm-fan]] rivojlanishga juda katta eʼtibor beradi. U dunyoda islom rahbarlaridan birinchi boʻlib koʻk hujayralar tadqiqi va terapevtik klonlash amaliyotini qoʻllab-quvvatlagan. Oyatullo HomeneiXomanaiy shuningdek atom energetikasi rivojlanishiga katta hissa qoʻshib kelgan. Uning soʻzlariga koʻra «[[neft]] va [[gaz]] zahiralari vaqt oʻtib tugaydi», shuning uchun u atom energetikasini rivojlanishini Eronning eng ustuvor vazifalaridan biri qilib qoʻyilganqoʻygan.

HomeneiXomanaiy davlat iqtisodiyotining privatizatsiyalanishi templarini tezroq tugatish tarafdorlaridan biri hisoblanadi. [[2004-yil]]da Homenei tashabbusi bilan Eron Konstitutsiyasining 44-moddasi qayta koʻrib chiqilib unga oʻzgartirishlar kiritildi. Yangi moddaga koʻra barcha infratuzilma obʼektlari faqat davlat mulkigina boʻlishi mumkin.

Oyatullo Ali HomeneiXomanaiy fatvo eʼlon qilib, unda yader qurolini yaratish, ishlab chiqarish, saqlash va ishlatish islom dini tomonidan man etilgani eslatib oʻtilgan. [[2005-yil]]ning [[avgust]] oyida ushbu fatvo MAGATE tashkilotining [[Vena]]dagi majlisida Eron delegatsiyasi tomonidan rasman oʻqib eshittirildi. Biroq bir guruh eronlik sobiq diplomatlar HomeneiXomanaiy Eron maxsus xizmatlari va xavfsizlik xizmati aʼzolariga oʻzi eʼlon qilgan fatvo Eron Islom Respublikasiga yader qurolini ishlab chiqarishni man etmaydi deb aytganini bong urishdi.

Fatvoning bajarilishi va taʼsiri shuningdek bir necha shubhalar tufayli savol ostida qoldi. Shubhalanuvchilar HomeneiningXomanaiyning oʻzi eʼlon qilgan fatvosidan qaytishi mumkinligidan xavotirda ekanliklarini aytishdi. Ushbu shubhalar oʻzini oqlar edi, chunki eron-iroq urushi paytida oʻsha paytdagi Oliy Rahbar Ruhillo HomeyniHomeyniy zarar yetkazuvchi qurolga nisbatan fatvosini bekor qilgani va qurol, shu jumladan yader qurolini ishlab chiqarishni qaytalashni buyurgani hammaning esida edi.