Nurjahon begim: Versiyalar orasidagi farq

Kunlardan bir kun shahzoda Salim (keyinchalik Jahongir podshoh) Mehrinisoni bozorda ko‘ribkoʻrib qoladi va unga oshufta bo‘libboʻlib, firoqida o‘rtanadioʻrtanadi. Bu davrda Mehriniso balog‘atbalogʻat yoshiga yetgan, sarv qomat, o‘noʻn to‘rttoʻrt kunlik oydek qiz edi. Shahzoda Salim Mehriniso ishqida kuyib, halovatini yo‘qotadiyoʻqotadi. Nihoyat, unga uylanishga qaror qiladi. U o‘zoʻz qarorini otasi Akbarshohga ([[1542]]—[[1605]]) aytib, undan ijozat so‘raydisoʻraydi. Akbarshoh esa o‘zoʻz o‘g‘liningoʻgʻlining bu qizga uylanishiga qat’iyan qarshilik ko‘rsatadikoʻrsatadi. Akbarshoh o‘g‘liningoʻgʻlining ko‘nglinikoʻnglini sovutmoq uchun Mehrinisoni saroy a’yonlaridan biri — [[Sherafkanxon|Ali Quli Istajliy]] (Sherafkan)ga turmushga chiqishga majbur qiladi. Sherafkan Mehrinisoga uylangach, uni qo‘shinlargaqoʻshinlarga sardor etib [[Bengaliya]]ga ko‘chiribkoʻchirib yuboradi.

[[1605|1605 yilda]] Akbarshoh vafot etadi. Taxtga uning valiahd o‘g‘lioʻgʻli shahzoda Salim o‘tiradioʻtiradi va o‘zinioʻzini Jahongirshoh deb ataydi. Taqdir taqozosini qarangki, [[1611|1611 yilda]] Sherafkanxon Bengaliya hokimi [[Qutbiddin]]ning qabuliga kirganida muhim masala ustida hokim bilan janjallashib qoladi va uni pichoqlab o‘ldiradioʻldiradi. Fojia ustiga yetib kelgan soqchilar Sherafkanxonni ham o‘ldiradilaroʻldiradilar. Shundan so‘ngsoʻng beva qolgan Mehrinisoni Agraga — Jahongirshoh saroyiga jo‘natadilarjoʻnatadilar. Shu voqeadan bir necha muddat o‘tgachoʻtgach, Jahongirshoh Mehrinisoni o‘zoʻz nikohiga oladi.

«[[Muntahab ut-tavorix]]» asarining muallifi [[Hakimxon to‘ratoʻra]] Mehrinisoning Jahongirshoh nikohiga kirishi haqida oldindan bashorat qilingan bir qiziq tush tafsilotini keltiradi. Go‘yoGoʻyo Mehriniso tunlarning birida tush ko‘radikoʻradi. Tushida osmondan quyosh tushib kelib, ko‘rpasikoʻrpasi ichiga kiradi. Shunda uyg‘onibuygʻonib ketadi va ko‘rgankoʻrgan tushini eri Sherafkanxonga so‘zlabsoʻzlab, undan ta’birinn so‘raydisoʻraydi. Sherafkanxon tush ta’biri bo‘yichaboʻyicha bilimdon bo‘lganiboʻlgani tufayli, darhol xotinining tushiga quyidagicha ta’bir aytadi: «Sening to‘shaginggatoʻshagingga podshoh kirar ekan».

Mehriniso o‘zoʻz go‘zalligigoʻzalligi, ziyrakligi, farosatli va tadbirkorligi tufayli faqat Jahongirshohnigina emas, balki saroy ahlini ham o‘zigaoʻziga rom qiladi. Endilikda uni Mehriniso emas, Nurmahal (saroyning nuri) deb ataydilar. Keyinchalik esa jahonning nuri, ya’ni Nurjahon deb ataydilar. Nurjahon begim nozik ta’b shoira ham edi. U Maxfiy taxallusi bilan g‘azallargʻazallar bitgan. Jahongirshoh saltanatida Nurjahonning otasi E’timod-ud Davla nomi bilan bosh vazirlik lavozimigacha ko‘tarilgankoʻtarilgan. Uning o‘g‘lioʻgʻli, ya’ni Nurjahon begimning akasi [[Osafxon]] esa saroy boshqaruvchisi mansabida qoyim bo‘lganboʻlgan.

