Limfa sistemasi: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
MalikxanBot (munozara | hissa) {{stub → {{chala (xato haqida xabar berish) |
Chala maqolani to'ldirdim |
||
Qator 1:
[[Tasvir:Lymphatic system.png|framed|200px|Odamning limfa sistemasi]]
'''Limfa sistemasi''' ({{lang-la|systema lymphaticum}})- odam va umurtqali hayvonlarda toʻqima va aʼzolardan limfa olib ketib, venoz sistemasiga quyadigan kapillyarlar va boshqa tomirlar, tuzilmalar. Odamning limfa sistemasi — limfa kapillyarlari turi, [[limfa tomirlari]] chitali, [[limfa tugunlari]] hamda ikkita limfa yoʻlidan tashkil topgan. Limfa sistemasi toʻqimalararo suyuqlikning ortiqchasini chiqarish va uni venoz oqimga qayta oʻtkizishda, toʻqimalardan kapillyar qon tomirlarga soʻrilmagan oqsil moddalar, kolloid eritmalarning oʻzlashtirilishida qatnashadi. Limfa sistemasi yuraktomir sistemasiga kiradi. Limfa kapillyarlari bosh qismi berk sirtmoq va boʻrtmalar hosil qiluvchi turli shakldagi naychalardan iborat. Ular bosh va orqa miya, taloq, togʻay, koʻz oqi hamda gavhari va platsentadan tashqari barcha aʼzolarda mavjud. Limfa kapillyarlarining diametri qon tomir kapillyarlarnikidan bir necha marta ortiq. Ular devori yuqori oʻtkazuvchanlikka ega. Limfa kapillyarlari toʻridan limfa tomirlari shakllanib, ularda limfa oqimini yoʻnaltirib turadigan klapanlar (qopqoqchalar) boʻladi. [[Limfa tomirlari]] qovuzloqli chigallar hosil qiladi. Bu chigallardan aʼzolar ichidagi limfa tomirlari shakllanib, ular aʼzodan chiqadigan [[limfa tomirlari]]ga aylanadi. Har bir ichki aʼzoda yuza va chuqur joy-lashgan limfa tomirlari farq qilinadi. Odam tanasida ham teridan, teri osti yog' qatlami va fassiyalardan boshlanuvchi yuza limfa kapillyarlari bor. Chuqur limfa tomirlari suyak, suyak ust pardasi, boʻgʻimlar, muskullar, nervlar va qon tomirlardan kapillyarlar bilan boshlanadi. [[Limfa tomirlari]] tegishli joylarda yoʻgʻonlashib, [[limfa tugunlari]]ni hosil qiladi. Toʻqima suyuqligining bosimi, limfa yigilishi hamda gavda muskullarining qis-qarishi tufayli limfa Limfa sistemasi boʻylab harakatlanadi. Aʼzodan tashqaridagi limfa tomirlari yaqinda joylashgan limfa tugunlariga quyiladi.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
Limfa sistemasi tuzilishi va
vazifasiga ko‘ra vena sistemasiga yaqinroq turadi. Limfa sistemasi quyidagi
qismlardan iborat:
1. Hujayra va to‘qima oralig'idan boshlanadigan boshi berk yoriq yo‘llar.
2.Limfa kapillarlari va limfa tomirlari.
3. Limfa bezlari.
4. Yirik limfa yo'llari.
L im fa tom irlari hujayra va to ‘qim a
o ralig ‘idagi boshi berk yoriq yo'llardan
boshlanib, kapillarlarga, keyin mayda limfa
tomirchalariga, so‘ngra limfa tomirlariga
o ‘tib, oxiri eng katta ko‘krak limfa yo‘lini
hosil qiladi. Bu limfa yo'li yurakka quyiluvchi
yuqori kovak vena burchagiga quyiladi.
Lim fa kapillarlari va tom irlari juda
keng tarmoqlanib, o'zaro boy anastomoz
hosil qiladi, ular terida, shilliq qavatlarda
va barcha a’zolarda (miyadan tashqari) joylashgan.
Limfa tomirlarida oqib yurgan limfa suyuqligi rangsiz bo‘lib, tarkibida
limfositlar, monositlar bor.
