|
'''Qora tuproqlar''' - [[tuproq]] tipi. Asosan, [[lyossimon yotqiziqlar|lyossimon]] qumoqlarda [[dasht]]larning quruq [[moʻtadil iqlim|moʻʼtadil sovuq iqlimi]]da va davriy [[ravish]]da yuviladigan yoki yuvilmaydigan suv rejimida, [[koʻp yillik oʻtlar|koʻp yillik oʻt]] [[oʻsimliklar]] ostida shakllangan, gumusga boy. 1896 y.dayilda rus [[tuproqshunoslik|tuproqshunos]] [[olim]]i [[Dokuchayev Vasiliy Vasilyevich|V.V. Dokuchayev]] tuproq tipi sifatida taʼriflab bergan. Karbonatli ona jinsi, asosan, lyoss va lyossimon qumoqlar, uchlamchi davr neogen yotqiziqlari, gilli jinslar, shoʻrlangan jinslar, ellyuvial jinslardan iborat. Q.t.Qora tuproqlar organik moddalar, jumladan, chirindi (gumus) ning koʻpligi, donador strukturasi, yuqori unumdorligi bilan tavsiflanadi.
Oʻsimliklari oʻtmishda [[oʻrmon-dasht zonalari|oʻrmondasht zonasi]]ning tabiiy oʻsimliklari, oʻrmonlar dasht oʻtloqlari bilan almashib turgan. Hozirgi [[vaqt]]da Q.t.Qora tuproqlar maydonlarining asosiy qismi haydalib, oʻzlashtirilgan. Dashtlardagi tabiiy oʻsimliklar har yili koʻplab organik massa qoldiradi (100—200 s/ga), uning 40—60% oʻsimliklarning ildizidan iborat; gumusli qatlam yupqa (25 sm dan kam) — 120 sm dan ortiq, nor-donligi — rN 5,6—8,0, nam sigʻimi 38—43%. Q.t.Qora tuproqlar podzollashgan, ishqor-sizlangan, tipik, oddiy, jan. kabi 5 ta tipchaga boʻlinadi.
Yer sharida Q.t.Qora tuproqlar maydoni 240 mln. ga. Asosan, Yevrosiyo, Shim. va Jan. Amerikani egallagan Q.t.Qora tuproqlar zonasi Yevrosiyoda, Yevropaning gʻarbi va janubi-sharqi, Mongoliya va Xitoygacha davom etadi. Shim. Amerikada Q.t.Qora tuproqlar AQSH ning baʼzi gʻarbiy shtatlari va Kanadaning jan. provinsiyalarini egallagan; Jan. Amerikada Jan. Argentina va Chilining jan. togʻ etagi r-nlarida joylashgan. Moldaviya, Ukraina, Rossiyaning markaziy viloyatlari, Shim. Kavkaz, Volgaboʻyi, Gʻarbiy Sibirda tarqalgan. Q.t.daQora tuproqlarda kuzgi va bahorgi bugʻdoy, qand lavlagi, kungaboqar, nasha, zigʻir, bogʻdorchilik, sabzavotchilik va tokchilik, chorvachilik rivojlangan. Q.t.Qora tuproqlar unumdorligini oshirishda nam toʻplash va undan unumli foydalanish asosiy ahamiyatga ega. Q.t.Qora tuproqlar suv rejimini yaxshilash uchun sugʻorish oʻtkaziladi, ihota daraxtlari ekiladi va b.boshqa
Xodimat Maxsudov.
{{OʻzME}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->
[[Turkum:Tuproqshunoslik]]
|
