Vikipediya

Oenothera biennis

Oenothera biennis, oddiy oqshom gulqogʻozi — Onagraceae oilasiga mansub gulli oʻsimlik turi boʻlib, vatani Shimoliy Amerikaning sharqi, markaziy qismi, gʻarbiy Nyufaundlenddan Albertagacha, janubi-sharqdan Floridagacha va janubi-gʻarbdan Texasgacha boʻlgan hudud[1].

Oenothera biennis
Ilmiy tasniflash
Oʻsimliklar
Yuksak oʻsimliklar
Gulli oʻsimliklar
Ikki urugʻpallalilar
Rosids
Myrtales
Onagraceae
Oenothera
O. biennis
Binar nomi
Oenothera biennis

Sinonimlar
  • Brunyera biennis Bubani
  • Oenothera chicaginensis de Vries ex Renner & Cleland
  • Oenothera chicagoensis Renner ex R.E.Cleland & Blakeslee
  • Oenothera grandiflora L’Hér.
  • Oenothera muricata L.
  • Oenothera pycnocarpa G.F. Atk. & Bartlett
  • Oenothera renneri H.Scholz
  • Oenothera rubricaulis Kleb.
  • Oenothera stenopetala E.P. Bicknell
  • Oenothera suaveolens Pers.
  • Onagra biennis (L.) Scop.
  • Onagra muricata (L.) Moench

Boshqa keng tarqalgan nomlari: oqshom yulduzi, sundrop, begona oʻtlar oqshom primrozi, nemis rampioni, choʻchqa oʻti va isitma oʻsimliklari[2][3].

Tavsif

tahrir
 
Oenothera biennis tasviri

Oenothera biennisning umr koʻrish muddati ikki yil, boʻyi 1.6 m (5 ft 3 in) gacha yetadi[4]. Barglari nayzasimon, uzunligi 8–18 cm (3–7 in), kengligi 2–6 cm (3⁄4–2 1⁄4 in)[4]. Gullash bahorning oxiridan yoz oxirigacha davom etadi. Gullar germafrodit boʻlib, boshoq toʻpgulda joylashadi. Gullari har oqshomda ochiladi, shuning uchun „kechki primrose“ deb nomlanadi.

Gullar sariq, diametri 2.5–5 cm (1–2 in), toʻrtta ikki qavatli gulbargdan tuzilgan. Gulda koʻzga koʻrinmas nektar naqshlari bor. Bu naqsh ultrabinafsha nurlar ostida koʻrinadi va uning changlatuvchilari, kuya, kapalaklar va asalarilarni oʻziga tortadi. Mevasi koʻsak uzunligi 2–4 cm (3⁄4–1 1⁄2 in), kengligi 4–6 mm (0.16–0.24 in), tarkibida koʻp sonli uzunligi 1–2 mm (0.04–0.08 in) boʻlgan urugʻlar joylashgan.

Oʻsimlik urugʻlari qushlar uchun muhim ozuqa. U primrose kuya va oq chiziqli sfenks kuya uchun lichinka xoʻjayini hisoblanadi[5].

 
Gullar diagrammasi.
 
Kechqurun gul oching
 
Ertalab yopiq gullar

Foydalanish

tahrir

Asrlar davomida Shimoliy Amerikadagi mahalliy aholi oʻsimlikdan oziq-ovqat va anʼanaviy tibbiyot sifatida ishlatilgan[6][7]. Kechki primrose Yevropaga XVII asrning boshlarida botanika bogʻlarida manzarali oʻsimlik sifatida kiritilgan[8][9].

Oziq-ovqatlardan foydalanish

tahrir

Oʻsimlik qismlarining aksariyatini yeyish mumkin, taʼmi yumshoq[10]. Ildizlarni xom yoki kartoshka kabi pishirilgan holda isteʼmol qilish mumkin.Barglarini salatlarda xom holda isteʼmol qilish yoki ismaloq shoʻrva kabi pishirish mumkin. Anishinaabe qabilalari anʼanaviy ravishda parhezga yordam berish va charchoqni kamaytirish uchun kechki primrose barglaridan choy tayyorlaydilar.

 
Oenothera biennis ildizi

Iyun oyida hali yosh boʻlgani, gullash poyalari koʻproq isteʼmol qilinadi. Ularni tozalash kerak, keyin xom yoki qovurilgan holda isteʼmol qilish mumkin. Gul iyundan oktyabrgacha yigʻib olinishi mumkin[11].

 
Oenothera biennis

Urugʻlarda oqsil miqdori taxminan 15 %, yogʻ miqdori 24 % va sellyuloza taxminan 43 % ni tashkil qiladi[12]. Proteinlar, ayniqsa, oltingugurt oʻz ichiga olgan aminokislotalar, metionin va sistein va triptofanga boy[12][13]. Tarkibida gamma-linolenik kislota (GLA) va linoleik kislota mavjud[14][15][16].

