Narmer qalqoni

Narmer qalqoni - diniy maqsadli toshtaxta plastinka bo'lib, u bo'yoqlarni marosimiy silliqlash uchun ishlatilgan. Miloddan avvalgi 4-ming yillik oxiriga toʻgʻri keladi. Palitraning ikki tomonida fir'avn Narmerning relef tasvirlari joylashgan. Narmerning palitrasi g'alaba monumenti shaklida yaratilgan va Yuqori Misrning Quyi Misr ustidan qozongan g'alabasi haqida hikoya qiladi. Bu G'arbiy Nil deltasida isyonkor Liviya nomlari ustidan qozonilgan g'alabani xotirlash uchun Ierakonpolis ibodatxonasiga Birinchi yoki Nolinchi sulola shohining sovg'asi. Arxeologlarning taxminiga ko'ra, u Narmer qo'shinining Vash shahri ustidan qozongan g'alabasini tasvirlaydi.

Tavsif

Besh ming yil davomida deyarli mukammal holatda saqlanib qolgan palitrani 1897-1898 yillardagi ekspeditsiya chog'ida britaniyalik arxeologlar Jeyms Kibell va Frederik Grinlar tomonidan Misrning janubida joylashgan qadimgi suloladan oldingi poytaxt bo'lgan Ierakonpolisda boshqa artefaktlar qatorida topilgan. Palitra qalqon yoki monument koʻrinishidagi plastinka boʻlib, balandligi 63,5 sm, eni 42 sm va qalinligi 2,5 sm boʻlgan. Buyum toʻq kulrang-yashil rangli alevolitoshning bir boʻlagidan oʻyilgan. Material ba'zan shifer sifatida noto'g'ri aniqlanadi. Biroq, gill qatlamli bo'lib, parchalanishga moyil bo'lib, gill tasodifiy tarzda parchalanadigan moddalarni ko'proq o'zida saqlaydi. O'z navbatida, alevolitosh bu materiallarning ikkalasidan ham o'zining nozik donasi va qattiqligi bilan ajralib turadi, shuning uchun u suloladan avvalgi davrdan beri qo'llanilgan va Eski Qirollikda hatto undan haykallar ham o'yilgan. Jumladan, Ierakonpolisda ham topilgan Fir’avn Xasekhemui (II sulola) haykali alevolitoshdan yasalgan. Narmer palitrasining ikkala tomonidagi tasvirlar ko'tarilgan relyefni ifodalaydi. Yuqori qism deyarli bir xil ishlab chiqilgan. Markazda kulrang rangda Narmer nomi yozilgan ieroglif yozuvi joylashgan. Saroy fasadining uslublashtirilgan tasvirida old va teskari taraflari o'rtasida farq bor. Ikkala tomonning chekkasida sigir quloqlari va qattiq qayrilgan shoxlari bo'lgan ikkita uslubda qilingan inson yuzlarining tasvirlari mavjud. Ular osmon ma'budasi Xathorni, fir'avnlarning homiysi va sigir ma'budasi Batni, Yuqori Misrning ettinchi nomi homiysini aniqlaydilar. Palitraning ikkala tomonidagi relyeflari beshta sahnani ifodalaydi.

Narmer palitrasining old tomoni

Kompozitsiyaning ma'nosi frizga o'xshash qismlarda joylashtirilgan sahnalarda allegorik tilda ochiladi. Markazda bir-biriga bog'langan uzun bo'yinli sherlar (serpopardlar) bo'lib, ularni ikkita soqolli kishi tasmada ushlab turadi. Ularning bo'yinlari Narmer palitrasining doirasini o'rab oladi, bu olimlarning fikriga ko'ra, mamlakatning ikki qismini majburan birlashtirish ramzi bo'lishi mumkin. Yuqori qismda serpopardlar tepasida Qadimgi Misr hukmdorining surati ko'rinadi. U chap yelkasiga tugilgan va ho'kiz dumi bilan beliga bog'langan libos kiygan. Fir'avn Quyi Misr hukmdorlarining "qizil toji"da tasvirlangan va ular ustidan g'alaba belgisi sifatida ifodalanadi. Uning qo'lida tayog'i va gurzi bor. U olti kishi bilan bog'langan va boshi kesilgan dushmanlar yotgan joyga yaqin yurishda qatnashadi. Mulozimlarning ikkitasi fir'avnning oldida va orqasida tasvirlangan va ular, ehtimol, eng yuqori amaldorlardir.Pastki qismda buqa tasvirlangan, u shoxlari bilan dushman devorini buzib, fir'avnni tasvirlaydi.

