Bez: Versiyalar orasidagi farq

'''Bez''', bezlar (glandulae) — 1) [[Organizm|organizmning]] normal hayot faoliyati uchun zarur boʻlgan va oʻziga xos maxsus shiralar (sekret) ishlab chiqaradigan hujay-ralar yoki koʻp hujayrali aʼzolar. B.Bez ishlab chiqaradigan moddalarning fiziologi k ahamiyatidan qagi nazar, hujay-ralardan chiqadigan hamma moddalar "sekret" deb yuritiladi. Koʻpgina B.Bez (mas, soʻlak, ter bezi, jigar, meʼda B.Bez)ning chiqaruv yoʻli boʻlib, ishlab chiqaradigan sekretini shu yoʻl orqali tana yuzasiga yoki biror aʼzo boʻshligʻiga ajratadi. Huning uchun tashqi sekresiya bezlari, yaʼni ekzokrin B.Bez deb ataladi. Baʼzi B.daBezda chiqaruv yoʻli boʻlmaydi va ular ishlab chiqaradigan sekret bevosita toʻqima suyuqligi, qon yoki limfaga qoʻshilib ketadi. Bunday B.Bez endokrin, yaʼni [[Ichki sekretsiya|ichki sekresiya]] B.iBezi deb atalib, ularga gipofiz, [[Buyrak usti bezlari|buyrak usti B.iBezi]], [[Qalqonsimon bez|qalqonsimon B.Bez]] kiradi. Aralash B.Bez (mas, meʼda osti bezi, jinsiy B.Bez va boshqalar) ham boʻlib, ular sekretining bir qismini maxsus nay orqali biror boʻshliqqa, qolganini esa bevosita konga ajratadi. B.Bez hujayralaridan ishlanib chiqib, boshqa aʼzolarga va organizm funksiyalariga taʼsir etadigan moddalar inkretlar (yoki gormonlar) deb ataladi. Ekzokrin B.Bez bir va koʻp hujayrali boʻladi. Bir hujayralisiga ichak va nafas yoʻlining shilliq pardasidagi epiteliy ichida joylashgan qadoqsimon hujayrali B.Bez, koʻp hujay-ralisiga epiteliydan tashqarida joylashgan soʻlak B.Bez, meʼda-ichak shillik, pardasidagi B.Bez va boshqa kiradi. Bir hujay-rali B.Bez sekretni epiteliy yuzasiga chiqarib, uni mexanik va kimyoviy shikastdan saqlaydi. B.Bez ishlab chikaradigan moddalarining kimyoviy tabiatiga qarab seroz (yoki oqsilli) va shilim-shiq (yoki shilliq) B.gaBezga boʻlinadi. Seroz B.Bez suvda oson eriydigan oqsil — sekret chiqaradi, shilimshiq B.danBezdan esa mutsin va mukoid moddalar chiqadi. Baʼzi B.danBezdan ham oqsil, ham shilimshiq sekret chiqadi (aralash B.Bez), mas, quloq oldidagi va jagʻ ostidagi soʻlak B.Bez Baʼzi B.Bez (sut B.Bez, Yirik ter B.Bez, yogʻ B.Bez va h. k.) yogʻlilipoid va steroidli sekret ishlab chiqaradi, bu B.Bez sekreti suvda erimaydi, [[Hujayra|hujayralardan]] tomchi yoki durda shaklida ajralib chiqadi. Buyrak usti B.lariningBezlarining poʻstloq qavatidan va jinsiy bezlardan ishlanib chiqadigan gormonlar ham steroidlarga kiradi. Sekretning qanday hosil boʻli-shi va epiteliy hujayralaridan tashqariga chiqarilish xususiyatiga qarab B.Bez merokrin, apokrin va golokrin B.largaBezlarga boʻlinadi. Endokrin B.Bez muhim aʼzolar boʻlib, ularda ishlangan ink-ret (gormon) organizmning oʻsishi, vo-yaga yetishi va moddalar almashinuvi ja-rayonlarini idora etadi. B.Bez faoliyati [[nerv sistemasi]] hamda gumoral omillar tomonidan boshqariladi;

2) yalligʻlanib kattalashgan limfa tugunlarining xalq oʻrtasida tarqalgan yanglish nomi (qarang [[Limfa sistemasi]]).