Vikipediya

Mir Sayyid Ali Hamadoniy


Mir Sayyid Ali Hamadoniy (forscha: میر سید علی همدانی ; tax. 1312–1384) — fors olimi, shoiri va Kubroviyya tariqatidagi soʻfiy avliyo. U Eronning Hamadon shahrida tug‘ilgan va so‘fiylik bilan shug‘ullangani uchun Markaziy Osiyo va Kashmirda islomni targ‘ib qilgan. Olim Kashmirda vafot etgan va 1384-yilda 71-72 yoshlarida Tojikistonning Xatlonida dafn etilgan. Hamadoniy hayoti davomida Shoh-i-Hamadon („Hamadon shohi“), Amir-i Kabir („Buyuk qoʻmondon“) va Ali Soniy („ikkinchi Ali“) kabi sifatlar bilan ulug‘langan[1].

Mir Sayyid Ali Hamadoniy
میر سید علی همدانی
Tavalludi tax. milodiy 1312-yil (hijriy 712-yil)
Hamadon, Hulokuiylar davlati
Vafoti tax. milodiy 1384-yil (hijriy 786-yil)
Xatlon, Temuriylar imperiyasi
Fuqaroligi Eron

Hayotning ilk davri tahrir

"Sayyid" unvoni uning payg‘ambar Muhammadning avlodi bo‘lganligini, ehtimol uning oilasining har ikki tomonidan (ham ota, ham ona tarafdan) bo‘lganligini ko‘rsatadi[2][3].

Hamadoniy o‘zining ilk yillarini Eronning Semnon shahrida bo‘lgan mashhur Kubroviy avliyo Alauddavla Semnoniy qo‘lida o‘tkazdi. Ustozining Ibn Arabiyning "Vahdatul-vujud" („vujud birligi“) talqiniga qarshi boʻlishiga qaramay, Hamadoniy ushbu taʼlimotni yoqlovchi "Risola-i Vujudiya" risolasini hamda Ibn Arabiyning "Komil inson" g‘oyasini aks ettiruvchi "Fusus al-Hikam" asariga ikkita sharh yozgan. Hamadoniy Ibn-Arabiy falsafasini Janubiy Osiyoga tanitgan[4].

Sayohatlari tahrir

Sayyid Ali Hamadoniy koʻp sayohat qilgan va dunyoning turli burchaklarida, xususan Afg‘oniston, Oʻzbekiston, Xitoy, Suriya, Kashmir va Turkiston kabi o‘lkalarda islom dinini targʻib qilgan[5][6].

 
Tojikistonning Ko‘lob shahridagi Mir Sayyid Ali Hamadoniy maqbarasi

Sayyid Alining uchinchi safariga 1383-yilda Amir Temurning Iroqni egallab, Forsga uchinchi marta bostirib kirishi va oʻsha davrga qadar mahalliy ishlarda muhim rol oʻynagan Hamadondagi alaviy sayyidlarini yoʻq qilishga qaror qilgani sabab boʻldi. Shu sababli Sayyid Ali 700 nafar sayyid bilan Hamadonni tark etib, Temur g‘azabidan omon qolish umidida Kashmir tomon yo‘l oldi. Hamadoniy allaqachon u yerga ikki izdoshini: Sayid Tojiddin Semnoniy va Mir Sayid Hasan Semnoniyni vaziyatni tahlil qilish uchun yuborgan edi. Kashmir hukmdori Shibuʼddin Mir Sayid Hasan Semnoniyning muridi edi va shuning uchun Hamadoniyni Kashmirda podshoh va uning vorisi Qutubiddin kutib oldi. O‘sha paytda Kashmir hukmdori Dehli sultoni Feruzshoh Tugʻloq bilan urushayotgan edi, ammo Hamadoniy ular oʻrtasidagi tinchlikka vositachilik qildi. Hamdoniy Kashmirda olti oy turdi. Sharofiddin Abdulrahmon Bulbulshohdan keyin u Kashmirga tashrif buyurgan ikkinchi mashhur musulmon edi. Hamadoniy Makkaga borib, keyin 1379/80-yillarda Qutubiddin davrida Kashmirga qaytib, 1381/82-yillarda Ladax orqali Turkistonga qaytgunga qadar Kashmirda islomni yoyishda bir yil ishladi. U 1383/84-yillarda uzoqroq qolish niyatida uchinchi marta Kashmirga qaytdi, biroq kasallik tufayli ertaroq qaytishga majbur boʻldi. Hamadoniy Markaziy Osiyoga qaytayotganda Pokistonning shimoli-g‘arbidagi Mansehra shahri yaqinida vafot etdi[7]. Jasadini shogirdlari ziyoratgohi joylashgan Tojikistonning Koʻlob shahriga olib ketishdi[4].