Narmer palitrasining orqa tomoni

Palitraning orqa tomonida asirlikda bo'lgan shimoliy odamga to'qmoqni o'qtalayotgan qirol Narmer tasvirlangan. Fir'avn mahbusni sochidan ushlab turadi. Kompozitsiya markazini Narmerning gavdasi egallaydi. U xuddi shunday kiyimda, lekin boshida Yuqori Misrning "oq toji" bo'lgan. Podshohning tepasida lochin qiyofasidagi xudo Horus panjasida asirning lablari orqali o'ralgan arqonni ushlab turadi. Yerning iyeroglif belgisidan asirning boshi ko'tariladi. Lochin tasviri ostida oltita papirus poyasi joylashgan. Misrning sanoq tizimida papirus poyasi mingni bildiradi. Piktogrammadagi lochin o'zi bosib olgan mamlakatda olti ming asirni asirga olgan podshohning ramzidir. Mahbusning boshining orqasida o'ng tomonda garpunning uchi, uning ostida esa to'lqinsimon chiziqlari bo'lgan to'rtburchaklar joylashgan bo'lib, bu " Dengiz qirg'og'ida" gi mamlakat nomini anglatishi mumkin. Misrshunoslarning bir qismi bu "garpun" va ko'l" uchun dastlabki iyerogliflar deb hisoblashadi. Palitraning pastki qismida qochib ketayotgan dushmanlarning tasvirlari ko'rinadi. Kiyimsiz erkaklarning ikkita gavdasi ham asirlarni, ham o'lik dushmanlarni tasvirlashi mumkin. Ularning boshlari fir’avn va sandal ko‘taruvchidan qarama-qarshi tarafga qaratilgan.

Tarixiy qiymat va bahslar

Topilma Qadimgi Misr yozma tarixining dastlabki boshlanishiga misol bo'lib, tasviriy yozuvdan iyeroglif yozuviga o'tish bosqichini ifodalaydi. Uni ham tasviriy san’at asari, ham yozuv namunasi sifatida qarash mumkin. Topilgan artefakt qadimgi Misr qonuni tizimining shakllanish belgilarini ajratib ko'rsatishga imkon beradi. “Narmer palitrasi”da tekislikdagi inson qiyofasi tasvirlashdan tashqari, qadimgi Misr sanʼati yodgorliklariga xos boʻlgan bir qator oʻziga xos xususiyatlar shakllangan:

• sahnalarni gorizontal qismlar bo'yicha tartibga solish;
• turli masshtabdagi shakllar;
• old va yon elementlarning aralash holda joylashuvi;
• proportsional mutanosiblik;
• kompozitsion tuzilmalarning yopiqligi;

Voqealarning aniqliligi

Ushbu palitra tufayli tadqiqotchilar Narmerni Misr asoschisi deb hisoblashadi. U bir-biri bilan urushayotgan Yuqori va Quyi Misrni yagona davlatga birlashtirdi. Biroq, Misrshunoslarning sujet haqidagi oldingi fikrlari ikkiga bo'lingan. Ba'zi olimlar bu palitrani haqiqiy voqealarning yozuvi deb hisoblashsa, boshqalari bu Narmerning Yuqori va Quyi Misr ustidan hukmronligi haqidagi yagona mifologiyani yaratishga mo'ljallangan ob'ekt ekanligini ta'kidlagandilar. Uzoq vaqt davomida bu palitrada yoki Yuqori Misr qiroli tomonidan Quyi Misr bilan birlashish tasvirlangan yoki liviyaliklar ustidan so'nggi harbiy muvaffaqiyatlar yoki Butodagi Quyi Misr sulolasining so'nggi qal'asining mag'lubiyati tasvirlangan deb hisoblangan. Olimlar o'rtasida voqealar sanasi ham bahs-munozalarni keltirib chiqaradi.

Sharhlash misollari

• O.Marriett—miloddan avvalgi 5004–yil
• G.Brush—miloddan avvalgi 4455−yil
• R.Lepsius—miloddan avvalgi 3892–yil
• G.Shteyndorf—miloddan avvalgi 3200–yil
• J.Brestet—miloddan avvalgi 3400–yil
• V.V.Struve—miloddan avvalgi 3200–yil

Foydalanilgan adabiyotlar

https://ru.m.wikipediya.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%BA%D0%B0%_%D0%9D%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B0