Nurjahon begim Jahongirshoh saltanatida dono maslahatchi edi. Nurjahon begim mamlakatning ijtimoiy, madaniy hayotiga doir ko‘pginakoʻpgina ezgu tadbirlarni bajargan. U ixtirochi ham edi, chunonchi, gulob va «atri Jahongiriy»ni kashf etgan. Shu bilan birga, bir necha xil xush ta’m, laziz taomlaru xona bezaklarini yaratdi. Saroy a’yonlari orasida uning hurmat e’tibori kun sayin oshib borardi. Tarixiy manbalarning bergan xabariga ko‘rakoʻra, Jahongirshoh suyukli xotini Nurjahon begim sharafiga «Nuri Jahonin» deb atalgan 12 grammli oltin tanga zarb ettirgan.

«Muntaxab ut-tavorix» muallifi Nurjahon begimning shoh bilan qilgan mushoiralaridan (Jahongirshoh ham g‘azallargʻazallar bitgan) bir nechasini ko‘rsatibkoʻrsatib o‘tganoʻtgan. Bu she’rlarni o‘qiganoʻqigan kishn Nurjahon begim zamonasining iste’dodli shoirasi bo‘lganligigaboʻlganligiga shubha qilmaydi. G’azallardan biri quyidagidir:

''Sikandvor kuqat bar sari suxan meso‘xtmesoʻxt.''

''Ki hamchu shu’layi fonus dar kafan meso‘xtmesoʻxt.''

''Zi so‘zisoʻzi sinayi Maxfiy shud on qadar ma’lum,''

''Ki hamchu xas, mijaash dar giriston meso‘xtmesoʻxt.''

''Mazmuni:'' Sening nomayi a’molingni yozarkanman, so‘zsoʻz ustidagi nuqtalar isiriq donalaridek yonardi. Ishqingda shahid bo‘lganlarniboʻlganlarni kechalari tushimda ko‘rardimkoʻrardim. Ular xuddi fonus shulasidek, o‘zoʻz kafanlari ichida yonardilar. Maxfiy qalbining yonishi shu qadar ediki, yig‘lagandayigʻlaganda kipriklari xuddi xasdek yonardi.

So‘nggiSoʻnggi vaqtlarda Jahongirshoh bot-bot kasal bo‘libboʻlib, davlat ishlariga qaramay qo‘yadiqoʻyadi. Ana shunday paytlarda Nurjahon begim saltanat ishlarini boshqarib turadi. Nurjahon begimning saltanat ishlaridagi faoliyati va uning tutgan mavqei Jahongirshohning o‘g‘illarigaoʻgʻillariga, ayniqsa [[Shoh Jahon|shahzoda Xurram]] (Shahobiddin Shoh Jahon)ga yoqmasdi.

Jahongirshoh salomatligi yomonlasha boshlagach, [[1616|1616 yilda]] [[Shaxzoda Parvez|shahzoda Parvez]] (Jahongirshohning ikkinchi o‘g‘lioʻgʻli)ni taxtga valiahd etib tayinlaydi. Jahongirshohning to‘rtinchitoʻrtinchi o‘g‘lioʻgʻli [[Shaxzoda Shahriyor|shahzoda Shahriyor]] irodasiz va qatiyatsiz kishi edi. Nurjahon begim qo‘g‘irchoqqoʻgʻirchoq sifat shahzoda Shahriyorni taxtga valiahd etish maqsadida o‘ziningoʻzining avvalgi eri Sherafkandan bo‘lganboʻlgan qizi — [[Lodila begim]]ni shahzoda Shahriyorga nikohlab beradi. Jahongirshohning uchinchi o‘g‘lioʻgʻli shahzoda Xurram (Shoh Jahon) [[1612|1612 yilda]] 21 yoshida Nurjahon begimning akasi Osafxonning 19 yoshli qizi [[Arjumand bonu]]ga uylangan edi. Binobarin, Osafxonning maqsadi, o‘zoʻz kuyovini shahzoda Hurramni valiahdlikka tayinlatish edi.