Taʼsiri tahrir

Hamadoniy Kashmirda islom dini taʼsirini yoyish uchun harakat qila boshladi. U Erondan Kashmirga turli hunarmandchilik va sanoatni olib kelgan deb hisoblanadi. U o‘zi bilan mamlakatga 700 ta Sayyid olib kelgani aytiladi[8][4][9]. Kashmirdagi to‘qimachilik sanoatining o‘sishi uning ipakka bo‘lgan talabini oshirdi, bu esa o‘z navbatida Kashmir musulmon guruhlari Ladaxga joylashishiga [10][11], zarbchilik va yozish kabi hunarmandchilikni oʻzlari bilan olib kelishdi[12].

Hamadoniy siyosat, davlat boshqaruvi va ijtimoiy xulq-atvorga oid "Zaxirat ul-muluk"[13][14] deb atalgan kitob yozdi.

Asarlari tahrir

Bitta qo‘lyozma (Razo kutubxonasi, Rampur, 764; 929/1523 da ko‘chirilgan) Hamadoniyning o‘n bir asarini o‘z ichiga oladi (uning silsilasi Nav’i Xabushoniyga boradi; qo‘lyozmada u bilan bog‘liq ikkita hujjat mavjud)[15].

  • Nuriya risolasi tafakkur risolasi;
  • "Maktubot isolasi" Hamadoniyning maktublari to‘plami;
  • Dur Mu’rifati va siroti inson, insonning jismonan va axloqiy xususiyatlari haqida so‘z boradi.
  • Dur Haqoiki Tavba, tavbaning tabiati bilan bog‘liq;
  • Hallil Nususi allal Fusus, Ibn Arabiyning "Fusus-ul-hikam" asariga sharh;
  • Sharhi qasida Xamriya Fariziya, Umar ibn ul-Forizning (hijriy 786 (milodiy 1385-yilda vafot etgan) sharob qasidasiga sharh;
  • Risolat ul-Istalahot, tasavvufiy atama va iboralar haqida risola;
  • Ilmul qiyofa yoki risola-i qiyofa fiziognomiyaga oid inshodir. Buning nusxasi AQSh Milliy Tibbiyot kutubxonasida mavjud.
  • Dah Qoida tafakkur hayotining o‘nta qoidasi haqida;
  • Kitob ul-Mavda Fil Qurba qarindoshlar o‘rtasida mehr-muhabbatga oid anʼanalarni to‘plagan;
  • Kitob us-Sab’ina Fi Fadhaʼil Amiril Mo‘minin, Alining yetmishta fazilati haqida;
  • Arbaʼina Amiriya — insonning kelajak hayotiga oid qirq anʼana;
  • Ravzt ul-Firdavs so‘fiylik bo‘yicha "Manazil us-Solihin" nomli kattaroq asardan parcha;
  • "Avrod-ul-fotiha"da Allohning birligi va Uning sifatlari haqida tushuncha berilgan;
  • Chil Asror (Qirq sir) — Alloh va Muhammadni madh etuvchi qirqta sheʼrlar to‘plam;.
  • "Zaxirat ul-muluk" siyosiy axloq va yaxshi davlat qoidalariga oid risola.

