Olam xronologiyasi

Asosiy maqola: Katta Portlash

Asosiy maqola: Olam tarixi xronologiyasi

Olam xronologiyasi — bu Katta Portlash nazariyasiga ko`ra olamni qanday tuzulishi haqida tarixi va kelajagidir. Bu nazariya tasviri Olamning Planck davridan boʻshlab rivojlanishidan va hozirgi vaqtda qandayligini tasvirlaydi, hozirdaeng ommalashgan modellardan biridir. Olamning model nazariyasi Katta Portlashdeb ommalashgan. 2015-yilda rivojlanish 13.799 ± 0.021 milliard yil oldin boshlangani haqida qabul qilndi. Olamning rivojlanishini 3-davriga boʻlish maqul.

Olamning rivojlanish tarixi. Katta portlash nazariyatidan boshlab hozitgi kungacha

Olamning Katta Portlashdan boshlab (chap tarafdan boshlab) va hozirgi kungacha rivojlanishi.

Vaqt	Davr	Voqea	Hozirgi kundan oʻtgan vaqt
0	Кosmologik singularligi	Katta portlash.	13,7 mlrd
0 — 10−43 с	Planck davri	Boʻlaklarni paydo boʻlishi.	13,7 mlrd
10−43 — 10−35 с	Buyuk birlashish davri	Gravitatsiyaning elektrokuchsiz va kuchlilar oʻzaro tasiridan ajranilishi. Ehtimol Magnit monopolining yaralishi. Buyuk birlashuv emirilishi.	13,7 mlrd
10−35 — 10−32	Inflatsiya davri	Olam oʻzining eksponensional tarizda radiusini koʻp tartibda oshiradi. Kvant fluktuatsiyasi dastlabki tuzulishi kengayip ketadi, bu Olamning yirik masshtabli tuzulishiga olib keladi.. Takroriy isish.	13,7 mlrd
10−32 — 10−12 с	Elektrokuchsiz davri	Olam Kvark-Gluon plazmasi, leptonlar va foton, W va Z bozonlari, Higgs bozoni bilan toʻlib ketgan. Supersimmetriyaning buzulishi.	13,7 mlrd
10−12 — 10−6 с	Kvark davri	Kuchsiz quvvatni simmetriyasi buzulishi, hamma toʻrt mustahkam oʻzaro tasirlarning ayrim holda mavjud boʻlishi. Kvarklar hali adronlarga birlashmagan. Olam Kvark-Gluon plazmasi, leptonlar va fotonlar bilan toʻlgan.	13,7 mlrd
10−6 — 100 с	Adron davri	Adronizasiya. barion-antibarion juftlar Annigilyasiyasi. CP-buzulishi tufayli kam barionlar qoladi va antibarionlar koʻpayadi (около 1:109).	13,7 mlrd
100 sekund — 3 daqiqa	Lepron davri	Lepton-anrilepton juftlar Annigilyasiyasi. Neytronlarning qismi buzulishi. Neytrino moddasi shaffof boʻladi.	13,7 mlrd
3 daqiqa — 380 000 yil	Proton davri	Geliyning nukliosintezi, deyteriya, litiy-7 kuzatilishi (20 daqiqa). Modda issiqlikdan baland turishni boshlaydi (70 000 yil), bu olamning kegayish oʻzgarishlariga olib keladi. Davrning oxirida (380 000 yil) vodorod qayta tiklanishni boshlaydi va fotonlar uchun issiqlik tarqalishidan Olam shaffof boʻlib ketadi.	13,7 mlrd
380 000—550 mln yil	Qorongʻu davri	Olam vodorod va geliy, relikt tarqalishi, atom vodorodning 21 sm toʻlqin tarqalishi bilan toʻlgan. Yulduzlar, Kvazarlar va boshqa yorqin manbaylar yoʻqdir.	13,15 mlrd
550 mln — 800 mln yil	Reionizatsiya	Birinchi yulduzlar, kvazarlar, galaktikalar paydo boʻlishi. Yulduzlar va kvazarlar vodorod yorigʻligi reionizatsiyasi.	12,7 мlrd
800 mln yil — 8,9 mlrd yil	Moddalar davri	Yulduzlar bulutini paydo boʻlishi, bu Quyosh sistemasini paydo boʻlishiga opkeldi.	4,8 mlrd
8,9 mlrd yil — 9,1 mlrd yil		Quyosh sistemasida Yer va boshqa sayorallarning paydo boʻlishi, jinslarning qotishi.	4,6 mlrd

Katta portlashning grafik silsilasi

Asosiy maqola: Katta portlashning grafik silsilasi

Katta portlash nazariyasiga binoan vaqt boshlanishidan Qorongʻu davrigacha voqealar xronologiyasini koʻrsatadi.

Bu yerda logarfmik shkala ishlatilib, unda soniya oʻrniga $10\cdot \log _{10}$ soniya berilgan. Masalan, bir mikrosoniya — $10\cdot \log _{10}0.000001=10\cdot (-6)=-60$. Shkaladagi -30 belgisini oʻgirish uchun $10^{-{\frac {30}{10}}}=10^{-3}=0.001$ soniya = bir millisoniya deb hisoblash kerak. Logarifmik shkalada har bir qadam avvalgisidan oʻn marta uzunroqdir.