Shahzoda Xurram o‘zoʻz otasi Jahongirshohdan ham, valiahd akasi shahzoda Parvezdan ham, ukasi shahzoda Shahriyor va uning homiysi malika Nurjahon begimdan ham xafa edi. Otasidan so‘ngsoʻng taxtga o‘tirishgaoʻtirishga harakat qilarkan, bu yo‘ldayoʻlda asosiy g‘ovgʻov deb Nurjahon begimni bilardi. 1622 yilda Nurjahon begimning otasi vazir E’timod-ud Davlat vafot etgach, Nurjahon begim bilan shahzoda Xurram orasida ayovsiz ziddiyat kuchaydi. Bu davrda kasalmand Jahongirshoh saltanat ishlariga qaramay qo‘yganqoʻygan, binobarin, davlatni boshqarish asosan Nurjahon begim qo‘lidaqoʻlida qolgan edi.

Shahzoda Xurram o‘zoʻz kelajagi haqida taraddudlanib, [[1622|1622 yilda]] otasi Jahongirshoh tomonidan o‘zoʻz qaramog‘igaqaramogʻiga topshirilgan nogiron (ko‘rkoʻr qilingan) akasi — [[Shaxzoda Xusrav|shahzoda Xusravni]] pinhona bo‘g‘ibboʻgʻib o‘ldirtiradioʻldirtiradi, otasi Jahongirshohga esa «sanchiq azobidan vafot etdi», deb xabar yuboradi. Shu zaylda saroy ichida guruhbozlik avj olib, kundan-kun saltanatdan putur keta boshlaydi. Ana shuiday qulay vaziyatni ko‘pdankoʻpdan beri kutib turgan Eron hukmdori [[Shoh Abbos]] to‘satdantoʻsatdan [[Qandahor]]ni qamal qiladi va qirq kunlik qamaldan so‘ngsoʻng shaharni qo‘lgaqoʻlga kiritadi. Jahongirshoh shaharni qaytarib olish maqsadida shahzoda Xurram boshchiligida katta qo‘shinqoʻshin to‘plabtoʻplab, Qandahorga yubormoqchi bo‘ladiboʻladi. Lekin shahzoda Xurram saroydagi notinch vaziyatda taxtdan uzoqlashishii istamay, Qandahorga borishdan voz kechadi va tez kunda otasi Jahongirshohga qarshi qo‘zg‘olonqoʻzgʻolon ko‘taradikoʻtaradi. Qo‘zg‘olonQoʻzgʻolon bostiriladi. Ammo saroydagi guruhbozlik, maxfiy fitnalar mamlakatning ichki va tashqi mavqeiga salbiy ta’sir ko‘rsatadikoʻrsatadi.