Sayid Abdurrahmon Hamdoniy o‘zining "Salar-i ajjam" kitobida Sayyid Ali Hamadoniy qalamiga mansub 68 kitob va 23 risolani sanab o‘tgan[16].

Manbalar tahrir

  1. ↑ Sir Walter Roper Lawrence. The Valley of Kashmir. Asian Educational Services, 2005 — 292 bet. ISBN 978-81-206-1630-1. 
  2. ↑ „HAMADĀNI, SAYYED ʿALI – Encyclopaedia Iranica“. www.iranicaonline.org. Qaraldi: 2018-yil 7-dekabr.
  3. ↑ In the Ottoman Empire, tax breaks for „the People of the House“ encouraged many people to buy certificates of descent or forge genealogies; the phenomenon of teseyyüd — falsely claiming noble ancestry — spread across ethnic, class, and religious boundaries. In the 17th century, an Ottoman bureaucrat estimated that there were 300,000 impostors. In 18th-century Anatolia, nearly all upper-class urban people claimed descent from Muhammad
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Rafiabadi, Hamid Naseem. World Religions and Islam: A Critical Study, Part 2. Sarup & Sons, 2003 — 97–105 bet. ISBN 9788176254144. 
  5. ↑ Stellrecht, Irmtraud. The Past in the Present: Horizons of Remembering in the Pakistan. Rüdiger Koppe, 1997. ISBN 978-38-96451-52-1. 
  6. ↑ Barzegar, Karim Najafi. Intellectual movements during Timuri and Safavid period: 1500–1700 A.D.. Delhi: Indian Bibliographies Bureau, 2005. ISBN 978-81-85004-66-2. 
  7. ↑ S. Manzoor Ali, „Kashmir and early Sufism“ Rawalpindi: Sandler Press, 1979.
  8. ↑ Rafiabadi, Hamid Naseem. Saints and Saviours of Islam (en). Sarup & Sons, 2005 — 255 bet. ISBN 978-81-7625-555-4. 
  9. ↑ Rafiabadi, Hamid Naseem. World Religions and Islam: A Critical Study (en). Sarup & Sons, 2003 — 1–102 bet. ISBN 978-81-7625-414-4. 
  10. ↑ Shah-e-Hamadan: Commemorative Volume (en). Institute of Kashmir Studies, 1988 — 180 bet. 
  11. ↑ Bora, Nirmala. Ladakh: Society and Economy (en). Anamika Publishers & Distributors, 2004 — 73 bet. ISBN 978-81-7975-012-4. 
  12. ↑ Fewkes, Jacqueline H.. Trade and Contemporary Society Along the Silk Road: An Ethno-history of Ladakh, Routledge Contemporary Asia. Routledge, 2008 — 44–45 bet. ISBN 9781135973094. 
  13. ↑ Kaw, M. K.. Kashmir and Its People: Studies in the Evolution of Kashmiri Society. A.P.H. Publishing Corporation, 2004. ISBN 9788176485371. 2015-yil 7-iyulda qaraldi. 
  14. ↑ Farooq, M. Umar „5“,. Mir Sayyid Ali Hamadan's Dhakiratul Muluk An Annotation and Translation. Srinagar: Shah-i-Hamadan Institute of Islamic Studies, 2009 — 240–242 bet. 
  15. ↑ Deweese, Devin „Two Narratives on Najm al-Din Kubra and Radi al-Din Lala from a Thirteenth-Century Source: Notes on a Manuscript in the Raza Library, Rampur“,. Reason and Inspiration in Islam: Essays in Honour of Hermann Landolt Lawson: . I.B. Tauris, 2005 — 298–339 bet. ISBN 9780857716224. 
  16. ↑ „Shah Hamdan History-SHAH-E-HAMDAN AMERICAN FOUNDATION FOR EDUCATION“. shaffe.org.

Bibliografiya tahrir

  • Jon Renard 2005: Tasavvufning tarixiy lug‘ati (Dinlar, falsafalar va harakatlar tarixiy lug‘atlari, 58), ISBN 0810853426
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mir_Sayyid_Ali_Hamadoniy&oldid=3762109" dan olindi