Oʻzbekistondagi gruzinlar
Gruzinlar Oʻzbekistondagi ozchilikni tashkil etuvchi xalqlardan biri sanaladi.
| Oʻzbekistondagi gruzinlar | |
|---|---|
| Oʻz nomi | ქართველები (картвелеби) |
| Hozirgi joylashuv areali va aholi soni | |
|
Jami: 1000 ga yaqin, boshqa manbalarga koʻra 4000 ga yaqin gruzin istiqmat qiladi. Gruzinlar asosan Toshkent, Samarqand va boshqa yirik shaharlarda yashaydi. | |
| Til | gruzin va rus |
| Dini | Gruziya pravoslavligi, ozchilik qismi sunniy mazhabidagi islom diniga eʼtiqod qiladilar[1] |
Tarixi
tahrirQadimgi mualliflar Xorazm aholisining Kolxida xalqlari bilan aloqalari, Sharqdan Kavkazga tovarlar olib boradigan savdo yoʻli Amudaryo va Kaspiy dengizi boʻylab oʻtganligi haqida bilishgan. Buyuk ipak yoʻlining paydo boʻlishi bilan bu aloqalar yanada kuchaydi. VI asrning 2-yarmidan Samarqanddan Vizantiyaga savdo yoʻlining Kavkazdan oʻtib, undan keyin Kaspiy dengizining shimoliy qirgʻoqlari, Xorazm va Buxoro boʻylab oʻtgan yoʻllaridan biri haqida maʼlumotlar uchraydi. Xususan, Shota Rustavelining „Pantera terisini kiygan ritsar“ sheʼrida Xorazm tasvirlangan[2].
Oʻrta asrlarda xalqlar oʻrtasidagi madaniy almashinuvning yana bir dalili Nodar Sitsishvilining Alisher Navoiy asarlarini gruzin tilida qayta hikoya qilishidir. „Bahram Guriani“ sheʼrida Navoiyning „Yetti sayyora“ sheʼrining adabiy qahramoni Bahromgoʻrning sarguzashtlari haqida hikoya qilinadi[3].
Buxoro aholisi orasida gruzinlar borligi kon muhandisi G.S. Burnashevning 1795-yilda u yerga qilgan sayohati haqidagi hisobotida qayd etilgan. 1894 va 1898-yillarda Tiflis operasi hozirgi Oʻzbekiston hududida joylashgan shaharlarni gastrol qildi. 1894-yilda atoqli gruzin rassomi Gigo Gabashvili Oʻrta Osiyo boʻylab sayohat qilib, Samarqandga tashrifi haqidagi taassurotlarini oʻzining janrdagi rasmlari uchun asosiy mavzuga aylantirdi. Natijada XX asr boshlariga kelib Gruziya bilan aloqalar yoʻlga qoʻyildi va Oʻrta Osiyoda gruzin millatiga mansub bir qancha boy tadbirkorlar faoliyat yuritdilar. Qoʻqonda „Goglidze“ mehmonxonasi boʻlgan, boy tadbirkor G.M. Sintsadze 1911-yilda oʻz mablagʻi hisobidan Toshkentda „Kolizey“ sirk-estrada tomoshasi binosini qurdirgan.
Sintsinadze sirki XX asr boshlarida Toshkentdagi yagona koʻngilochar muassasa boʻlib, unda nafaqat sirk tomoshalari, balki sahnalashtirilgan spektakl va konsertlar ham boʻlgan[4].
1900-yilda Zakaspiy viloyati Gruziya yeparxiyasidan Turkiston yeparxiyasiga oʻtkazildi.
Turkiston va Toshkentning toʻqqizinchi arxiyepiskopi Dmitriy (Abashidze David Ilich, Imereti knyazi) 1900—1912-yillarda Turkistonda xizmat qilgan. Oliy maʼlumotli, ziyoli shaxs boʻlib, 1906-yilda „Turkiston yeparxiyasi xabarlari“ diniy gazetasini tashkil etish tashabbuskori boʻlgan[5].
Oʻlkashunos olim I.I. Zarubinning yozishicha, gruzinlar asosan yirik shaharlarda yashagan, masalan, 1916-yilda Samarqandda 138 nafar, Kattaqoʻrgʻonda atigi 3 nafar gruzin yashagan. Oʻsha yillarda Turkistonda jami 1 000 dan ortiq gruzin yashagan. Ular amaldor, oʻqituvchi, shifokor, savdogar va boshqa ishlarda faoliyat yuritganlar.
1917-yilda Turkistonda „Gruzinlar ittifoqi“ diniy-vatandosh tashkiloti tuzildi. Gruzinlar birgalikda bayramlarni nishonlashdi, bolalarga gruzin tilini oʻrgatishdi. 1922-yilda Zakavkaz federatsiyasining Turkistondagi xoʻjalik vakolatxonasi tashabbusi bilan Mirzachoʻl tumanida paxta yetishtirish boʻyicha qishloq xoʻjaligi korxonasi tashkil etildi. Dashtda kanal qazildi. 1930-yillarda Gruziyadan Turkistonga oʻsha davr uchun zamonaviy texnika keltirildi. Bu tajriba ishlari sunʼiy ravishda qisqartirildi, ammo keyingi yillarda gruziyalik mutaxassislar Oʻzbekiston SSR qishloq xoʻjaligini irrigatsiya va melioratsiya qilishda qatnashdilar.