Saltanatni vaqtincha Nurjahon begim boshqarardi. U o‘zoʻz niyatlarini amalga oshirish maqsadida Jahongirshohga sodiq lashkarboshi [[Mahobatxon]]ni saroydan chetlatib, Bengaliyaga jo‘natadijoʻnatadi va mol-mulkini ro‘yxatgaroʻyxatga oldiradi. Bundan norozi bo‘lganboʻlgan Mahobatxon saltanatga qarshi bosh ko‘taradikoʻtaradi. Shu voqeadan sal vaqt o‘tgachoʻtgach, Jahongirshoh Nurjahon begim bilan birga poytaxtdan Qobulga qarab safarga chiqadi. Mahobatxon rajputli qo‘shiniqoʻshini bilan yo‘lgayoʻlga chiqib, Shoh qofilasini (karvon) o‘raboʻrab oladi. Mahobatxonning barcha shartlari Jahongirshoh tarafidan nochor qabul qilinadi. Nurjahon begim Mahobatxonga qarshilik ko‘rsatmoqchikoʻrsatmoqchi bo‘ladiboʻladi, lekin kuchlar teng emasligiga ko‘zikoʻzi yetgach, makr-xiyla yo‘liniyoʻlini qidiradi. Shoh karvoni Mahobatxon nazorati ostida Qobulga qarab yo‘lyoʻl oladi. [[Qobul]]ga kirilgach, Nurjahon begim Jahongirshohni Mahobatxon soqchilari qo‘lidanqoʻlidan qutqarib oladi va Kobul qo‘shininiqoʻshinini Mahobatxonga qarshi qo‘yadiqoʻyadi. Endi Mahobatxon uchun kochishdan boshqa chora qolmaydi. U Qobuldan qochib Dekanga boradi va shahzoda Xurramga qo‘shiladiqoʻshiladi.

Ammo bu vaqtda shahzoda Xurramning ahvoli og‘irlashibogʻirlashib, Eronga qochib o‘tishoʻtish fikrida yurardi. Biroq, [[1626|1626 yil]] oktyabr oyida akasi valiahd shahzoda Parvezning to‘satdantoʻsatdan vafot etishi uning so‘ngansoʻngan umidlarini yana jonlantirib yuboradi. [[1627|1627 yili]] Jahongirshoh [[Kashmir]] bo‘ylabboʻylab sayohatga chiqadi. Sayohatdan qaytayotib, xastalanib yo‘ldayoʻlda vafot etadi va [[Lahor]]da dafn etiladi. Bu xabarni eshitgan shahzoda Xurram taxtni egallash uchun Dekandan Agraga yo‘lyoʻl oladi.

Shahzoda Xurram Agraga yetib kelgunga qadar uning qaynotasi Osafxon muvaqqat ravishda marhum shahzoda Husravning o‘g‘lioʻgʻli [[Dovar Baxsh]]ni taxtga o‘tqazadioʻtqazadi. Shahzoda Shahriyorni ushlatib, ko‘zigakoʻziga mil torttirib, ko‘rkoʻr qiladi. Kuyovi shahzoda Xurramning Agraga yaqinlashgani xabarini eshitgan Osafxon taxt sohibi qo‘g‘irchoqqoʻgʻirchoq Dovar Baxshni turli-tuman vasvasalar bilan qo‘rqitibqoʻrqitib, taxtdan voz kechishi va o‘zinioʻzini panaga olishini maslahat beradi. Dovar Baxsh taxtni tashlab qochadi va Eron shohi huzuriga panoh istab boradi.

Shahzoda Xurram [[1628|1628 yil]] fevral oyida [[Agra]]ga kirib, aytarlik qarshiliksiz taxtga o‘tiradioʻtiradi. U saltanatni o‘zoʻz tasarrufiga kiritgach, o‘zinioʻzini «Shoh Jahon» nomi bilan atashnn buyuradi. Niyatlariga yeta olmagan malika Nurjahon begim [[1645|1645 yilda]] vafot etadi va qabri Lahorning Shoh Dara qabristoniga qo‘yiladiqoʻyiladi. «[[Tazkirat ul-havotin|Tazkirat ul-havotin»da]] yozilishicha, Nurjahon begimning qabr toshiga o‘zioʻzi bitgan quyidagi bayt yozilgan ekan:

''Bar mazori mo g‘aribongʻaribon na charog‘icharogʻi,na guli,

''Mazmuni:'' Biz g‘ariblarninggʻariblarning mozorimizda, na chiroq, na gul, na bulbul sadosiyu, na biror parvonani topmaysan.