Limfa tomirlari ichki devorida klapanlar bo'lishi bilan kapillarlardan
farq qiladi. Limfa tomirlari ikki xil bo‘lib, a’zolar ichida joylashgan ichki
limfa tomirlari o ‘zaro qo‘shilib, limfa to‘rini hosil qiladi. Yiriklashib,
a’zo tashqarisiga chiqqan tashqi limfa tomirlariga o'tadi. Limfa tomirlarining
devorlari ularning katta-kichikligiga qarab tuzilgan. Kichik diametrli limfa
tomirlarining devorlari faqat endoteliydan tuzilgan bo‘lsa, katta diametrli
limfa tomirlar devori xuddi vena tomirlari devorlariga o'xshab tuzilgan,
ya’ni ular uch (ichki, o ‘rta va tashqi) qavatdan iborat bo‘lib, ichki tomonda klapanlar ko‘p joylashgan. Klapanlar limfani faqat bir tomonga
(limfa tomiridan limfa yo‘liga) yo'naltirish uchun xizmat qiladi.
Limfa tomirlari gavdaning turli qismlarida joylashib, limfa tugunlari
(bezlari) orqali sezilib turadi. Limfa tugunlari yakka-yakka yoki to dato ‘da bo'lib joylashadi.
Limfa tugunlari moshdan no‘xatgacha kattalikda bo‘lib, ular sirti fibroz
parda bilan o ‘ralgan. Pardadan yo‘nalgan to'siqlar bezni bo'lakchalar
(trabekulalar)ga ajratadi. Limfa tugunga kiradigan limfa tomirlar orqali
kelib, bez ichida tozalanadi. Limfa trabekulalari organizmga keraksiz
narsalarni yoki mikroblami ishlab (filtrlab), limfani tozalab beradi. Tozalangan limfa bezdan chiqadigan limfa tomiri orqali oqadi.
Ko‘krak limfa yo‘li
13
14-
10
9-
1
12
K o'krak limfa yo'li (173-
rasm ) odam g a v d a sid a g i
limfaning taxminan 3— 4 qismini yig'ib, venaga uzatadi.
Ko'krak limfa yo'li birinchi
bel u m u rtq a si r o 'p a r a s id a
oyoqlardan, beldan y ig 'ilib
kelayotgan o'ng va chap bel
limfa tomirlarining ichaklardan
yig'ib kelayotgan lim fa yo'li
b ila n q o 's h ilis h id a n h o sil
b o 'lg an lim fa xaltachasidan
boshlanadi
Ko'krak limfa yo'li limfani tananing bosh va bo'yinning chap yarmi bilan
chap ko'krak qafasidan, qorin va chanoq bo'shliqlari, oyoqlardan yig'adi.
Limfa bosh va bo'yinning hamda ko'krak qafasining o'ng yarmidan
va o'ng qo'ldan yig'ilib, o'ng limfa yo'lini hosil qiladi. Bu yo'lning
uzanligi 10— 12 sm bo'lib, o'ng bo'yinturuq venasiga quyiladi.
Oyoqning limfa tomirlari
Oyoqda ham gavdaning boshqa qismlariga o'xshash yuza va chuqur
joylashgan limfa tomirlari tafovut qilinadi. Yuz limfa tomirlari teri ostida venalar bilan yonma-yon joylashgan. Oyoq panjasidan boshlangan
yuzia limfa tomirlari ikkita tomirga to'planib, boldirning ichkari (medial)
va oldingi tomonidan limfani yig'ib, katta «yashirin» vena bilan yonmayon yuqoriga ko'tarilib, taqimdagi limfa bezlariga qo'shiladi.
Oyoqning chuqur limfa tomirlari muskullardan, bo'g'im kapsulalaridari yig'ilib, taqim osti chuqur limfa tugunlariga boradi. Taqimdagi limfa
tugunlaridan chiqqan limfa tomirlari son arteriyasi bilan birgalikda k o ‘tarilib,
chov sohasidagi limfa tugunlariga boradi. Bu yerdan limfa tomirlari qon
tomirlari bilan chanoq sohasiga, so‘ngra bel limfa yo‘llariga quyiladi.
Chanoq sohasidagi limfa tomirlari
Chanoq sohasidagi limfa tomirlari dumba, jinsiy a’zolardan yig‘ilgan
yuza limfa tomirlari — qov limfa tugunlariga boradi. Chanoq bo‘shlig‘ida
joylashgan a’zolar (qovuq, to ‘g ‘ri ichak, jinsiy a’zolar)dan chiqadigan
limfa tomirlari ana shu a’zolar qon tomirlari bilan birga yo‘nalib, har
qaysi a’zoga tegishli limfa tugunlariga quyadi, chanoq bo‘shlig‘idagi
limfa yo‘llari umumiy yonbosh arteriyasi bo‘ylab qorin bo‘shlig‘i limfa
yo‘llariga quyiladi.