Tadqiqot

tahrir

Kechki primrose yogʻini har qanday tibbiy holatda qoʻllash uchun yetarli klinik dalillar yoʻq[17]. Cochrane tekshiruvi primrose yogʻining ekzemaga taʼsiri yoʻq degan xulosaga keldi[18]. Mayo klinikasi uning ekzema, diabetik neyropatiya yoki premenstrüel sindromga taʼsir haqida ishonarli dalillar yoʻqligini aytdi[19].

Amerika Saraton Jamiyatining taʼkidlashicha, uning saratonga qarshi vosita sifatida samaradorligi toʻgʻrisida juda kam dalillar mavjud[20].

Salbiy taʼsirlar

tahrir

Kechki primrose yogʻi kam dozalarda xavfsiz deb hisoblanadi[21][22]. Mayo Klinikasi maniya bilan ogʻrigan odamlarda, homilador yoki emizikli ayollarga dorini isteʼmol qilishda ehtiyot boʻlishni tavsiya qiladi. Kechki primrose yogʻini ogʻiz orqali isteʼmol qilish bosh ogʻrigʻiga yoki koʻngil aynishiga olib kelishi mumkin.

Anʼanaviy tibbiyot

tahrir

Butun oʻsimlik va ayniqsa barglari anʼanaviy ravishda Anishinaabe qabilalari tomonidan energiya stimulyatori va vazn yoʻqotishni osonlashtirish uchun choy holatida isteʼmol qilinadi[23]. Bundan tashqari, kuchni oshirish uchun ularni chaynash va mushaklarga surtish mumkin[14].

Qishloq xoʻjaligi amaliyoti

tahrir

Kechki primrose yetishtirish boʻyicha qishloq xoʻjaligi amaliyotlari haqidagi bilimlar nisbatan yangi.

Kechki primrose quyoshli va qurgʻoqchil tuproqli joylarni afzal koʻradi va dengiz sathidan 700 metr (2,300 ft) yuqorida oʻsadi[14]. Muhim shartlardan biri azotga boʻlgan ehtiyojni qondirishdir. Azot miqdorining haddan tashqari koʻpligi urugʻlardagi yogʻ tarkibining sifat va miqdoriy pasayishiga olib kelishi mumkin, oʻrtacha azot miqdori urugʻning sifati va miqdori oshishiga olib keladi[24]. Kechki primrose yorugʻlikka bogʻliq boʻlgani sababli, urugʻlar tuproqqa taxminan 0.5–1.0 centimetr (0.2–0.4 in) chuqurlikda ekilishi kerak. Urugʻlari mayda, taxminan 0.3–0.7 gram (0.011–0.025 oz) . Ularning unib chiqishi uchun taxminan ikki-uch hafta kerak boʻladi va shuning uchun begona oʻtlarning oʻsishiga juda sezgir.

Kechki primrose urugʻlari aprel oyining birinchi yarmida (bahor urugʻlari) yoki iyul oʻrtalaridan avgust oyining oʻrtalariga (kuzgi urugʻlar) ekiladi[14][25]. Oʻrim-yigʻim vaqti gullashdan keyin taxminan 75 kundan 80 kungacha (bahorgi urugʻlar) yoki 100 kun (kuzgi urugʻlar) davom etadi[15][26]. Kechki primrosening populyatsiyasining rivojlanishi va urugʻining pishishi juda xilma-xil[14].

Vegetatsiya davrida koʻp suv kerak emas[14]. Tadqiqot shuni koʻrsatdiki, shoʻr suv bilan sugʻorish kechki primrose urugʻlarida moy hosildorligi va sifatini oshirishi mumkin. Bu, ayniqsa, suv resurslari cheklangan hududlarda oʻsimlikni oʻstirish uchun ajoyib imkoniyat[14].

Va nihoyat, kechki primrose yetishtirishda dalani toʻgʻri boshqarishni talab qiladi, aks holda oʻsimlik invaziv boʻlib qolishi mumkin[14][14].

  •  
    Rozeta
  •  
    Gullar va mevali koʻsaklar
  •  
    Primrose kuya (Schinia florida) gulda
  •  
    Yashash joyi, quruq va quyoshli

