Piyoz: Versiyalar orasidagi farq

'''Piyoz''' ({{lang|la|''Allium''}}) — [[loladoshlar]] [[oila (biologiya)|oila]]siga mansub ikki yillik va [[koʻp yillik oʻtlar|koʻp yillik oʻtsimon oʻsimliklar]] [[turkum]]i, sabzavot va manzarali ekin. Shim. yarim sharda 500 ga yaqin [[tur (biologiya)|tur]]i maʼlum. Eng koʻp turlari [[Oʻrta Osiyo]], [[Kavkaz]], [[Sharq]]iy [[Sibir]]da, kamroq turi [[Yevropa]]da va [[Uzoq Sharq]]da uchraydi. [[Oʻzbekiston]]da P.ning doyra piyoz (qirqbarg piyoz), piskom P. (togʻ piyoz), koʻrimsiz piyoz, gʻadir-budur piyoz, havorang P. (gulpiyoz), yovvoyisarimsoq P., sarimsoq P. (sarimsoq), Shubert P.i (choʻchqa piyoz), qoratov piyozi (choʻchqaquloq), novcha piyoz (anzur piyoz), chimyon P., Seversov P. i kabi 15 yovvoyi turi usadi. Asosan, 6 turi — osh P. (vatani Oʻrta Osiyo va [[Afgʻoniston]]), batun P. (vatani Sharqiy Sibirning janubi), porey P. (vatani [[Oʻrta dengizboʻyi oʻlkasi|Oʻrta dengiz boʻylari]]) va b.boshqa ekib yetishtiriladi.

Eng koʻp tarqalgan turi osh P. ({{lang|la|''A. cepa'' L.}}<!--А.сера Л.-->) tuproq unumdorligiga gʻoyat talabchan, sovuqqa chidamli va oʻta namsevar sabzavot ekini. Oʻrta Osiyodan tashqari [[AQSH]], [[Bolgariya]], [[Ispaniya]], [[Misr]], [[Fransiya]], [[Italiya]] va [[Yaponiya]]da koʻp ekiladi. Oʻzbekistonda 2 yillik, ayrim mamlakatlarda 2 va 4 yillik ekin. P. boshlari yapaloq, uzunchoq yoki yumaloq. Tarkibida (navlariga qarab) 2,4—14% qand, 2—13,9 &nbsp;mg% S vitami-ni, efir moyi, bargida esa 19—57,7 &nbsp;mg% S vitamini, shuningdek, A, V,, V2 vitaminlari va 1,3—5,9 &nbsp;mg% A pro-vitamini, limon va olma kislotalar, fitonsidlar va b.boshqa bor.

P., asosan, ovqatga ishlatiladi. Tabobatda oshqozon-ichak, nafas organlari va yurak-tomir sistemasi kasalliklarini davolashda foydalaniladi. Osh P. bir yoki bir necha generativ va vegetativ kurtaklar joylashgan qisqa poyadan iborat. Guli ikki jinsli. Il-dizi popuk ildiz. Urugʻi uch qirrali, 1000 donasi 2,5—4 g . P. janubiy, gʻar-biy, sharqiy kenja turlarga boʻlinadi. Oʻzbekiston va Qozogʻiston janubida janubiy va, qisman, gʻarbiy kenja turga oid mahalliy navlar tarqalgan. Bularga Andijon oq P.i (yirik, oq), Samarqand qizil 172 P.i (dumaloqyassi, qizil), margʻilon P.i yoki tuxum P. (choʻzik, tuxumsimon, oq), Qoratol P.i( dumalok, tillarang), Farobi (yirik, dumaloqyassi, oq), Kaba 132 (yirik, dumaloq, jigarrangsarik), Tungani-56 (dumaloqyassi, toʻq binafsharang) va Ispan 313 (yirik, dumaloq, och sarik) P.lari va b.boshqa kiradi.

Osh P. va uning noʻshidan tashqari, P.ning batun, porey, shnitt, shalot va juda koʻp boshqa turlari ham ozik-ovkatga ishlatiladi. Batun P., (A.fi stulosum) piyoz bosh tugmaydigan koʻp yillik oʻsimlik. Bir joyda 3—4 y. usadi (Salatniy 35 navi). Barglari 25—30 sm boʻlganda— may oxirida yigʻishtiriladi. Hosildorligi 300 s/ga. Porey P. (A. porrum)— piyozbosh tugmaydigan koʻp yillik oʻsimlik. Uzun nishtarsimon bargli, soxta poyali koʻp yillik oʻsimlik. Hosildorligi 250 s/ga. Shnitt (Sibir) P. (A. scho-enoprasum) — vatani Janubiy Osiyo boʻlgan koʻp yillik oʻsimlik. Kam mikdorda yetishtiriladi. Kuchli shoxlanadi — 3 yoshlisi 50 tagacha barg chiqaradi. Bargida 70—105 70–105&nbsp;mg% S vita-mini bor. Sovuqqa oʻta chidamli, hosildorligi 150—200s/ga. Shalot P. (A. ascalonicum) — vatani Janubiy Osiyo boʻlgan kup yillik usimlik. P. boshchalari mayda. Asosan, Kavkazda ochik va yopiq (himoyalangan) tuprokqa bahorda ekiladi. P.ning vegetativ koʻpayadigan sarimsoq P. (A.sativum) turi qimmatli sabzavot ekini (q. [[Sarimsoq]]). P.ning ayrim yovvoyi turlari bargi yoki piyozboshi isteʼmol qilinadi, piskom P. (A. pskemens) kabi boʻyi 1 m ga boradigan ayrim turlari manza-rali bogʻdorchiliqsa ekiladi.