|
T. hududida odam qadimdan yashab kelgan. Bu yerda 2 mln. yil avval yashagan odam suyaklari va qoʻpol tosh qurollar topilgan. Tub aholisi bushmen va gottentot qabilalariga qardosh xalklar boʻlgan. Ular ovchilik va yovvoyi mevalarni yigʻish bilan kun kechirgan.
Mil. 1ming yillik boshlarida bantu va nilot qabilalari dehqonchilik uchun yaroqpi yer va chorva uchun yaylov izlab bu yerga kelib qolgan. 7—8-a.lardaasrlarda T.ning materik qismiga, Zanjibar va unga yaqin orollarga arablar koʻchib kela boshlagan. 16-a.daasrda bu yerda portugallar paydo boʻlib, Afrika qitʼasini mustamlakaga aylantirish uchun Zanjibardan harbiy tayanch hudud sifatida foydalangan. 18-a.daasrda Ummon sultonligi arablari portugaliyaliklarni surib chiqargan. 19-a.asr boshlarida Zanjibar o. va T. sohili Maskat sultonligi kuliga oʻtgan. 1856 y. Maskat sultonligi parchalanishi tufayli Zanjibar sultonligi tashkil topdi. 1884 y. T.ning materik qismini Germaniya bosib oldi. 1890 y. Zanjibarda Angliya protektorati oʻrnatildi. 1jahrn urushidan keyin T.ning materik qismi (Tanganika nomi bilan) Buyuk Britaniya mandatidagi hudud, 2jahonIkkinchi jahon urushidan keyin esa BMT vasiyligidagi inglizlar boshqaradigan hudud boʻlib qoldi. Mahalliy aholining mustamlakachilarga qarshi kurashi (188889, 189197, 190507 yillardagi xalq qoʻzgʻolonlari) 2jahonIkkinchi jahon urushidan keyin ayniqsa kuchaydi. 1961 y. 9 dek.da Tanganika,1963 y. 10 dek.da Zanjibar mustaqil deb eʼlon qilindi.
1964 y. 26 aprelda Tanganika bilan Zanjibar T. Birlashgan Respublikasini tuzdilar. T. — 1961 yildan BMT aʼzosi. Milliy bayrami — 26 aprel — Ittifoq kuni (1964).
Dorussalomda Milliy kutubxona (1967), Unt kutubxonasi, Milliy muzey (1937), Zanjibar davlat muzeyi (1925), Dorussalom yaqinida Etn. muzeyqishlogʻi (1966), Dorussalomda Tibbiyot muzeylab., Dodomada Geol. muzeyi mavjud.
Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi. Asosiy gaz. va jurnalilari: "Deyli nyus" ("Kun yangiliklari", ingliz tilida chiqadigan kundalik gaz., 1972 yildan). "Uxuru" ("Ozodlik", suaxili tilida chiqadigan kundalik gaz., 1961 yildan). "Mzalendo" ("Vatanparvar", suaxili tilida chiqadigan yakshanbalik gaz.,1972 yildan), "Gazet of Yunayted Ripablik" ("Birlashgan respublika gazetasi", ingliz tilida chiqadigan hukumat haftanomasi, 1964 yildan), "Mfanyakazi" ("Ishchi", suaxili tilida chiqadigan haftalik gaz., 1964 yildan), "Kiongozi" ("Rahbar", suaxili tilida chiqadigan katolik gaz., 1950 yildan), "Mvanga" ("Hyp", suaxili tilida chiqadigan oylik jurnali, 1986 yildan). T. axborot agentligi (Shixata) hukumat axborot mahkamasi, 1976 y. asos solingan. T. radiosi — hukumat mahkamasi, 1956 y. tuzilgan; T. Zanjibar radiosi — hukumat mahkamasi, 1964 y. tashkil etilgan; Zanjibar televideniyesi,Adabiyoti suaxili va ingliz tillarida rivojlanmokda. Suaxili adabiyoti tarixi 18-a.danasrdan boshlanadi. Islom dini ruhidagi mumtoz adabiyotda nazm ustun boʻlib, tarixiy, falsafiy va tarbiyaviy mazmundagi dostonlar, ishqiy va siyosiy sheʼrlar yaratildi. 19-a.daasrda suaxili adabiy tili xalq tiliga yakinlashtirilib, arab yozuvidan lotin alifbosiga oʻtildi. Gaz.lar nashr etilib, ularda adabiy asarlarga ham oʻrin berildi. Sayd Aydarus, Sayd Abdalla, Muyaka bin Xoʻja alHasani, Mvan Kuponi— 18—19-a.larasrlar suaxili adabiyotining tanikli namoyandalaridir. Yangi adabiyotning atokli vakili R. Shaaban (1909 —62) falsafiy, adabiy esse va etyudlar, siyosiy makrlalar ("Meninghayotim", "Kusadikika", "Adili va uning akaukalari", "Siti binti Saad") ni yezdi. Umar Hayyom ruboiylarini tarjima qildi.
T. adabiyotining shakllanishi va rivojida jahon adabiyotidan suaxili tiliga tarjima qilingan asarlarning roli katta (maye. U. Shekspir, L. Tolstoy va boshqa ijodi). Ingliz tilidagi adabiyot 20-a.ningasrning 60y.larida yuzaga keldi. Bu tilda yozilgan J. Mbondening "Makonde hayoti" romani va ertaklar toʻplami, P. Palanchoning "Oftobdagi oʻlim" romani, G. Ruxumbika, G. Kalimugogo, M. Njeru, R. Ngetening roman va qissalari, B. Tejani, R. Roberte, S. Nguzo, K.Xaulining sheʼrlari diqqatga sazovor. Dramaturgiya janrida X. Menson barakali ijod qildi.
== Meʼmorligi va tasviriy sanʼati ==
Hind okeani sohilida 8-a.danasrdan arablar bilan forelar asos sola boshlagan Kilva, Chvaki, SongaManara, Kva va boshqa port shaharlari 13—14-a.lardaasrlarda ravnaq topdi, ammo 16-a.daasrda portugaliyaliklar bu shaharlarni vayron qilib tashladilar. Ularda qurilgan koʻpdankoʻp saroy va mayejidlar (KilvaKisivanidagi jome mayejid), turar joylarning krldiklari saqlanib qolgan. 19-a.asr oxiridan port shaharlar (Dorussalom), savdo markazlari (Moshi, Dodoma), yevropalik meʼmorlarning loyihalari asosidagi imoratlar (Moshidagi madaniy markaz, 1948—50, meʼmori E. May) qurildi. 1964 yildan keyin rejali ravishda jamoat binolari va turar joylar qurishga kirishildi (Dorussalomdagi unt majmuasi, Markaziy milliy kutubxona, Kivukonidagi kollej binolari). Qishloqlarda aholining turar joylari asosiy shakli shoxshabba, oʻt va novdadan toʻqilgan chaylalardan iborat.
T.ning ayrim joylarida yukrri paleolit va neolit davriga mansub qoyatoshlarga chizilgan rasmlar saklangan. Yogʻoch va loydan ishlangan haykallar koʻp uchraydi, ularda odamlar yoki hayvonlar, jang va ov manzaralari, niqoblar tasvirlangan. 1964 yildan xalq sanʼati anʼanalari ruhidagi milliy rangtasvir maktabi vujudga kela boshladi. S. J. Ntiro, V. Macha, F.K.Mzangi, T. F. Abdalla kabi rassomlar yetishib chiqdi. Amaliy bezak sanʼatining yogʻoch oʻymakorligi, badiiy toʻqish va kulollik turlari rivojlangan.
|