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Evening primrose oil“. National Center for Complementary and Integrative Health, US National Institutes of Health (1-avgust 2020-yil). Qaraldi: 3-avgust 2022-yil.
  2. ↑ „Evening primrose oil“. National Center for Complementary and Integrative Health, US National Institutes of Health (1-avgust 2020-yil). Qaraldi: 3-avgust 2022-yil.
  3. ↑ Blanchan, N.. Wild Flowers Worth Knowing. Project Gutenberg Literary Archive Foundation, 1922. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Elias, Thomas S.. Edible Wild Plants: A North American Field Guide to Over 200 Natural Foods. New York: Sterling [1982], 2009 — 103-bet. ISBN 978-1-4027-6715-9. OCLC 244766414. Qaraldi: 8-yanvar 2021-yil. 
  5. ↑ The Xerces Society (2016), Gardening for Butterflies: How You Can Attract and Protect Beautiful, Beneficial Insects, Timber Press.
  6. ↑ „Evening primrose oil“. National Center for Complementary and Integrative Health, US National Institutes of Health (1-avgust 2020-yil). Qaraldi: 3-avgust 2022-yil.
  7. ↑ Immel, D.L. (21-iyun 2001-yil). „Common evening primrose“ (PDF). United States Department of Agriculture, National Plant Data Center.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  8. ↑ „Evening primrose oil“. National Center for Complementary and Integrative Health, US National Institutes of Health (1-avgust 2020-yil). Qaraldi: 3-avgust 2022-yil.
  9. ↑ Immel, D.L. (21-iyun 2001-yil). „Common evening primrose“ (PDF). United States Department of Agriculture, National Plant Data Center.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  10. ↑ Immel, D.L. (21-iyun 2001-yil). „Common evening primrose“ (PDF). United States Department of Agriculture, National Plant Data Center.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  11. ↑ Immel, D.L. (21-iyun 2001-yil). „Common evening primrose“ (PDF). United States Department of Agriculture, National Plant Data Center.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  12. ↑ 12,0 12,1 Hudson, B. (1984). „Evening primrose (Oenothera spp.) oil and seed“. Journal of the American Oil Chemists' Society. 61-jild, № 3. 540–543-bet. doi:10.1007/bf02677026.
  13. ↑ Brosnan, J.T.; Brosnan, M.E. (2006). „The sulfur-containing amino acids: an overview“. The Journal of Nutrition. 136-jild, № 6. 1636S–1640S-bet. doi:10.1093/jn/136.6.1636s. PMID 16702333.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 14,6 14,7 14,8 Immel, D.L. (21-iyun 2001-yil). „Common evening primrose“ (PDF). United States Department of Agriculture, National Plant Data Center.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format () Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "ref1" defined multiple times with different content
  15. ↑ 15,0 15,1 Ghasemnezhad, A.; Honermeier, B. (2008). „Yield, oil constituents, and protein content of evening primrose (Oenothera biennis L.) seeds depending on harvest time, harvest method and nitrogen application“. Industrial Crops and Products. 28-jild, № 1. 17–23-bet. doi:10.1016/j.indcrop.2007.12.006.
  16. ↑ Ghasemnezhad, A.; Honermeier, B. (2007). „Seed yield, oil content and fatty acid composition of Oenothera biennis L. affected by harvest date and harvest method“. Industrial Crops and Products. 25-jild, № 3. 274–281-bet. doi:10.1016/j.indcrop.2006.12.005.
  17. ↑ „Evening primrose oil“. National Center for Complementary and Integrative Health, US National Institutes of Health (1-avgust 2020-yil). Qaraldi: 3-avgust 2022-yil.
  18. ↑ Bamford, Joel (30-aprel 2013-yil). „Oral evening primrose oil and borage oil for eczema“. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2013-jild, № 4. CD004416-bet. doi:10.1002/14651858.CD004416.pub2. PMC 8105655. PMID 23633319.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  19. ↑ „Evening primrose (Oenothera spp.)“. Mayo Clinic (13-noyabr 2020-yil). Qaraldi: 3-avgust 2022-yil.
  20. ↑ „Gamma linolenic acid“. American Cancer Society (13-may 2010-yil). 6-avgust 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-avgust 2013-yil.
  21. ↑ „Evening primrose oil“. National Center for Complementary and Integrative Health, US National Institutes of Health (1-avgust 2020-yil). Qaraldi: 3-avgust 2022-yil.
  22. ↑ „Evening primrose (Oenothera spp.)“. Mayo Clinic (13-noyabr 2020-yil). Qaraldi: 3-avgust 2022-yil.
  23. ↑ „Evening primrose oil“. National Center for Complementary and Integrative Health, US National Institutes of Health (1-avgust 2020-yil). Qaraldi: 3-avgust 2022-yil.
  24. ↑ Ghasemnezhad, A.; Honermeier, B. (2008). „Yield, oil constituents, and protein content of evening primrose (Oenothera biennis L.) seeds depending on harvest time, harvest method and nitrogen application“. Industrial Crops and Products. 28-jild, № 1. 17–23-bet. doi:10.1016/j.indcrop.2007.12.006.
  25. ↑ Ghasemnezhad, A.; Honermeier, B. (2008). „Yield, oil constituents, and protein content of evening primrose (Oenothera biennis L.) seeds depending on harvest time, harvest method and nitrogen application“. Industrial Crops and Products. 28-jild, № 1. 17–23-bet. doi:10.1016/j.indcrop.2007.12.006.
  26. ↑ Ghasemnezhad, A.; Honermeier, B. (2007). „Seed yield, oil content and fatty acid composition of Oenothera biennis L. affected by harvest date and harvest method“. Industrial Crops and Products. 25-jild, № 3. 274–281-bet. doi:10.1016/j.indcrop.2006.12.005. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Oenothera_biennis&oldid=5231294" dan olindi