1964-yil 18-noyabrda Toshkentda futbol boʻyicha SSSR chempionatining „oltin oʻyini“ boʻlib oʻtdi, unda Tbilisining „Dinamo“ jamoasi Moskvaning „Torpedo“ jamoasini 4:1 hisobida magʻlub etdi va birinchi marta oʻz tarixida SSSR chempioni boʻldi. Uchrashuv mezboni boʻlmish Toshkent shahri Tbilisi va Moskvadan ancha uzoqda joylashgani uchun uni oʻtkazish uchun neytral maydon boʻlib xizmat qilishi mumkinligiga umid qilishgan. Biroq, aslida, mahalliy aholi orasidan koʻpchilik tomoshabinlar (oʻyinga 60 mingdan ortiq tashrif buyurgan) Gruziya jamoasini qoʻllab-quvvatlaganlar. 2014-yilda Tbilisi va Toshkentda 50 yilligi keng nishonlangan ushbu oʻyinni Gruziya hanuzgacha mehr bilan eslashiga shu fakt sabab boʻldi[6][7].
Toshkent shahrining markaziy koʻchalaridan biriga Shota Rustaveli nomi berilgan.
Oʻzbekistondagi gruzin diasporasi
tahrirKoʻplab gruzin yoshlari Oʻzbekistondagi oliy oʻquv yurtlariga oʻqishga kelishdi va oʻqishni tamomlagach, shu yerda qoʻnim topishdi va gruzin olimlari va ziyolilaridan iborat diasporani yaratdilar. 1940-yillarning oxiridan boshlab gruzinlar respublika ilmiy muassasalarida astrofizika va seysmologiya, glyatsiologiya, fizika va elektronika, yengil va oziq-ovqat sanoati, irrigatsiya va gidrotexnika, arxitektura (K.A. Nikuradze va Sh. Ratia), tarix (X.Sh. Giunashvili), arxeologiya (akademik E.V. Rtveladze), madaniyat va sanʼat (violonelchi V.Z. Chaxvadze, haykaltaroshlar N.A. Bandeladze, A.I. Djiishiashvili) xodimlari shular jumlasidandir. 80-90-yillarda Toshkentda Oʻzbekiston gruzin milliy-madaniy markazi asoschisi, hozirda „Rossiyadagi gruzinlar“ jamiyati birinchi vitse-prezidenti V. Xomeriki yashagan.
Ayni paytda Toshkent shahrida „Oʻzbekiston-Gruziya“ doʻstlik jamiyati, „Megobroba“ madaniy markazi faoliyat koʻrsatmoqda. 2000-yilda Oʻzbekistonda gruzinlar soni 1130 nafarga yaqin edi. Hozirda turli maʼlumotlarga koʻra, Oʻzbekistonda 1000 dan 4000 gacha gruzinlar istiqomat qiladi. Gruziya elchixonasi Toshkentda joylashgan. Bundan tashqari, Oʻzbekistonda gruziyalik futbolchilar — Oʻzbekiston futbol klublariga aʼzo boʻlgan legionerlar yashaydi. Ulardan biri Toshkentning „Paxtakor“ klubining sobiq sardori, bugun esa Toshkentning „Lokomotiv“ klubi futbolchisi — Kaxa Maxaradze hamda „Paxtakor“ning amaldagi bosh murabbiyi Shota Arveladzelardir.
Oʻzbekistonda Gruziya ishbilarmon doiralari vakillari ham istiqomat qiladi, shuning uchun bugungi kunda mamlakatimizda Gruziya kapitali ishtirokida savdo, marketing xizmatlari, qurilish materiallari ishlab chiqarish va boshqa faoliyat turlari bilan shugʻullanuvchi 9 ta korxona tashkil etilgan. Gruziya kompaniyasining 3 ta vakolatxonasi Oʻzbekiston Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi huzurida akkreditatsiyadan oʻtgan.
Manbalar
tahrir- ↑ Л. И. Жукова, Ю. Ф. Буряков. „Народы Узбекистана. Грузины“ (ru). Этнический атлас Узбекистана.. Институт «Открытое Общество» Совместное издание «ИООФС — Узбекистан» и ЛИА Р. (2002). Qaraldi: 2020-yil 31-may.
- ↑ http://www.mg.uz/publish/doc/text55256_narody_uzbekistana_gruziny (Wayback Machine saytida 2021-01-23 sanasida arxivlangan) Narodi Uzbekistana: Gruzini] - viderjka iz Etnicheskogo atlasa Uzbekistana, 2002.
- ↑ „Поэму Алишера Навои «Фархад и Ширин» издадут на украинском языке.“.[sayt ishlamaydi]
- ↑ „На арене "Колизея"“. 2015-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 9-noyabr. (Wayback Machine saytida 2015-03-29 sanasida arxivlangan)
- ↑ „Этнический атлас Узбекистана, 2002“.[sayt ishlamaydi]
- ↑ „У Грузии сложились исключительно дружеские отношения с Узбекистаном — посол“.[sayt ishlamaydi][sayt ishlamaydi]
- ↑ „В Грузии планируется открытие Узбекского дома“.[sayt ishlamaydi][sayt ishlamaydi]
Adabiyotlar
tahrir- Gogua G. N. Iz istorii gruzino-uzbekskix vzaimootnosheniy v oblasti nauki i kulturi. Otv. red. E. V. Rtveladze, Tashkent, 1998.
- L. I, Jukova, Yu. F, Buryakov Etnicheskiy atlas Uzbekistana.//Etnicheskie menshinstva//GRUZINI Institut „Otkritoe Obщestvo“ — Fond sodeystviya — Uzbekistan, sovmestnoe izdanie „IOOFS — Uzbekistan“ i LIA <Р. Элинина>,ISBN 5-862800-10-7, 2002.