Qorin sohasidagi limfa tomirlari
Qorin sohasidagi lim fa tomirlari — qorin b o ‘shlig‘ining oldingi
devoridagi limfa tomirlarining bir qismi (kindikdan yuqori) qo‘ltiq limfa
tugunlariga quyilsa, kindikdan pastki qismi chov limfa tugunlariga quyadi.
Qorin bo‘shlig‘ining orqa devori sohasida joylashgan limfa tugunlari
aorta bilan pastki kovak venasi orasida joylashgan boiib, ular aortadan
chiqqan toq arteriyalar bilan yonma-yon yotgan (visseral) ichki a’zolar
tugunidan iborat. Visseral limfa tugunlari qaysi arteriya bilan birga yo‘nalishiga qarab o ‘sha nom bilan ataladi (mas., jigar arteriyasi, jigar limfa
tuguni, ichak arteriyasi, ichak limfa tuguni va hokazo).
Y o‘g ‘on ichakdan chiqayotgan limfa tomirlari ham shu ichakning qon
tomirlari bilan yonma-yon joylashgan va ana shu qon tomirlar nomi
bilan ataladi.
Ingichka va yo‘g ‘on ichaklardagi limfa tugunlarining soni L50— 200
taga yetadi. Qorin bo‘shlig‘ining orqa devoridagi tugunlar soni esa o ‘rtacha 40— 60 ta.
Ko‘krak qafasidagi limfa tomirlari
K o‘krak qafasi limfa tomirlari pariyetal va visseral limfa tomirlari
hamda tugunlaridan iborat. Parietal limfa tomirlari qovurg‘a oralig‘ida,
um urtqa pog‘onasi sohasida joylashgan bo‘lib, arteriyalar biLan birga
y o ‘naladi. V isseral lim fa tom irlari va tugunlari k o ‘ks o ra lig ‘ida,
qizilo‘ngach, kekirdak va boshqa a’zolar atrofida joylashgan limfa tugunlari
va tomirlaridan iborat.
K o‘krak qafasi devoridagi limfa tomirlari va ko‘krak bezi limfa tomirlari,
asosan, q o ‘ltiq lim fa tugunlariga, qisman b o ‘yindagi chuqur limfa
tugunlariga quyadi. K o‘krak qafasi ichkarisidan va a’zolardan chiqadigan
lim fa tomirlari ko‘krak lim fa yo‘liga va o‘ng limfa yo‘liga quyiladi
Qo‘l limfa tomirlari
Kaftdan, bilak va yelkadan oqib kelayotgan limfa yo'liga yig‘iladi.
O ln g tomondagi o‘mrov osti limfa yo ii ichki bo‘yinturuq venasining o ‘mrov
osti venasi bilan qo‘shilishidan hosil bo‘lgan vena burchagiga, chap tomondagi
lim fa yo‘li esa ko‘krak limfa yo‘liga quyiladi. Q o‘ldagi limfa tomirlarining
yo‘ lida (tirsak va yelka bo‘g ‘imlari sohasida) limfa tomirlari yuza, teri
ostida chuqur joylashadi. Limfa tugunlari, asosan, teri osti venalari va
chuqur joylashgan arteriya hamda venalar bilan yonma-yon joylashgan.
Bosh va bo‘yindagi limfa tomirlari
Bosh va bo‘yindagi limfa tomirlari va tugunlari ham boshqa sohadagi
lim fa tomirlariga o ‘xshash yuza va chuqur joylashgan. Bosh va bo‘yin
sohasidagi limfa tugunlari ensa, quloq suprasi atrofida, quloq oldi bezi
sohasida va pastki jag ‘ ostida joylashgan bo‘lib, ulardan chiqqan limfa
tom irlari yig‘ilib, o ‘ng tomondagisi o ‘ng k o ‘krak limfa yoMiga, chap
tomondagisi esa chap ko'krak limfa yo‘liga qo‘shiladi.
Bo‘yinning chuqur limfa tugunlariga qizilo‘ngach, kekirdak, halqum
hiqildoq va qalqonsimon bezdan limfa tomirlari keladi
== Manbalar ==
{{manbalar}}
[[Turkum:Limfa sistemasi]]
<br />
| |||